استرس پس از سانحه PTSD در کودکان

کودکان, بزرگسالان کوچک نیستند, از لحاظ جسمی کوچکتر از بزرگسالان هستند, از لحاظ هیجانی نابالغ و از لحاظ اجتماعی و شناخت, هنوز در مراحل اولیه رشد قرار دارند

کودکان، بزرگسالان کوچک نیستند، از لحاظ جسمی کوچکتر از بزرگسالان هستند، از لحاظ هیجانی نابالغ و از لحاظ اجتماعی و شناخت، هنوز در مراحل اولیه رشد قرار دارند. سال‌های رشد اولیه، در سازگاری بعدی اهمیت دارند و وجود مشکلات در خلال این سال‌ها، زمینه‌ساز ناسازگاری در سال‌های بعدی را فراهم می‌کند.

مشکلات روانی در کودکی، حتی اگر موقت و گذرا باشد، احتمال دارد که پیامدهای جدی در برداشته باشد زیرا ممکن است که یادگیری و رشد کودک را مختل کند. از جملهٔ این قبیل مشکلات، استرس پس از سانحه (PTSD) می‌باشد که به‌دنبال وقوع یک رویداد آسیب‌زای شدید (زلزله، تصادف و...) بروز می‌کند.

استرس پس از سانحه، سندرمی است که پس مشاهده، درگیر شدن، تجربه‌ٔ مستقیم یا شنیدن یک عامل استرس‌زا و آسیب‌زای شدید روی می‌دهد که می‌تواند منجر به مرگ واقعی یا تهدید به مرگ یا وقوع یک سانحه جدی باشد. کودکان نسبت به این تجربه‌ها احساس ترس و درماندگی می‌کنند ولی اغلب با رفتارهای آشفته و حاکی از بی‌قراری واکنش نشان می‌دهند و مدام تلاش می‌کنند از یادآوری رویداد و سانحه اجتناب کنند.

کودکان این حوادث را به اشکال مختلف تجربه می‌کنند. ممکن است کودکی مستقیماً در معرض حادثه‌ای همچون سوء استفاده جنسی تصادف، سوانح طبیعی و... قرار گرفته باشد یا دربارهٔ وقوع این حوادث از دیگران شنیده باشد. به‌طور کلی افرادی که چنین رویدادهای را تجربه می‌کنند حتی در مورد کودکان، بیشتر از این که ما بتوانیم تجربه آنها را تصور کنیم و احساسات آنها را درک کنیم که در آن لحظه چه احساسی داشته‌اند. از آن واقعه رنج می‌برند. همین امر وجه تمایز استرس پس از سانحه با سایر حوادث زندگی است. بنابراین تلاش در جهت درک وضعیت فردی که استرس پس از سانحه را تجربه کرده، کار چندان ساده‌ای نیست.

واکنش به این حوادث به هر شکلی که اتفاق افتاده باشد متفاوت است. الگوی آسیب‌پذیری به استرس از کنش متقابل فعال بین آمادگی‌های ارثی و دیگر عوامل بیولوژیکی متفاوتی در واکنش به استرس‌های روزمره متولد می‌شود. اما تأثیر این وقایع روی کودکان به فاکتورهای مختلفی از جمله نوع حادثه، شدت، محیطی که حادثه در آن اتفاق افتاده، تداوم و تسلسل وقایع، سنی که کودک در معرض چنین حادثه‌ای قرار گرفته و احتمالاً بی‌دفاع بوده است.

رویدادهای آسیب‌زای قبلی، طی کردن دوران پس از حادثه، نحوهٔ دلبستگی کودک به مادر یا مراقبان اولیه بستگی دارد. کودکانی که در محیط خانواده خود در معرض خشونت و ضرب و جرح قرار دارند حتی خشونت‌هائی که منجر به مرگ یکی از اعضاء خانواده می‌شود. بیشتر مستعد آشکار کردن نشانه‌های استرس پس از سانحه هستند.

همچنین کودکانی که در محیط زندگی شاهد طلاق والدین یا جدائی همراه با مشاجرات طولانی آنها می‌باشند، با توجه به شرایط زندگی قبل و پس از طلاق، احتمال بروز نشانه‌ها افزایش می‌یابد. طبق نظر متخصصان اکثر کودکان پیش دبستانی، برای سازگاری مجدد بعد از طلاق به یک دوره ۲ تا سه ساله نیاز دارند، آنها ممکن است پرخاشگری و افسردگی، نافرمانی و مشکلات ارتباطی با همسالان ظاهر سازند. به‌طور کلی کودکان زیر ۱۱ سال در برابر نشانگان استرس پس از سانحه آسیب‌پذیری بیشتری نشان می‌دهند. در این میان خردسالان ممکن است علایمی از قبیل تأخیر در رشد زبان و ناتوانائی‌های یادگیری و گفتاری بیشتری بروز می‌دهند.

نشانه استرس پس از سانحه ممکن است خود به‌خود پس از مدتی کاهش یابد، اما مجدداً ماه‌ها یا سال‌ها بعد از وقوع سانحه آشکار شود. در این مدت عوامل مختلفی از قبیل سابقهٔ خانوادگی، تجربیات دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی و ناراحتی‌های روانی پیشین می‌تواند در بروز و تشدید نشانگان مؤثر باشد.

● علائم استرس پس از سانحه (ptsd) در کودکان

۱) ناآرامی و بی‌قراری، رفتارهای پرخاشگرانه احساس بی‌زاری از دیگران

۲) گوشه‌گیری و مشکلات در روابط بین فردی به سختی انس گرفتن با دیگران (به‌ویژه وقتی کودک مورد سوء استفاده جنسی یا جسمی قرار گرفته باشد)

۳) احساس گناه و شرم‌زدگی، بی‌احساسی و فقر هیجانی که از طریق جمع کردن خود و انقباض عضلات صورت می‌گیرد.

۴) واپس روی‌های رشدی (بازگشت به رفتارهای اولیه کودکان، شب اداری، مکیدن شست و...)

۵) رفتارهای تهییجی‌ و برانگیختگی بیش از حد (حالت گوش به زنگ بودن که به محض مواجه شدن با محرک تنش‌زا شوکه می‌شود).

۶) اختلال خواب، کابوس و خواب‌های ترسناک (رویاهای هولناک بدون محتوای مشخص)

۷) اجتناب از افکار و احساسات و حتی اماکنی که وقایع ناخوشایند را برای کودکان یادآوری می‌کند.

۸) تکرار خاطره‌های آسیب‌زا از قبیل مزاحمت تجاوز و... در ذهن کودکان.

۹) تمایل بازی‌های تکراری پیرامون حادثه‌ای که تجربه کردند.

۱۰) دشواری‌های یادگیری، مشکلات در تمرکز و تکالیف درسی

● درمان و توصیه‌ها:

فرآیند درمان کودکان مبتلا به PTSD تلفیقی از دو رویکرد شناختی رفتاری مداخلات رفتاری شامل آموزش نحوهٔ مواجهٔ مؤثر با ترس‌ها، اجتناب از اماکن یا افرادی که وقایع را یادآوری می‌کند، می‌باشد همچنین استفاده از تکنیک آرام بخش، پذیرش احساسات کودکان در کاهش نشانگان استرس پس از سانحه مؤثر است. والدین چنین کودکانی می‌بایست پس از مشاهده علایم فوق که بیش از یک ماه تداوم می‌یابد و منجر به اختلال در عملکرد کلی کودکان (تحصیلی، رفتاری و...) می‌شود نسبت به درمان آن اقدام نمایند.