برنامه شما در روز جهانی علم چیست

روز جهانی علم فرصتی است که توجه عمومی را به زیبایی های علم جذب می کند و به مردم نشان می دهد چگونه دانش از جنگ جلوگیری می کند

بیستم آبان روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه است. هر ساله روزهای متعددی با نام‌های مختلف نامگذاری می‌شوند تا توجه ما را به مسائل مختلف و اهمیت آنها جلب کند و سعی کند تا ما به نوعی متفاوت به موضوعات نگاه کنیم.

گاهی این روزها فقط در قالب یک سنت قدیمی می‌آیند و می‌روند و کسی به آنها توجهی نمی‌کند و گاه به همت علاقه‌مندانی که در آن حوزه فعال هستند این روزها تبدیل به جشنواره‌های بزرگ و موفقی می‌شوند. تجربه سال‌ها برگزاری روز نجوم و روز فضا در ایران نمونه‌ای از نمونه‌های موفق از گرامیداشت چنین روزهایی با هدف آشتی دادن مردم با آن موضوع است.

اما آیا باید به روز علم نیز همین نگاه را داشت؟ چه کسی است که از اهمیت علم غافل باشد؟ چه کسی است که در ایران یا هرجای دنیا در برابر ارزش‌های علم سر تعظیم فرود نیاورد؟ آیا اهمیت چیزی بیش از علم و آگاهی است که لازم باشد در یک روز خاص به این موضوع پرداخت؟ واقعیت این است که اگرچه مردم در ظاهر مشکلی با علم ندارند و شاید به زحمت کسی را پیدا کنید که در برخورد اول در برابر علم، تفکر علمی و آگاهی موضوع گیری داشته باشد اما اگر دقیق‌تر به اطراف خودتان، چه در همسایگی مثل خانواده، مدرسه، محل کار، شهر و کشور ‌یا سطح وسیع‌تری مانند جامعه بین‌المللی نگاه کنید می‌بینید تا چه حد علم درک نشده باقی مانده است. تا چه حد در برابر آن موضع‌گیری وجود دارد و تا چه حد علم هراسی در لایه‌های عمیقی از جامعه نفوذ کرده است.

مهم‌تر از آن موضوعی که نبودش به‌گونه‌ای آزاردهنده احساس می‌شود، نبود تفکر علمی در میان مردم است. ما در مواجهه با مسائل‌مان از الگوهای تفکر علمی استفاده نمی‌کنیم. هنوز خرافات در جامعه ما (و در کل جهان) بیداد می‌کند.

نگاهی به آمار فروش کتاب‌های طالع‌بینی در مقایسه با فروش کتاب‌های عامه فهم علمی بیندازید. نگاهی به میزان اعتقاد مردم به وجود بشقاب‌های پرنده فضایی بیندازید؟ هنوز مدت زیادی از زمانی که شایعه افتادن لوگوی یک کمپانی نوشابه‌سازی ‌روی ماه بسیاری را به پشت بام‌ها کشاند، نمی‌گذرد.

تصور ما از علم در بسیاری از موارد اشتباه و در بسیاری از موارد ناقص است. شبه علم در غیاب آگاهی علمی رشد می‌کند و جامعه‌ای که برای پیشرفتش نیازمند علم و فناوری حاصل از آن است را چنان مسموم می‌کند که دیگر امکان تشخیص سره از ناسره ممکن نمی‌شود. هنوز رسانه‌های عمومی در برابر پدیده‌های علمی و فنی موضع‌گیری درستی ندارند و گاه به جای معرفی فناوری‌های نوین و بررسی آن و یا بررسی و نظارت بر روندهای علمی دست به ترویج ترس از فناوری می‌زنند.

علوم پایه و ریاضیات بیش از همه شاخه‌های دیگر در معرض بی‌توجهی هستند.

اگر ریاضیات و علوم پایه در جامعه‌ای جدی گرفته نشود و در برابر آن مقاومت ایجاد شود دیگر نمی‌توان انتظار رشد علمی چشمگیری برای آن جامعه داشت. هنوز نام ریاضیات برای بسیاری هراس‌آور است.

