پنجشنبه, ۱۳ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 2 May, 2024
انصاف با دوست و دشمن
عدالت، یکی‌از باارزش‌ترین‌و پیچیده‌ترین‌مفاهیم‌در اندیشهٔ‌بشری‌است‌که‌در محدودهٔ‌خواسته‌های‌فردی‌و اجتماعی‌انسان‌قرار دارد. این‌موضوع، محور اصلی‌رویکردها و نظریه‌های‌مکاتب‌مختلف‌دینی، اجتماعی، اقتصادی‌و سیاسی‌است. اسلام‌به‌عنوان‌دینی‌که‌مدّعی‌کامل‌ترین‌برنامه‌برای‌زندگی‌انسان‌است، بیش‌از سایر ادیان، این‌مفهوم‌را مورد توجه‌خود قرار داده‌است‌و تأکید زیادی‌بر آن‌به‌عنوان‌یک‌ارزش‌در مناسبات‌فردی‌و اجتماعی‌نموده‌است.
در اسلام، عبادت، با هدف‌قرب‌و نزدیکی‌به‌خداوند صورت‌می‌گیرد و این‌قرب‌و نزدیکی، مستلزم‌شناخت‌هر چه‌بیشتر صفات‌الهی‌است. عدل‌نیز یکی‌از صفات‌الهی‌است‌که‌به‌دلیل‌جایگاه‌ویژه‌و اهمیت‌خاصی‌که‌دارد، از آن‌با عنوان‌مجموع‌مُحسَّنات‌یاد میشود.
لزوم‌برپایی‌عدل‌در جامعهٔ‌اسلامی‌و این‌که‌چرا در اسلام، تأکید زیادی‌بر برقراری‌عدالت‌شده‌است، به‌راحتی‌و از طریق‌نظریات مختلف، قابل‌دفاع‌است‌که نخستین آنها نظریهٔ«فطرت» است. بر طبق‌این‌نظریه، فطرت‌آدمی‌از درون، او را به‌عدالت‌ورزی‌و عدالت‌خواهی‌سوق می‌دهد و انسان، همواره‌از بی‌عدالتی‌در رنج‌است. بنا بر این، فضیلت‌عدالت‌خواهی، در همهٔ‌انسان‌ها وجود دارد و بر این‌اساس، پایهٔ‌تعالیم‌اسلام‌نیز بر مبنای‌اصلی‌ثابت‌و جاودان‌قرار دارد.
به‌طوری‌که‌اصل‌عدالت، یکی‌از مقیاس‌های‌اساسی‌سنجش‌اعمال‌در اسلام‌است‌و راه‌رسیدن‌افراد به‌کمال‌لایق‌خودشان‌عبور از مجرای‌عدالت‌است. عدالت، تنها میزان‌و معیاری‌برای‌ارزشیابی‌زندگی‌فرد و خانوادگی‌و اجتماعی‌انسان‌نیست، بلکه تمام هستی‌و نظام آفرینش نیز بر اساس‌معیار عدل‌و تعادل، استوار و پا بر جاست. حضرت‌علی(ع) در این‌رابطه‌می‌فرمایند: «عدالت، ملاک‌هر چیز است». ۱
● عدالت‌در اسلام
در دینی‌که‌به‌همهٔ وجوه‌انسانی‌توجه‌شده‌و راه‌کارهای‌مناسب‌را برای‌سعادت‌و کمالات‌انسانی‌قرار داده‌است، توصیه‌به‌عدالت‌نیز مصداقی‌از الطاف‌خداوند به‌بندگانش‌است. از این روست‌که‌در آیات‌متعدد قرآن‌کریم، شاهد تأکید فراوان‌خالق‌هستی‌بر رعایتِ قسط، عدل، انصاف‌و برابری‌هستیم. قرآن‌می‌فرماید: «محققاً خدا به‌عدل‌و احسان‌و بذل‌و عطا به‌خویشاوندان‌دستور می‌دهد و از فحشا و منکر و ظلم، منع‌می‌کند». ۲ «عدالت‌بورزید؛ زیرا به‌تقوا نزدیک‌تر است». ۳
