سفرهای عربی آقای رییس جمهور

قسمت عمده ای از سفرهای خارجی آقای احمدی نژاد مربوط به سفرهای وی به کشورهای عربی است و در این بین, غیر از وجه سیاسی , قصد زیارت نیز در کار بوده است محمد حبش, نماینده پارلمان سوریه, در گفتگو با روزنامه الشرق الاوسط خبر از سفر احتمالی محمود احمدی نژاد به دمشق و شرکت وی در اجلاس سران عرب را داده است که این خبر حاکی از سفر محتمل دیگری برای رییس دولت نهم به سوریه و شرکت وی در مهمترین تشکیلات سیاسی عربی است

قسمت عمده ای از سفرهای خارجی آقای احمدی نژاد مربوط به سفرهای وی به کشورهای عربی است و در این بین، غیر از وجه سیاسی ، قصد زیارت نیز در کار بوده است. محمد حبش، نماینده پارلمان سوریه، در گفتگو با روزنامه الشرق ‌الاوسط خبر از سفر احتمالی محمود احمدی نژاد به دمشق و شرکت وی در اجلاس سران عرب را داده است که این خبر حاکی از سفر محتمل دیگری برای رییس دولت نهم به سوریه و شرکت وی در مهمترین تشکیلات سیاسی عربی است.

او نخستین مقام عالی رتبه ایرانی است که پس از چهل سال به کشور عراق سفر کرد. چنین سفری خود به خود بازتاب گسترده ای را به دنبال داشت. روزنامه فرانسوی فیگارو ضمن تاریخی نامیدن این سفر نوشت؛ «محمود احمدی نژاد با این سفر آمادگی خود را در تحکیم روابطی که از زمان سقوط بغداد در ۲۰۰۳ میان دو کشور در هم تنیده شده است، نشان می دهد.»

می توان از خود پرسید؛ سفرهای آقای احمدی نژاد به کشورهای عربی و به خصوص سفر اخیر وی به عراق چه دستاورد ممتاز و بزرگی برای جمهوری اسلامی ایران در پی داشت ؟ در پاسخ به این پرسش ، لازم به یادآوری است که او در کسوت رییس جمهور ایران، همراه با بلند پایه ترین هیئت کشوری و لشکری مبادرت به چنین سفرهایی کرده و طبیعی است که باید نسبت به دیگر هیئت های اعزامی از ایران، دست آوردهای بسیار بیشتر و اساسی تری را به ملت هدیه کند.

اصل مسئله به سیاستی مربوط می شود که از زمان دور اول ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی مطرح شد؛ سیاست تنش زدایی در منطقه. اجرای این سیاست در طول دو دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و خاتمی باعث نزدیکی بیشتر ایران به کشورهای عربی شد. اهمیت نزدیکی این کشورها ، زمانی بیشتر معلوم می شود که به یاد بیاوریم اغلب این کشورها پیش از این حامی جدی صدام در جنگ هشت ساله خود علیه ایران بوده اند.

هاشمی رفسنجانی و خاتمی توانستند با سیاست تنش زدایی خود نه تنها سطح روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی ایران با کشورهای ثروتمند عربی را افزایش دهند، بلکه روابط را به آن گونه ارتقاء دادند که حتی برخی از این کشورها حاضر شدند تا در مقابل آمریکا حمایتهایی از ایران نشان دهند. باید به یاد داشت که ممانعت عربستان از بازجویی ماموران اف بی آی از مظنونان انفجار ظهران در آن کشور و همچنین، خودداری آن کشور به متهم کردن ایران در آن انفجار از دست آوردهای این سیاست بود.

اگر سفرهای آقای احمدی نژاد به کشورهای عربی نتیجه ای مشخص و مفید در راستای منافع ملی ایران داشته باشد، پاسخ پرسش فوق مشخص می شود و می توان گفت سیاست تنش زدایی دولتهای پیشین با موفقیت ادامه یافته است. اما اگر این سفرها ی انجام شده ، چنان نتیجه ای در بر نداشته باشد و حتی برعکس، کشورهای عربی منطقه اقداماتی علیه منافع ملی ایران انجام داده باشندریا، می توان گفت نه فقط سیاست تنش زدایی تضعیف شده بلکه حتی نتایج گذشته نیز از دست رفته است.

نکته قابل توجه این است که به نفس انجام چنین سفرهایی و پی آمدهای خبری آن دلخوش کردن، چیزی نیست جز بازی های تبلیغاتی. چنین دست آوردی با هیئت های سطح پایین هم به دست می آید.

می توان برای یافتن پاسخی، سفر آقای احمدی نژاد به عراق را بررسی کرد. با وجود اهمیت سفر وی به عراق و استقبال گرم و پرشور مسئولان عراقی، چه دست آوردی از آن حاصل شده است؟ جلال طالبانی در کنفرانس رسانه‌ای مشترک با احمدی نژاد به گفتگوها در مورد مسائل اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نیز معاملات نفتی اشاره کرد و گفت؛ «هر دو طرف قصد دارند در این زمینه‌ها قراردادهای دوجانبه به امضا برسانند.»

با وجود اهمیت قابل ملاحظه چنین گفتگوهایی، اما نتیجه نخستین سفر رییس جمهور ایران به عراق را نباید در حد چند قرارداد دو جانبه اقتصادی یا نفتی و حتی امنیتی دانست. روشن است که ایران با عراق در دو مسئله چالش اصولی دارد که هر دو مسئله به منافع ملی کوتاه مدت و بلند مدت ایران گره خورده است. آن دو مسئله عبارتند از؛ قرارداد ۱۹۷۵ و غرامتهای جنگی.

