تکامل اسکناس از کتان و الیاف موز تا پلیمر

اسکناس از زمانی که برای اولین بار تولید شد, طی دوران مختلف تکامل یافته و به شکل امروزی آن رسیده است شاید مراحل تکامل این نوع پول کاغذی در مناطق مختلف جهان کاملا متفاوت بوده است, اما همه سازندگان و تولیدکنندگانش استحکام و امنیت آن را بیش از هر عامل دیگر در اولویت قرار داده اند

اسکناس از زمانی که برای اولین بار تولید شد، طی دوران مختلف تکامل یافته و به شکل امروزی آن رسیده است. شاید مراحل تکامل این نوع پول کاغذی در مناطق مختلف جهان کاملا متفاوت بوده است، اما همه سازندگان و تولیدکنندگانش استحکام و امنیت آن را بیش از هر عامل دیگر در اولویت قرار داده‌اند. به‌عنوان مثال، در کشور چین که اولین نوع اسکناس را در جهان عرضه کرد برای تولیدش از نوعی پارچه کتانی استفاده می‌کرد که روش تولید و بافت آن کاملا انحصاری و شاید بتوان گفت کاملا مخفی بود و در واقع نقش‌هایی که بیانگر ارزش و مبلغ آن بود روی آن بافته می‌شد. در ایران نیز اولین مدل از اسکناس‌های رایج که «چاو» نام داشت نیز از چرم ساخته می‌شد و ارزش اسمی آن رویش داغ زده می‌شد و در ژاپن هم از نوعی کاغذ که از پوست درخت توت به دست می‌آمد برای تولید اسکناس، استفاده می‌شد.

بنابراین هرچند ابتدا پول‌های غیرفلزی از موادی چون چرم، ابریشم و کتان تولید می‌شد، اما با گسترده‌تر شدن دامنه نفوذ این نوع پول​ها و البته همگیر شدنش روش تولید آنها نیز تغییر ‌کرد. به هر حال، با اولین نگاه به اسکناس‌های امروزی و توجه به جنس آنها متوجه می‌شویم این کاغذ معمولی نیست؛ بلکه از کاغذی کاملا منحصربه‌فرد و با فرمولی ویژه به عنوان اولین ماده تشکیل‌دهنده اسکناس استفاده می‌شود. اولین مشخصه کاغذهای اسکناس بحث امنیت اسکناس و اصالت آن است. امنیت و اصالت اسکناس رابطه مستقیمی با امنیت اقتصادی و ملی هر کشوری که آن را تولید می‌کند خواهد داشت، بنابراین تمام تولیدکنندگان کاغذ اسکناس و به​طور کلی اوراق بهادار در مناطق مختلف جهان سعی می‌کنند از همان ابتدای کار، بحث امنیت کامل اسکناس را در نظر بگیرند. بی‌توجهی به این موضوع خسارات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

برای مثال آلمان‌ها در جنگ جهانی دوم سعی کردند با استفاده از اسکناس جعلی ضربه مهلکی به اقتصاد انگلستان وارد کنند. آنها به انتشار اسکناس‌های جعلی و در واقع بدون پشتوانه از واحد پول انگلیسی‌ها اقدام و اسکناس‌ها را توسط افرادشان در بازار انگلستان دوران جنگ خرج کردند. از آنجا که پول بدون پشتوانه به روند صعودی تورم و در نهایت فروپاشی اقتصاد کمک می‌کند پول‌های جعلی در بازار انگلستان مشکلات عدیده‌ای ایجاد کرد تا این‌که بالاخره بانک مرکزی انگلستان متوجه مشکل شد و جلوی این روند را گرفت.

اسکناس‌های امروزی با ترکیبی از کاغذ، پنبه یا ترکیبی از کاغذ و الیاف کتانی و پارچه تولید می‌شوند که دلیل افزودن برخی از مواد یادشده به کاغذ در واقع بالابردن مقاومت کاغذ اسکناس در مقابل انواع فرسایش‌ها از جمله رطوبت است؛ اگرچه در برخی موارد این مواد به ضریب امنیتی کاغذ اسکناس کمک می‌کند اما کمک اصلی آنها به طول عمر مفید اسکناس است. شاید برای شما هم پیش آمده که بدون آن‌که پول‌های جیب لباس‌تان را خالی کنید، آن را داخل ماشین لباسشویی بیندازید و پس از شست‌وشوی کامل و هنگام خشک‌کردن لباس متوجه دسته‌ای اسکناس مچاله شده اما قابل استفاده که در جیبتان باقی مانده است، شده باشید. این اولین مورد تفاوت کاغذ اسکناس با کاغذ معمولی است که استحکام آن در مقابل فرسایش و رطوبت کاملا با کاغذ معمولی متفاوت است.

