رویایی در دوردست

این جا چراغی روشن است همان چراغ شبکه ملی اینترنت نه اینترنت ملی

اواسط سال ۸۴ واژه اینترنت ملی از سوی مدیران وزارت ارتباطات و فناوری مطرح شد اما در این میان کسی که نام او به نوعی با اینترنت ملی مترادف شده بود کسی جز عبدالمجید ریاضی (دبیرشورای عالی فناوری اطلاعات) نبود. چرا که او تنها فرد در وزارتخانه به‌شمار می‌آمد که به شدت موضوع اینترنت ملی را پیگیری می‌کرد تا آنجا که در روزهای ابتدایی مطرح شدن این طرح، ریاضی جزو مدیران فعالی به حساب می‌آمد که برای معرفی و دفاع از این طرح بارها مصاحبه و جلسه مطبوعاتی فراهم کرده بود تا به نوعی ضرورت این طرح به طور جدی احساس شود. اما گویا این دفاع‌ها چندان رویکرد مثبتی نداشت چرا که از همان روزهای اولیه مطرح شدن اینترنت ملی، سیل عظیمی از مخالفان پیش روی آن صف‌آرایی کرده بودند و همین ممسئله سبب شده بود که ماهها اکثر رسانه‌‌‌ها جذب پیگیری این سوژه بشوند. اما رفته رفته بازار داغ اینترنت ملی روبه به سردی گذاشت و زمانی که در سال ۸۵ درخواست بودجه این طرح از سوی مجلسیان به دلیل توجیه نبودن مفهموم آن رد شد به نوعی چراغ اینترنت ملی رو به خاموشی گذاشت. تا آنکه در روزهای نخست سال جدید و بعد از دوباره گشودن پرونده اینترنت ملی از سوی رسانه‌ها، این بار به جای ریاضی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پا به میدان گذاشت و اعلام کرد که با مجوز شورای اقتصاد امسال ۶۰ میلیارد تومان در core و edge خاص دیتا است سرمایه‌گذاری خواهد شد تا زمینه گسترش شبکه ملی اینترنت در کشور فراهم شود. سلیمانی در خصوص عدم اختصاص بودجه مجزا به بحث اینترنت ملی که به نوعی سبب تعطیل شدن این پروژه خواهد شد نیزگفت، از این مقوله سوء برداشت شده است چرا که نام این شبکه،«شبکه ملی اینترنت» است و نام‌گذاری ابتدایی شبکه به نام «اینترنت ملی» به منظور شناخت بهتر مردم از این مقوله صورت گرفته بود و این شبکه اکنون در حال اجرا است. به هرحال با این اظهار نظر وزیر در روزهای آغازین سال باید گفت شاید به راستی این جا چراغی روشن است همان چراغ شبکه ملی اینترنت نه اینترنت ملی.

● چگونه ملی شویم

نخستین سئوالی که در زمینه ملی کردن اینترنت به ذهن می‌آید این است که چگونه شبکه‌ای جهانی و بین‌المللی با عنوان اینترنت که اساس آن بر بی‌تمرکزی و بی‌مکانی است را می‌توان ملی کرد. این سئوال در روزهای اولیه مطرح شدن اینترنت از سوی اکثر کارشناسان مطرح شده بود حتی در این بین نمایندگان مجلس نیز به نوعی این طرح را زیر سئوال بردند، تا آنجا که در همان روزهای اولیه رمضانعلی صادق‌زاده رئیس کمیته مخابرات مجلس نیز در اظهار نظری عنوان کرده بود هدف وزارت ارتباطات از اینترنت ملی مشخص نیست و این طرح هنوز بسیار ناپخته است شاید از همین رو است که وزارت ارتباطات برای این طرح تنها ۱۰میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته این در حالی است که بودجه واقعی ایجاد این شبکه طی سه سال حداقل ده برابر این میزان است.