سخنان حدود سه ماه پیش جلال طلبانی در گفتگو با روزنامه الحیات نشان داد که مقامات عراقی در مورد قرارداد ۱۹۷۵ نامطمئن هستند. هرچند که دفتر ریاست جمهوری عراق بعد از آن، سخنان طالبانی را تصحیح کرد و مدعی شد الحیات گفته های وی را تحریف کرده است، اما طالبانی چنان واضح از بی اعتباری قرارداد ۱۹۷۵ سخن گفته بود که با هزاران توضیح و تفسیر قابل تغییر نیست.

اظهارت طالبانی بر همه آشکار ساخت که فرقی نمی کند در عراق چه کسی حکومت می کند و حتی کسی که سالیان زیادی در ایران بسر برده و به کمک این کشور به عراق و مسند قدرت بازگشته، باز همان ادعاهای صدام حسین را دارد. واقعیت این است که موضوع قرارداد ۱۹۷۵ و مرزهای ایران و عراق همچنان اصلی ترین مسئله بین دو کشور است.

از زمان پایان جنگ هشت ساله بین ایران و عراق تا کنون، هر دو کشور به لحاظ حقوقی در حال نه جنگ و نه صلح بسر می برند . از آن زمان تا به امروز، هیچ قرارداد صلحی بین دو کشور امضاء نشده و اگر قرارداد ۱۹۷۵ مبنای وضعیت حقوقی مرزهای دو کشور است، مقامات عراقی تا کنون جز تاییدات لفظی هیچ سند رسمی را امضاء نکرده اند که تعهدی را برای آنان به بار آورد.

هیئتی به سرپرستی شیخ عطار پیش از سفر آقای احمدی نژاد به عراق رفت تا مقدمات سفر وی را آماده کند. او در مورد هدف سفر احمدی نژاد گفت؛ «هدف سیاسی سفر رییس جمهوری، تحقق ایده ایجاد مرزهای صلح پایدار میان ایران و عراق است.» این سخن بسیار زیبا و دهن پرکن است. شاید گفتگوهای ماه جاری در مورد تعیین علائم مرزی آبی-خاکی بر اساس قرارداد ۱۹۷۵، در همین راستا انجام شده باشد. اما آیا در میان قراردادهای مورد نظر آقای طالبانی، سندی هم وجود دارد که طرف عراقی را متعهد به رعایت آن کند و برای فردای ایران مایه امیدی باشد؟

گویا در گفتگوهای احمدی نژاد و طالبانی حتی در مورد اروند رود و اختلافات مربوط به آن گفتگویی نشده است. کم ترین دست آورد مورد انتظار از سفر هیئت بلندپایه ایرانی ، امضای سندی است که در مورد مرزهای ایران ،نتیجه قابل اطمینانی را به بار آورد.

قضیه ی مطالبه ی غرامتهای ایران از عراق وضعیت وخیم تری دارد. اگر گاه گاه پای قرارداد الجزایر به صحنه رسانه ها کشیده می شود، این یکی در کنج فراموشی نگه داشته شده است. غرامت جنگی درخواست شده از عراق توسط دولت هاشمی رفسنجانی بالغ بر هزار میلیارد دلار عنوان شده بود که سازمان ملل این رقم را به دویست میلیارد کاهش داد.

چنین رقمی را چگونه باید وصول کرد و اصولا آیا تلاش برای دریافت این غرامت ، از مصادیق بارز حفظ منافع ملی ایران نیست؟! پاسخ روشن است.

خسارتهای وارد شده بر ملت ایران در طی جنگی که عراق بر این ملت تحمیل کرد باید جبران شود و این موضوعی است ملی و بی شک از مصادیق بارز منافع ملی ایران است. اکنون، آیا مسکوت نگه داشتن و نداشتن راه حل عملی برای وصول آن ، ظن چشم پوشی از منافع ملی را برنمی انگیزاند و آیا در قراردادهای مورد امضای هیئت های بلندپایه ایرانی و عراقی سندی به چشم می خورد که به این موضوع مربوط باشد؟

روشن است که روابط حسنه و گسترده با عراق به منافع ملی ایران گره خورده است اما کوتاه آمدنها و دل خوش کردن به تبلیغات پر سر و صدای رسانه ای به معنای تامین منافع ملی نیست. همین جنجالها است که باعث شده تا کشوری چون امارت پای فرانسویها را به خلیج فارس بکشاند و زمینه ایجاد پایگاه نظامی آنان را فراهم کند. همین جنجالها است که باعث شده عربستان سعودی پیشنهاد سخاوتمندانه به روسیه دهد تا حمایتهایش را از ایران قطع کند و بالاخره همین جنجالها است که به جلال طالبانی این اجازه را می دهد تا مانند صدام حسین سخن بگوید.

در حقیقت، سیاست تنش زدایی دولتهای گذشته که اندک اندک توانسته بود ثبات منطقه ای ایران را هماهنگ با ثبات جهانی آن پیش برد، اکنون منجر به جسارتهای کشورهایی ناچیز و خرد علیه ایران شده است. این جسارتها به حدی است که با وجود حضور رییس جمهور ایران در شورای همکاری خلیج فارس، باز ادعای کذایی امارات عربی متحده برای جزایر سه گانه ایرانی تکرار می شود و مورد تایید آن شورا نیز قرار می گیرد.

مسلم است که کسی نمی تواند منکر اهمیت سفر مقامات ایرانی و به ویژه مقامات بلندپایه به کشورهای عربی باشد، اما موضوع در خور توجه ، ارتقای جایگاه ایران در منطقه است که باید با چنین سفرهایی به دست آید. در حقیقت، حفظ و تعالی خردمندانه و موقع شناسانه ی دست آوردهای گذشته است که چنین ارتقایی را ممکن می گرداند .

خسرو فرهادی نیا