در باب‌شأن‌و منزلت‌عدالت‌در دین‌و تعالیم‌اسلامی، همان‌بس‌که‌انبیا و اولیای‌الهی، بویژه‌امام‌علی(ع) بارها و به‌مناسبت‌های‌مختلف‌به‌آن‌سفارش‌کرده‌اند و در قرآن‌کریم‌هم‌آیات‌متعدّدی‌در این‌زمینه‌وجود دارند که‌می‌فرمایند: «پیامبران‌را با مشعل‌های‌هدایت‌فرستادیم‌و به‌آنها کتاب‌و میزان‌دادیم‌تا مردمان، عدالت‌را بر پا سازند». ۴
● ابعاد و مصادیق‌عدالت
به‌طور کلی، عدالت‌در دو بعد خُرد و کلان‌و یا فردی‌و اجتماعی‌مطرح‌می‌شود. در اسلام، «عدالت‌فردی» عبارت‌است‌از این‌که‌شخص، خود را به‌فرمان‌های‌خداوند و اخلاق، پایبند بدارد و به‌ارزش‌های‌اخلاقی، آراسته‌سازد و «عدالت‌اجتماعی» آن‌است‌که‌نسبت‌به‌دیگران‌به‌انصاف‌عمل‌کند و ستم‌روا ندارد.
بدیهی‌است‌که‌عدالت‌اجتماعی، پیش‌زمینه‌هایی‌می‌خواهد که‌نخستینِ آنها، اِعمال‌عدالت‌فردی‌و پالایش‌نفسانی‌است‌تا از طریق‌این‌ممارست‌و تحوّل‌و ارتقای‌تدریجی‌شهروندان، عدالت‌در اجتماع‌تحقّق‌یابد.
● چند تعبیر از عدالت
به‌گمان‌ما، از میان‌رویکردهای‌متعددی‌که‌به‌عدالت‌شده‌است، جامع‌ترین‌آنها رویکرد شریعت‌اسلام‌است‌که‌ما قصد داریم‌از این‌منظر، عدالت‌افراد در مواجهه‌با اجتماع‌را مورد بررسی‌قرار دهیم؛ امّا قبل‌از آن، نیازمندیم‌تا برخی‌از تعابیر مختلف‌از مفهوم‌عدالت‌را بر اساس‌تعالیم‌و شعائر دینی‌بیان‌کنیم.
چندین‌تعبیر متعدد از مفهوم‌عدالت‌در دست‌است‌که‌این، به‌معنای‌تفکیک‌و یا تفاوت‌در آنها نیست، به‌گونه‌ای‌که‌تمام‌این‌تعابیر می‌توانند بر مصداق واحدی‌صدق کنند.
برخی‌از این‌تعابیر، عبارت‌اند از:
۱) عدالت، «قرار دادن‌هر چیز در جای‌خودش» است. حضرت‌امیر (ع) در نهج‌البلاغه‌می‌فرماید: «عدالت، کارها را بدان‌جا می‌نهد که‌باید. ۵
۲) عدالت‌به‌معنای«استقامت‌در شریعت» هم‌تعبیر شده‌است. ۶
۳) عدالت‌در پاره‌ای‌آیات‌و روایات، به‌منزلهٔ«اعتدالگرایی‌و میانه‌روی» بیان‌شده‌است.
۴) عدالت‌به‌معنای«قرارداد اجتماعی‌افراد برای‌تقسیم‌کار در زندگی‌مدنی» نیز آمده‌است. ۸
۵) عدالت‌به‌معنای«انصاف» است.
در این‌مقاله‌بر آنیم‌تا تعبیر پنجم، یعنی‌عدالت‌به‌معنای‌انصاف، و در بُعد اجتماعی‌آن‌را مورد بحث‌قرار دهیم.