به هرحال دبیرشورای عالی اطلاع رسانی چند هفته بعد از اعلام سراسری طرح اینترنت ملی، طی یک جلسه مطبوعاتی به تشریح این طرح پرداخت تا به نوعی ضرورت ایجاد آن را حداقل برای رسانه‌‌‌ها شفاف‌سازی کند. ریاضی در این جلسه عنوان کرد،باید بتوانیم از آسیب‌ها و تهدید‌‌‌های شبکه توانمند اینترنت مصون مانده و با کمترین هزینه‌ها بیشترین بهره‌برداری را داشته باشیم در حال حاضر ارتباط ما از داخل به خارج در مسیرهای مختلفی صورت می گیرد. به طوری که ۳۸ شرکت در کشور مجوز ICP داشته و شرکت دیتا هم از مسیرهای مختلف ارتباطاتی را از داخل با شبکه جهانی برقرار می کند. اما مدیریت و مالکیت شبکه جهانی اینترنت در اختیار کشور خاصی است که میزبانی بسیاری از سایت‌های ما را برعهده دارد. این در حالی است که چنانچه یک کاربر در ایران بخواهد به اطلاعات موجود دسترسی پیدا کند، باید از یک مسیر به شبکه جهانی وصل شود که ضمن داشتن هزینه، تهدیدبرانگیز است.

ریاضی، یکی از دلایل ایجاد شبکه ملی را صرفه جویی اقتصادی دانسته و می گوید: اگر اطلاعات خارج از کشور باشد برای دسترسی به آن هزینه دو برابر مسیر و پهنای باند را متحمل می شویم. به عنوان مثال نام‌های دامنه ای که با پسوند IR هستند از طریق خطوط ارتباطی شبکه اینترنت خارج کشور وصل می شوند و چنانچه به هر طریقی ارتباط ما با خارج از کشور قطع شود شبکه عملاً از کار افتاده و این ارتباط و دسترسی به این دامنه ها از بین می رود.

دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات، کاهش هزینه و دستیابی به اطمینان در سطح بالا را از جمله دلایل ایجاد شبکه ملی اینترنت دانسته و می گوید: در کشور ما شبکه‌های گوناگون و مختلفی وجود دارد که هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند، به عنوان مثال هر کدام از شرکت های PAP به طور مستقل با پهنای باند متفاوت به شبکه اینترنت جهانی می پیوندند که اگر یکی از این شرکت‌ها بخواهد به دیگری متصل شود این امکان وجود ندارد، اما شبکه یکپارچه اینترنت ملی با مدیریت منسجم و هماهنگ این توانمندی را ایجاد می کند. همچنین مجموعه نیازمندی‌ها و پهنای باند چند صد گیگابیت در ثانیه از طریق توسعه شبکه ملی اینترنت امکان پذیر خواهد شد.

● واقعیت این ملی شدن چیست

اینترنت ملی در واقع به آن دلیل شکل گرفت که از خروج اطلاعات از داخل کشور جلوگیری کند به این ترتیب که با ایجاد شبکه ای محلی بتوان به درخواست‌های کاربران در داخل کشور جامه عمل پوشاند و مثلا برای یک فایل خاص درخواست کاربر ایرانی تمام شبکه جهانی را طی نکند و از یک دیتاسنتر داخلی بتوان به نیاز وی پاسخ گفت. بحثی که طرفداران این موضوع دنبال می کردند ایجاد این شبکه به صورتی بود که امنیت اطلاعات داخلی حفظ شود و در اختیار بیگانگان قرار نگیرد. موضوع دیگری که طراحان این شبکه مطرح می کردند مصون ماندن اطلاعات داخلی از گزند برخی موارد پیش بینی نشده مثل تحریم های اینترنتی و ... بود. اما واقعیت آن است که شبکه اینترنت یک شبکه به هم پیوسته است هر چند ایجاد برخی مراکز دیتاسنتر باعث می شود که سرعت انتقال داده‌ها بالا برود اما در صورتی که یک فایل یا یک دیتا روی اینترنت قرار بگیرد و در دسترس عموم باشد به هر حال امکان دانلود آن از سراسر جهان فراهم می شود. بنابراین امکان افزایش امنیت اطلاعات از طریق ایجاد شبکه اینترنت ملی عملا حرف چندان پخته ای به نظر نمی‌آید.

