در لابه لای ورق های زندگی نازك

بسیاری معتقدند كه نازك الملائكه نخستین سراینده شعر نو در جهان عرب است و یكی از آثار او با عنوان «كولیرا» وبا را كه در سال ۱۹۴۷ سروده از نخستین شعرهای آزاد در ادبیات عرب به شمار می آورند

بسیاری معتقدند كه نازك الملائكه نخستین سراینده شعر نو در جهان عرب است و یكی از آثار او با عنوان «كولیرا» (وبا) را كه در سال ۱۹۴۷ سروده از نخستین شعرهای آزاد در ادبیات عرب به شمار می‌آورند.

كولیرا در حالی شكل گرفت كه ملائكه خبر مرگ هزاران نفر بر اثر شیوع وبا در مصر را شنیده بود.

این اثر بر خلاف شعر كلاسیك عرب مصرع‌های كوتاه و بلند داشت كه در آن سال‌ها چنین آثاری با مخالفت شاعران كلاسیك مواجه شد. یكی از كسانی كه در اولین روزهای انتشار شعرها با ملائكه مخالفت كرد پدرش بود اما ملائكه این شیوه سرودن را ادامه داد تا زمانی كه به‌عنوان یك شاعر نو گرا در جهان عرب شناخته شد. برخی علاوه بر او «بدر شاكر سیاب» را كه او هم اهل عراق بود بنیانگذار شعر نوی عرب می‌دانند.

مجموعه اشعار هر دو شاعر كه نخستین سروده‌های آنان در قالب نو را در خود داشت در سال ۱۹۴۷ چاپ شد.

«نازك الملائكه» در جایی نوشته كه پیش از او هم شاعران دیگری شعر نو سروده‌اند، هرچند تاكید داشت كه شعر نو عرب از كشور او یعنی عراق آغاز شده است.

● تا ثیر الملائكه بر شعر عرب و فارس

پیدایش شعر نو در جهان عرب پس از ظهور این قالب نو شعری در ایران و در زبان فارسی رخ داده و دلال عباس، استاد زبان فارسی دانشگاه لبنان اعتقاد دارد كه پیشگامان شعر نو عرب از شاعران معاصر ایرانی به‌ویژه نیما یوشیج تاثیر پذیرفته‌اند و پدر نازك الملائكه هم با زبان فارسی و آثار شاعران معاصر فارسی‌زبان آشنا بوده است.

بسیاری از صاحبنظران ادب فارسی اعتقادی به اینكه شعر نو فارسی تاثیری بر ادبیات معاصر گذاشته باشد ندارند و اظهارات خانم ملائكه درباره مخالفت پدرش با سروده او در قالب غیركلاسیك اثر‌پذیری او از شعر نیمایی را نفی می‌كند. در عراق و دیگر كشورهای عربی هم مثل ایران، جدل میان طرفداران و مخالفان شعر نو تا سال‌ها در مطبوعات و محافل ادبی ادامه داشت اما نازك الملائكه در كتابی با عنوان قضایای شعر معاصر به دفاع از شعر نو پرداخته است.

● ملا ئكه در یك نگاه

نازك الملائكه، شاعره زن عراقی در سن هشتادوپنج سالگی در یكی از بیمارستان‌های قاهره، پایتخت مصر درگذشت و در گورستان «ششم تشرین» در اطراف همین شهر به خاك سپرده شد. نازك الملائكه متولد محله عاقولیه بغداد پایتخت عراق بود، پدرش صادق، مادرش سلمی و دو دایی‌اش جمال و عبدالصاحب نیز شاعر بودند. نام «نازك» را پدربزرگش به دلیل علاقه‌ای كه به نازك عابد، شخصیت زن انقلابی سوری داشت برای وی انتخاب كرد. نازك الملائكه بعد از تحصیل در دانشسرای عالی تربیت معلم عراق وارد دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه بغداد شد و در رشته موسیقی تحصیل كرد، بعدا به آمریكا رفت و از دانشگاه ویسكانسین فوق لیسانس ادبیات معاصر گرفت و در بازگشت به عراق به تدریس در دانشكده علوم تربیتی دانشگاه بغداد پرداخت. با وقوع تحولات سیاسی و روی كار آمدن حكومت عبدالكریم قاسم در عراق، او برای مدتی ناچار به ترك این كشور و اقامت در بیروت، پایتخت لبنان شد. پس از بازگشت به عراق به تدریس زبان و ادبیات عرب در دانشگاه بصره پرداخت و با عبدالهادی محبوبه، رئیس این دانشگاه ازدواج كرد. این زوج در سال ۱۹۷۰ به كویت مهاجرت كردند و در دانشگاه كویت به تدریس مشغول شدند. با حمله عراق به كویت در سال ۱۹۹۰ خانم ملائكه و همسرش بار دیگر ناگزیر به مهاجرت شدند و این بار در مصر مقیم شدند كه تنها فرزندشان در آن می‌زیست. او تا پایان عمر در قاهره زندگی كرد و همسرش در سال ۲۰۰۲ در همین شهر درگذشت.

ملائكه سال‌های پایانی عمر خود را با بیماری پاركینسون گذراند كه موجبات گوشه‌گیری او را فراهم كرد.

چند هفته پیش از مرگ خانم ملائكه، گروهی از فعالان فرهنگی عراقی در نامه‌ای كه به دولت عراق نوشتند، او را بزرگ‌ترین نماد زنده ادبیات خواندند و نسبت به آنچه نادیده گرفتن خانم ملائكه می‌دانستند اعتراض كردند. از نازك الملائكه چندین مجموعه شعر و چند كتاب در زمینه ادبیات به چاپ رسیده است.