● عدالت‌به‌معنای‌انصاف
عدالت‌با مفاهیمی‌همچون‌انصاف‌و اعتدال، رابطهٔ‌مستقیم‌دارد. بعضی‌ها در تعاریف‌عدالت‌گفته‌اند: «حالت‌نفسانی‌ای‌است‌که‌انسان‌را در همهٔ امور و احوال، به‌تعادل‌و میانه‌روی‌رهبری‌کند». ۹
این‌امر، نیازمند آن‌است‌که‌افراد با روحیهٔ‌معتدل‌و اعتماد به‌نفس‌کافی، بتوانند در شرایط‌و موقعیت‌های‌متعدد، مناسب‌ترین‌واکنش‌را نشان‌دهند. این‌تعادل‌و خویشتنداری‌در امور، پیش‌فرض‌ها و اقتضائات‌خاصی‌دارد که‌از جملهٔ‌آنها می‌توان‌به‌تلاش‌فردی‌در پالایش‌روح‌داشتن‌و شناخت‌و آگاهی‌کامل‌از وظایف(بر اساس‌عقل‌و تعالیم‌دینی‌و علم) ۱۰ و همین‌طور شناخت اجتماع و دنیای‌پیرامون‌اشاره‌کرد تا بر اساس‌آن، فرد بتواند راه‌اعتدال‌و انصاف‌را از افراط‌و تفریط، باز شناسد. بنا بر این، انصاف، پیش‌از آن‌که‌یک‌مقولهٔ‌فردی‌باشد، یک‌مقولهٔ‌اجتماعی‌است‌و در اجتماع‌و مناسبات‌و روابط‌اجتماعی، معنا و مصداق می‌یابد.
دینی‌که‌مسلمانان‌را برادران‌یکدیگر نام‌می‌نهد، دستور به‌حکمی‌می‌دهد که‌بر پایهٔ‌آن، جامعهٔ‌مسلمین‌استوار گردد. حضرت‌امیر (ع) می‌فرمایند: «انصاف، دل‌ها را به‌یکدیگر پیوند می‌دهد». ۱۱ این‌روایت، دیدگاه‌جامع‌نگرانهٔ‌حضرت‌را در ارتباط‌با انسجام‌اجتماعی‌مسلمانان‌بیان‌می‌کند و این‌که‌انصاف‌به‌نوبهٔ‌خود، کارکردی‌مقدّس‌در جلوه‌گر ساختن‌صفات‌الهی‌و پرورش‌خصال‌نیکو در افراد و جوامع‌دارد که‌هر دوی‌این‌ابعاد برای‌رساندن‌بشر به‌قلّهٔ‌کمالات‌انسانی، مورد تأکید و اهمیت‌فراوان‌است.
● انصاف‌با دوست‌و دشمن
آسایش‌دو گیتی، تفسیر این‌دو حرف‌است
با دوستان، مروّت! با دشمنان، مدارا!
بارها این‌بیت‌از حافظ‌را شنیده‌ایم، امّا مصداق بارز توصیه‌به‌انصاف‌با دوست‌و دشمن، تأکید صریح‌قرآن‌است‌که‌می‌فرماید: «با دوست‌و دشمن‌خود به‌عمل‌و انصاف‌عمل‌کنید که‌این‌روش، به‌تقوا نزدیک‌تر است‌و همواره‌از خشم‌خدا بیمناک‌باشید که‌خداوند به‌آنچه‌می‌کنید آگاه‌است». ۱۲
انصاف، یعنی‌به‌شایستگی‌و در خور استحقاق هر کس‌یا چیزی، با آن‌رفتار کردن‌و این‌که‌در مناسبات‌و روابط‌اجتماعی‌و حتّی‌در ارتباط‌با طبیعت، میل‌فردی‌کنار گذاشته‌شود و با ضابطهٔ‌اخلاق، اهمیت‌این‌موضوع‌به‌قدری‌است‌که‌حتی‌در برخورد با دشمنان‌و افرادی‌که‌معتقدیم‌در حقّمان‌بدی‌کرده‌اند نیز توصیه‌به‌انصاف‌شده‌است. ۱۳
انسان‌ها در اجتماع، با یکدیگر کُنش‌متقابل‌دارند و اسلام‌هم‌دینی‌است‌که‌روبط‌اجتماعی‌را مورد ستایش‌و توجه‌بسیار زیادی‌قرار داده‌است‌تا آنجا که‌دشواری‌در عمل‌کردن‌به‌آن‌را هم‌مانع‌از انجام‌دادن‌آن‌نمی‌داند. این‌مطلب‌که‌آنچه‌برای‌خود نمی‌پسندی‌برای‌دیگران‌هم‌نپسند، توجه‌به‌رعایت‌انصاف‌در مورد دشمنان‌را هم‌می‌رساند.