شاید وجود همین دلایل سبب شد که بحث اینترنت ملی سئوال‌‌‌های بسیاری را در ذهن موافقان و مخالفان ایجاد کند. ‌سئوالاتی از این دست که آیا اینترنت اساساً قابل ملی شدن هست؟ اگر اینترنت قابلیت ملی شدن را دارد چرا دیگر کشورها به سراغ چنین موضوعی نرفته اند و اگر اینترنت آن چنان که مسئولان وزارت ارتباطات بر آن تاکید می کنند بدون یکپارچه شدن قابلیت توزیع مناسب را در کشور ندارد چرا مسئولین این قدر دیر به این فکر افتاده‌اند و آیا صرف هزینه سنگین یک میلیارد دلاری و چه بسا بیشتر می تواند تضمینی بر استفاده صحیح از این شبکه در داخل کشور باشد همچنین در کنار مطرح شدن این سئوالها عده‌ای از کارشناسان نیز به طور مستقیم نسبت به این طرح اظهارنظر کردند در همین خصوص سیاوش شهشهانی مدیر دامنه‌‌‌های اینترنتی فارسی و دات آی آر به این سئوال که چه نظری در مورد اینترنت ملی دارید این‌گونه پاسخ می‌دهد،در ابتدا لازم است چند موضوع از هم تفکیک شود. اگر با اینترنت ملی بخواهند سرعت و ظرفیت ترافیک داخلی را تقویت کنند و به نوعی صرفه‌جویی در مسیر ترافیک ایجاد شود ، مشکلی نیست. در تمام کشورهای دنیا چه آنهای که از سطح بالای اینترنت بهره می‌برند چه کشورهای متوسط همه از این روش یعنی نقطه تماس داخلی استفاده می‌کنند و مرکز ما از سالها قبل این طرح را دنبال می‌کرد چرا که اعتقاد داشتیم که با افزایش روز افزون کاربران اینترنتی ما باید یک نقطه تماس داخلی داشته باشیم. ولی گاهی به نظر می‌آید بعضی کسانی که در پروژه اینترنت ملی شریک هستند با چنین تفکری جلو نیامده‌اند و تفکر بر سر تولیت است به جای اینکه مطرح شود که اگر ما نقطه تماس داخلی داشته باشیم این کار به نفع مصرف کننده داخلی است. به همین علت من فکر می‌کنم باید سعی کنیم این تمایل به انحصار و تولیت را کنار بگذاریم و به سوی منافع استفاده کننده کام برداریم. داشتن نقطه تماس داخلی هیچ ربطی به اینترنت ملی ندارد. داشتن یک شبکه منسجم IP در داخل کشور باعث می‌شود اگر زمانی مورد تحریم واقع شدیم در داخل کشور بدون مشکل بتوانیم کارهایمان را انجام دهیم. ولی اگر منظور از اینترنت ملی این باشد که به دور کشور دیواری بکشیم، با خارج از کشور ارتباطی نداشته باشیم ، یا همه اتصالات از یک کانال محدود و حفاظت شده صورت بگیرد به نظر کار چندان معقولی نیست به خاطر اینکه منابع مفید بیرون از کشور بسیار بیشتر از منابع داخلی است و در واقع با این کار ما خودمان را از منابع محروم کرده‌ایم. بنابراین باید به درستی مشخص شود اینترنت ملی با چه هدفی قرار است راه‌اندازی شود.