در چنین شرایطی بهانه‌ای مانند روز جهانی‌علم درخدمت صلح و توسعه فرصت بی‌نظیری است که توجه عمومی را به علم واقعی و زیبایی‌ها و جذابیت‌های آن جذب ‌کند. اما اگر شما در رده کسانی هستید که دستی از دور یا نزدیک بر آتش علم و فناوری دارید آیا می‌توانید قدمی برای کمک به رشد آگاهی علمی و دوستی با علم بردارید؟

نهادهای مسئولی مانند دانشگاه‌ها، دفتر ملی یونسکو و انجمن ترویج علم در این زمینه حتما کارهایی را انجام داده‌اند و برنامه‌های آنها به مرور اعلام خواهد شد اما این نوشته در پی ارائه پیشنهادهای بزرگ و برنامه‌های ملی برای چنین روزی نیست. مخاطب این نوشته افراد عادی درگیر با علم است. کسانی که واقعا می‌توانند تغییر ایجاد کنند. ادامه این مطلب مجموعه پیشنهادهایی ساده و کمیابی هزینه برای چنین کسانی است تا برنامه‌های ساده‌ای را برای مخاطبان خود آماده کنند.

● درها را باز کنید

شاید شما استاد دانشگاه ‌یا دانشجوی تحصیلات تکمیلی در یکی از پژوهشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی باشید. یکی از موثرترین کارهایی که می‌توان انجام داد ترتیب دادن یک برنامه آزاد است.

نکته: روز جهانی علم نباید محدود به برنامه های علمی باشد. هرکسی که به بخشی از دانش بشری احاطه دارد می تواند با اجرای یک برنامه ترویج علم ساده در محله خود ، درجهت دوستی مردم با علم و آشنایی آنها با نقش بی نظیر دانش ‌در ایجاد صلح و امنیت‌در سیاره زمین قدم بردارد

اگر فرزند شما در دبستان‌ یا دبیرستان درس می‌خواند از همکلاسی‌ها ‌ یا گروهی از دوستان او دعوت کنید تا در آن روز سری به دفتر کار شما بزنند. هیچ چیز برای بچه‌ها جذاب‌تر از دیدن محیط واقعی کار یک دانشمند نیست. لازم نیست حتما شما در آزمایشگاه فعال باشید تا بچه‌ها با دیدن ابزارهای آزمایشگاهی هیجان زده شوند. دیدن دفتری که در آن کار می‌کنید، نشان دادن بخش‌های مختلف دانشگاه بازدید از کلاس‌های درس و توضیح این‌که رشته شما چیست و چه کار می‌کنید می‌تواند دیدگاه آنها را به‌طور جدی درباره کاری که یک دانشمند انجام می‌دهد تغییر دهد و شاید آنها را از این سن علاقه‌مند کند که در آینده وارد رشته شما شوند.

اگر در چنین مرکزی مقام یا مسئولیتی دارید شرایطی را فراهم کنید که در آن روز، درهای مرکز شما به روی افراد بیشتری از دانش‌آموزان باز شود. مراکز نامداری مانند سازمان فضایی ایران، پژوهشگاه رویان و پژوهشگاه دانش‌های بنیادی مکان‌هایی هستند که می‌توانند میزبان مدارس و دانش آموزان و حتی خانواده‌های آنها باشند. بگذارید برای یک روز نوجوانان، جوانان و والدین آنها مستقیما با آنچه در این سازمان‌ها می‌گذرد آشنا شوند.

● نمایشگاه خانگی

اما شاید شما تنها دانشجویی علاقه‌مند باشید و امکان چنین هماهنگی‌هایی را نداشته باشید ساده‌ترین کار دعوت از بچه‌های فامیل‌ یا همسایه‌ها برای یک بعدازظهر درباره علم است.