این‌که‌در اسلام‌حتی‌در برخورد با دشمنان‌با انصاف‌توصیه‌شده، به‌این‌خاطر است‌که‌چه‌بسا این‌انصاف، دشمن‌را از کینه‌ورزی‌باز دارد و خود، منشأ همبستگی‌اجتماعی‌گردد. خداوند می‌فرماید: «ای‌اهل‌ایمان، در امر عدالت‌و انصاف‌ایستادگی‌کنید، برای‌خدا گواهی‌دهید، هر چند آن‌گواهی‌به‌زیان‌خود یا پدر و مادر یا نزدیک‌ترین‌خویشتان‌باشد». ۱۴
پایه‌و بنیان‌هستی، عدالت‌است‌و عدل‌الهی‌در مورد تمامی‌موجودات‌به‌کار می‌رود، بنا بر این، انسان‌که‌خلیفهٔ‌الله‌و نمایندهٔ‌خداوند در زمین‌است، موظّف‌است‌تا عدل‌را بر پا دارد. بسیاری‌از آیات‌که‌در آنها به‌برآوردن‌حقوق دوستان‌و همین‌طور توصیه‌های‌اخلاقی‌و پرهیز از گناهانی‌چون‌حسد، غیبت، کینه، دروغ‌و نفاق و... تأکید فراوان‌شده‌است، همگی‌الزام‌به‌برخورد اعتدال‌آمیز و منصفانه‌را گواه‌اند. اگر در انصاف‌با دشمنان، افراد باید بعضی‌از منافع‌خود را نادیده‌بگیرند، به‌این‌دلیل‌است‌که‌اسلام، جمع‌را بر فرد، ترجیح‌می‌دهد و حتی‌عدالت‌را از بخشش، بالاتر می‌داند؛ ۱۵ زیرا معتقد است‌عدالت، تدبیر کننده‌ای‌به‌سود همگان‌است‌و بخشش‌به‌سود خاصّگان.
● پیامدهای‌استقرار عدالت
برقراری‌انصاف‌و عدالت، آثار مثبت‌بسیاری‌در پی‌دارد. که‌از آن‌جمله‌می‌توان‌به‌موارد زیر اشاره‌نمود:
۱) حفظ‌دِین: «دِین‌و امانت‌خویش‌را با انصاف‌دادن‌دربارهٔ‌خود و عمل‌به‌عدالت‌در بین‌مردم‌پاسداری‌کنید». ۱۶
۲) پیروزی‌و عزّت: «پیروزی‌جوان‌مردان، به‌عدل‌و نیکی‌است». ۱۷
۳) افزایش‌نعمت‌ها: «به‌وسیلهٔ‌عدل، برکت‌ها دو چندان‌می‌شود». ۱۸
در اسلام، عمل‌به‌عدالت، حتی‌برتر از عبادت‌شمرده‌شده‌است؛ زیرا پیغمبر اکرم(ص) فرمود: «یک‌ساعت‌به‌عدالت‌رفتار کردن، بهتر از عبادت‌هفتاد سال‌است‌که‌شب‌هایش‌را به‌نماز بگزاری‌و روزهایش‌روزه‌باشی، و ظلم‌و ستم‌یک‌ساعت‌نزد خدا بدتر و سنگین‌تر است‌از گناهان‌شصت‌ساله‌است». ۱۹
http://hadithezendegi.mihanblog
سمانه‌خالدی
پی‌نوشت‌ها:
۱. غرر الحکم، ج، ص، حکمت.