محمد اسمی یک کارشناس فعال حوزه آی تی نیز در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها در خصوص ضروری نبودن اینترنت ملی می‌گوید،به سرانجام رسیدن پروژه‌ اینترنت ملی فقط ۱۰ درصد از ارتباطات ما با خارج از کشور را کاهش می‌دهد که آن هم به سایت‌هایی که مشکل امنیتی دارند مربوط است و گرنه ۹۰ درصد باقی مانده به دلیل قیمت بالای هاستینگ داخلی ترجیح می‌دهند همچنان در خارج از کشور هاست شوند.

وی در ارزیابی خود از طرح شبکه‌ ملی اینترنت با تاکید بر این ‌که اینترنت ملی نامی بی‌مسمی بود و دولت می‌خواهد کارهایی را که قبلا توسط شرکت‌های خصوصی انجام شده را دوباره انجام دهد اینگونه اظهار می‌کند: اگر محصول این پروژه‌ امنیت ملی، فقط هاستینگ است، در حال حاضر شرکت‌های خصوصی در کشور به ارایه هاستینگ می‌پردازند و احتیاجی نیست که دولت هزینه‌ دوباره برای این کار بپردازد.

اسمی با اشاره به این ‌که اینترنت ملی تنها در صورت ایجاد IDC برای هاستینگ سرورهایی که می‌خواهند سایت‌های داخلی را ساپورت کنند توجیه دارد، گفت: هزینه‌ هاستینگ شرکت‌های داخلی ده‌ها برابر شرکت‌های خارجی است و به همین خاطر در صورت راه‌اندازی شبکه‌ ملی اینترنت بسیاری از شرکت‌ها هاستینگشان را به داخل منتقل نمی‌کنند، مگر در شرایط خاص مثل تحریم که در اینترنت به وجود آوردن چنین مسایلی بعید است. همچنین به دلیل آن ‌که محتواسازی در داخل کشور انجام نمی‌شود، ایجاد این شبکه کمک زیادی به کاهش ارتباط ما با خارج از کشور نمی‌کند، به طور مثال از آن ‌جا که اکثر کاربران در ایران دارای پست الکترونیکی بررویyahoo هستند، حتی در صورت راه‌اندازی این شبکه هم نمی‌توانیم هاستینگ آن را به داخل منتقل کنیم. پس ارتباط ما با خارج از کشور هم‌چنان ادامه خواهد داشت.

صدرا ورزنده یکی دیگر از کارشناسان حوزه آی‌تی نیز دراین باره می‌گوید،واژه اینترنت ملی به خودی خود هدف و رسالت اصل اینترنت به عنوان یک شبکه جهانی را دچار آسیب کرده و در یک نگاه خوش‌بینانه این مفهوم پیام محدودسازی راتداعی می‌کند و نمی‌تواند با کلمه اینترنت به عنوان یک شبکه ماوراءجغرافیایی ترکیب شود.

این کارشناس آی‌تی با اشاره به واژه‌های فراموش شده‌ای چون سیستم عامل ملی و رایانه ملی و نتیجه سرمایه‌گذاری بی‌تاثیر در آنها خاطرنشان می‌‌کند: بهتر است این بودجه‌ها صرف بهبود زیرساخت‌های اطلاعاتی کشور شود که هنوز نظام مدیریتی کشور از نبود آمار و اطلاعات یکپارچه در رنج است و البته که می‌توان واژه «پایگاه اطلاعاتی کشور» را برای ارائه خدمات مناسب به سازمان‌های ثبت احوال، سازمان تامین‌اجتماعی، وزارت کشور (ستادهای انتخاباتی)، نیروی انتظامی و ده‌ها سازمان دیگر به کار برد.