در برخی از کشورها از الیاف درخت موز نیز در تهیه کاغذ اسکناس استفاده می‌شود چون معتقدند الیاف درخت موز باعث زیبایی کاغذ و در عین حال استحکام بسیار بالای کاغذ اسکناس خواهد شد. به هر حال با مواد یاد شده خمیری برای تهیه کاغذ اسکناس آماده می‌شود که این خمیر باید به صورت ورقه روی نوار نقاله‌هایی وارد دستگاه خشک کن شود. اینجاست که بحث امنیت اسکناس باید تامین و در نظر گرفته شود. روش کار این​گونه است که خمیر یاد شده از داخل شابلون‌های مخصوص که قبلا تصاویری با دستگاه‌های تراش بسیار دقیق، معروف به «سی ان سی» روی آنها حک شده تحت فشار روی نوار نقاله ریخته می‌شود. این کار باعث می‌شود نواحی خاصی از کاغذ تولیدی الیاف، اشکالی خاص به خود گرفته که در واقع شکل زمینه اسکناس را تولید می‌کنند. به عبارت دیگر این خمیر کاغذ قبل از خشک شدن، قالب‌گیری و داخل قالب تصاویر مخصوصی در بافت کاغذ تولید می‌شود که اولین گام برای اصالت کاغذ اسکناس است. به عنوان مثال درباره اسکناس ۵۰۰۰ تومانی رایج امروزی در ایران اگر به قسمت بدون چاپ آن که پس زمینه روشنی دارد ‌نگاه کنید، تصویر حضرت امام(ره) را خواهید دید که در واقع همان الیاف منظم شده یا قالب‌گیری شده کاغذ هستند که با استفاده از قالب به صورت تصویری از بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران منظم شده‌اند و بدون هیچ نوع چاپی داخل کاغذ اسکناس شکل گرفته‌اند.

حتما دیده‌اید وقتی ایران‌چک‌های متداول امروزی را به بانک می‌دهید کارمند بانک این کاغذ را زیر دستگاهی که نور بنفش دارد قرار داده و پس از تائید اصالت اسکناس، آن را از شما قبول می‌کند. این موضوع در واقع دومین مرحله از امنیت کاغذ اسکناس است و قبل از خشک شدن خمیر باید انجام شود.

در این مرحله با افزودن برخی مواد شیمیایی به خمیر کاغذ می‌توان کاغذ اسکناس را به نور ماورای بنفش حساس کرد به صورتی که وقتی نور ماورای ‌بنفش را به کاغذ اسکناس می‌تابانید شاهد درخشیدن دانه‌های رنگی روی آن می‌شوید. به یاد داشته باشید با استفاده از همان نوع قالب دوباره می‌توان این دانه‌های حساس به نور ماورای بنفش را با اشکالی کاملا مشخص در خمیر کاغذ به کار برد. در این زمینه می‌توان به برخی اسکناس‌های متداول در جهان اشاره کرد که رقم اسکناس را با این روش در دل کاغذ اسکناس حک کرده‌اند و هنگام تابیدن نور ماورای ‌بنفش این عدد درخشان می‌شود، اما بتازگی برخی شرکت‌ها با افزودن این مواد به جوهر چاپ اسکناس کار را ساده‌تر کرده‌اند یا حتی در برخی موارد شرکت تولیدکننده کاغذ اسکناس از موادی حساس به حرارت استفاده می‌کند و هنگامی که شما به نقطه‌ای خاص از اسکناس دست بزنید و برای مدتی آن را بین دو انگشت خود نگه دارید، شاهد تغییر رنگ آن قسمت خاص از اسکناس خواهید شد.

برخی کشورها از مواد و ابتکارات دیگری هم برای تضمین اصالت اسکناسشان در مرحله چاپ استفاده می‌کنند که از این نوع می‌توان به اسکناس دلار آمریکا اشاره کرد. بانک مرکزی آمریکا هنگام چاپ دلار با افزودن نوعی رنگ متالیک باعث شده هنگامی که یک اسکناس یکصد دلاری را مقابل چشمتان تکان می‌دهید رنگ نقوش آن متفاوت و تیره یا روشن شود یا این‌که همزمان در کشورهای اروپایی و در اسکناس یورو از سیستم چاپ سه بعدی به صورت هولوگرام استفاده می‌کنند تا جعل این اسکناس تقریبا غیرممکن شود، اما به هر حال اکثر شرکت‌ها برای چاپ اسکناس‌هایشان از روش چاپ خشک استفاده می‌کنند که تقریبا روشی معادل همان چاپ معمولی کتاب یا روزنامه است.

بتازگی هم اخبار جالبی از چاپ اسکناس‌های پلیمری به گوش می‌رسد که برخی کشورها مثل استرالیا، بلغارستان و تایلند و دیگر کشورها از آن برای چاپ اسکناس‌هایشان استفاده می‌کنند. اسکناس‌های پلیمری هم طول عمر بیشتری دارد و هم امنیت بالاتری را برای دارنده آنها تضمین می‌کند. با ظهور این روش چاپ می‌توان گفت صنعت انتشار اسکناس وارد روند نوینی شده و بزودی شاهد تغییرات عمده‌ای در این زمینه خواهد بود.