۲. سورهٔ‌نحل، آیهٔ.
۳. سورهٔ‌مائده، آیهٔ.
۴. سورهٔ‌حدید، آیهٔ.
۵. نهج‌البلاغه، حکمت.
۶. لسان‌العرب، ابن‌منظور، ج، ص.
۷. همان، ص.
۸. غرر الحکم، ج، ص، حکمت.
۹. کیمیای‌سعادت، امام‌محمّد غزالی.
۱۰. دربارهٔ‌ضرورت«خودسازی» و «آگاهی» برای‌عدالت‌ورزیدن، ر. ک: مدارا و مدیریت، عبد الکریم‌سروش، ص(دانش‌و دادگری)؛ روزنامهٔ‌اقبال، ش: «عدالت‌و اخلاق»، عبد الکریم‌سروش. [بخش‌علمی]
۱۱. غرر الحکم، حکمت.
۱۲. سورهٔ‌مائده، آیهٔ.
۱۳. غرر الحکم، حکمت.
۱۴. سورهٔ‌نساء، آیهٔ.
۱۵. نهج‌البلاغه، حکمت.
۱۶. شرح‌غرر الحکم، ج، ص.
۱۷. همان، ج، ص.
۱۸. غرر الحکم، ج، ص.
۱۹. مشکاهٔ‌الانوار ، ص.
منابع
طایر فرّخ‌پی، مصطفی‌دلشاد تهرانی، تهران: انتشارات‌وزارت‌فرهنگ‌و ارشاد، ۱۳۷۹.
عدالت‌اجتماعی‌در اسلام، سید جمال‌الدین‌موسوی، تهران: مؤسسه‌فرهنگی‌دانش‌و اندیشهٔ‌معاصر، ۱۳۸۰
اخلاق و عدالت، محمّد رفیع‌محمودیان، تهران: انتشارات‌طرح‌نو، ۱۳۸۰.
دو فصل‌نامهٔ‌نقد و نظر ، شماره‌دوم‌و سوم، بهار و تابستان.
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران اسرائیل غزه روز معلم مجلس شورای اسلامی دولت رهبر انقلاب نیکا شاکرمی دولت سیزدهم مجلس بابک زنجانی شهید مطهری
آتش سوزی تهران پلیس زلزله قوه قضاییه پلیس راهور شهرداری تهران سیل آموزش و پرورش سلامت سازمان هواشناسی دستگیری
قیمت طلا قیمت خودرو قیمت دلار خودرو بازار خودرو دلار بانک مرکزی ایران خودرو سایپا کارگران تورم حقوق بازنشستگان
سریال نمایشگاه کتاب فیلم سینمایی عفاف و حجاب تلویزیون جواد عزتی مسعود اسکویی سینما رضا عطاران سینمای ایران دفاع مقدس فیلم
مکزیک
رژیم صهیونیستی فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس اوکراین نوار غزه انگلیس نتانیاهو یمن افغانستان ایالات متحده آمریکا
پرسپولیس استقلال فوتبال سپاهان تراکتور علی خطیر لیگ برتر ایران لیگ قهرمانان اروپا رئال مادرید باشگاه استقلال بایرن مونیخ لیگ برتر
هوش مصنوعی تلفن همراه اپل اینستاگرام گوگل همراه اول فرودگاه واکسن تبلیغات ناسا پهپاد
سرطان کبد چرب فشار خون بیمه کاهش وزن بیماری قلبی دیابت مسمومیت داروخانه