ورزنده با اشاره به اینکه یکی از مشکلات فعلی کشور عدم وجود یک پایگاه داده ملی است گفت: آنچه در شرایط موجود کشور حتی برای ارائه سهام عدالت نیاز داریم، تولید بانک اطلاعاتی جامع در کشور است که سازمان‌های ذیربط با مستندات فوق بتوانند، به برنامه‌ریزی بهتر، بودجه‌نویسی دقیق‌تر و ارائه خدمات دولت الکترونیکی بپردازند

با تمامی موارد ذکر شده باید گفت در واقع ایجاد شبکه محلی بدون ایجاد محتوا برای انتقال و نگهداری از آن یک کار بیهود و به نوعی هدر دادن سرمایه کشور است چرا که هم اکنون میتوان در اینترنت هزاران صفحه و سایت اینترنتی ایجاد کرد

اما این کار مزیت چندانی ایجاد نمی کند مهم آن است که از طریق این سایت‌ها چه چیزی را بتوان ارایه داد از این رو بسیاری وقتی با طرح اینترنت ملی روبه‌رو شدند حداقل این انتظار را داشتند که روی بخش محتوایی ملی نیز سرمایه‌گذاری صورت بگیرد اما متاسفانه هم اکنون شاهد هستیم حتی نمی توان نام یک کتابخانه دیجیتالی در کشور را نام برد که محققان بتوانند به کتب و مقالات آن به راحتی دسترسی داشته باشند و به طور کلی باید گفت محتواهای فارسی موجود در اینترنت طی سالهای اخیر به شکلی خوجوش افزایش یافته اما از این میان بخش اندکی از آن‌ها محتوای علمی و قابل توجه داشته‌اند و بخش اعظم آن محتواهایی مثل مطالب وبلاگها و سایت‌های نه چندان با اهمیت را در برمی‌گیرد. در همین راستا بسیاری از کارشناسان از دولت انتظار دارند همچنان که روی سخت افزار و افزایش حجم فیزیکی فناوری اطلاعات در کشور تاکید می‌شود روی گسترش محتوای دیجیتالی نیز سرمایه گذاری صورت بگیرد اما ظاهر امر نشان می‌دهد که هدف دغذغه دولت ،حمایت از محتوا و نرم افزارها نیست و به همین دلیل حتی می بینیم که طرح های حمایتی مانند تکفا که با هدف تولید محتوای دیجیتالی و یا اجرای پروژه های نرم افزاری خصوصا در بخش‌های دولتی کاملا جا افتاده و ردیف بودجه ای را نیز به خود اختصاص داده بود عملا در طی دو سال اخیر کنار گذاشته شده و هیچ طرح حمایتی قابل توجهی نیز جایگزین آن نشده است.

به هرحال بسیاری اعتقاد دارند که شبکه اینترنت ملی اساسا ضرورت چندانی نداشته و صرف این که نام آن می توانست تقابلی را در برابر اینترنت ایجاد کند مطرح شده است تا از این طریق نیز بتوان تقابلی را با حاکمان اصلی اینترنت ایجاد کرد. اما به نظر می رسد حتی اگر کشور به دنبال حفظ نوعی استقلال در عرصه حاکمیت اینترنتی بود، می توانست مسیرهای قابل قبول تری را دنبال کند به عنوان نمونه دنبال کردن مذاکرات در عرصه حاکمیت اینترنتی که ایران خصوصا در جریان اجلاس جامعه اطلاعاتی به شکل مرتب آن را دنبال کرده بود و همچنین رایزنی و مذاکره با بخشی از نهادهای حاکم بر اینترنت نیز می توانست و می تواند امتیازهای فراوان‌تری را برای کشور به همراه داشته باشد.

به هرحال انچه همه بر آن تاکید دارند این است که شبکه ملی حال اسم آن را چه اینترنت بنامیم چه اینترانت می‌تواند تا اندازه‌ای جوابگوی بخشی از نیازهای فنی کشور باشد اما به نظر می‌رسد که اولویت های بیشتری در زمینه اینترنت در کشور وجود دارد که توجه به آنها بسیار ضروری احساس می‌شود.