اگر دانشجوی رشته‌ای مانند شیمی یا فیزیک هستید حتما تعداد زیادی آزمایش هیجان‌انگیز و البته بی‌خطر را بلدید که می‌توان با ابزارهای ساده در پارکینگ منزل ‌یا مجتمع مسکونی خود برای مخاطبانتان برگزار کنید. لازم نیست گردهمایی بزرگی راه بیندازید کافی است که در تخته اعلانات مجموعه مسکونی‌تان آگهی بزنید که فلان ساعت برای بچه‌ها و خانواده‌های علاقه‌مند چند آزمایش علمی ترتیب می‌دهید.

قرار نیست مخاطبتان را یکشبه دانشمند کنید هدف فقط نشان دادن برخی‌ آزمایش‌ها از یک‌سو و از سوی دیگر توضیح برخی‌کارهای ساده و روند آزمایش‌های علمی است.

شاید شما در حوزه هوا فضا فعال باشید اگر نمی‌توانید امکانات یک نمایش موشک‌های آبی ساده را فراهم کنید، حداقل می‌توانید برای چنین مخاطبی مسابقه پرتاب موشک‌های کاغذی ترتیب بدهید و در عین حال برای آنها اصول پرواز این موشک‌ها و برخی مفاهیم اولیه هوانوردی را توضیح دهید.

شاید شما منجمی آماتور باشید. در این صورت با مجموعه فعالیت‌های ترویجی مثل برگزاری یک شب رصدی ساده و کوچک آشنا هستید. تلسکوپ‌تان را به حیاط خانه ببرید ‌یا اگر تجربه این رویدادها را دارید با دوستانتان با همکاهنگی قبلی به پارک محل بروید و مردم را دعوت کنید تا به آسمان نگاه کنند و اصول اولیه و برخی از اطلاعات ساده ولی دقیق علمی را به آنها بدهید. لازم به یادآوری نیست که هدف دانشمند کردن دیگران نیست. هیچ‌وقت تلاش نکنید چیزی را که بلد نیستید برای دیگران توضیح دهید. خیلی ساده بگویید دنیای علم وسیع است و شما پاسخ دقیق این موضوع را نمی‌دانید.

● مراکز بزرگ‌تر

اگر شما مدیر و یا فعال در محل ترویج ترویح علم مانند، خانه‌های علم، رصدخانه‌های عمومی و یا خانه‌های ریاضیات هستید، تکلیف معلوم است. در مراکز خود برنامه‌های عمومی ترتیب دهید و نمایشگاه‌ها و برنامه‌های عمومی را که قبلا تجربه برگزاری آن را دارید برای این روز تکرار کنید و از طریق رسانه‌هایی که با شما ارتباط دارند دیگران را دعوت کنید در برنامه‌های متناسب با این روز شرکت کنند. اگر شما سازنده اسباب بازی‌های علمی و بسته‌های آزمایشگاهی و فنی هستید برای این روز اعلام تخفیفی برای مشتریان خود بکنید تا دیگران هم فرصت لذت بردن از امکانات هیجان انگیز علمی را داشته باشند.

● تجربه یک روزتان را بنویسید

شاید امکان هیچ یک از این موارد را نداشته باشید ولی هنوز علاقه‌مند به مشارکت در این برنامه‌ها باشید. در این صورت فرقی نمی‌کند استاد دانشگاه، یک مدیر علمی رده بالا، یک پژوهشگر و یا یک دانشجو هستید. تجربه یک روز کاری خود مرتبط با علم را در وبلاگتان، نشریه‌های محلی و یا وب‌سایت مراکزتان بنویسید. بگذارید مخاطب عام با آنچه شما در طول یک روز کاری و فعالیت در حوزه علم با آن مواجهید آشنا شوند. حداقل حسن این کار این است که دید مخاطب شما از آنچه باید از جامعه علمی انتظار داشته باشد دقیق تر می‌شود و می‌داند با چه جامعه‌ای باید سر و کار داشته باشد.

روز علم برای مردم است و اگر شما در جامعه علمی فعالیت می‌کنید این روز به شما بیشتر مربوط است و این توجه مردم به علم است که آینده کار و زندگی شما و فرزندانتان را تضمین خواهد کرد.

پوریا ناظمی