یلـدای ایرانی

پائیز با همه زیبائیهایش, آهنگ خداحافظی سر داده و زمستان با سردی و سفیدیش از هم اكنون رخ نشان می دهد, در مرز این دو پدیده كه هر كدام فی نفسه پر از راز و رمز است یك شب, تنها یك شب وجود دارد شب یلدا

پائیز با همه زیبائیهایش، آهنگ خداحافظی سر داده و زمستان با سردی و سفیدیش از هم اكنون رخ نشان می دهد، در مرز این دو پدیده كه هر كدام فی نفسه پر از راز و رمز است یك شب، تنها یك شب وجود دارد شب یلدا...

یكشنبه شب، همین هفته مصادف است با شب یلدا، اول دیماه و اول برج جدی... بلندترین شب سال...

با آن كه در هیچ دوره یی هیچ حكومت و نهاد حكومتی اصراری به برگزاری مراسم این شب نداشتند، اما هم چنان مراسم آن در میان مردم باقی است و در چنین شبی با شور و شوق به انجام آن می پردازند. و این خود نشان از آن دارد كه یلدا و شب یلدا، از فرهنگ ملی ما برخاسته است.

با وجود ریشه دار بودن این مراسم و تداوم اجرای آن، اتفاق نظری در میان علاقه مندان درباره سبب برگزاری آن وجود ندارد.

واژهٌ یلدا سریانی است و معادل عربی آن كه در زبان فارسی هم رایج است میلاد می باشد.بعضی می گویند، مردم باستان چنین شبی را شب تولد خورشید می دانستند، زیرا بعد از آن كه روز به كوتاهترین حد خود می رسید، بعد از یلدا روزها مجدداً بلند و بلندتر می شوند و خورشید زمان بیشتری بر مردم نورافشانی می كند.

گروهی معتقدند كه ظهور مهر در چنین روزی روی داده است و داستانی كه بر این باور یاد می كنند شباهت به آمدن مسافری از فضا به كرهٌ خاكی دارد: می گویند در چنین شبی سنگی از آسمان بر زمین فرود آمد، مهر از میان آن ظاهر شد، با گاو وحشی جنگید و آن را كشت و چهارده استفاده از گاو را به آدمیان آموخت، آن گاه مجدداً به میان سنگ رفت و سنگ به سوی آسمان پرواز كرد!

برخی نیز می گویند چنین شبی عیسی مسیح ازمادر متولد شد و یلدا روایتی دیگر است از تولدعیسی بن مریم... اما جمعی بر این رأی هستند كه مهرپرستانی كه مسیحی شدند چون سالروز تولد عیسی نامعلوم بود، ظهور مهر را با تولد عیسی درهم آمیختند و بعدها تفكر تولد عیسی بر ظهور مهر تفوق پیدا كرد و به كلی جای آن را گرفت.

به هر حال تیرگی، بلندی و سردی ازمشخصات این شب است.

تیرگی:

چون حلقه ربایند به نیزه تو به نیزه

خال از رخ زنگی بربایی شب یلدا

عنصری

نور رایش تیره شب را روز نورانی كند

دود خشمش روز روشن را شب یلدا كند

منوچهری

بلندی:

به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی

كه از یك چاكری عیسی چنان معروف شد یلدا

سنایی

سخنم بلند نام از سخن تو گشت و شاید

كه دراز نامی از نام مسیح یافت یلدا

سیف افرنگی

برای شكستن تیرگی و سردی آن در گذشته یی نه چندان دور آتش می افروختند و این آتش را تا طلوع خورشید پاس می داشتند كه خاموش نشود برای فراموش كردن بلندی آن، جشن ، سور، شبچره در شكلهای مختلف در خانواده های ایرانی مرسوم بود.

در چنین شبی اغلب به خانه بزرگ خانواده می روند و صاحب خانه از میهمانان با آجیل مخصوص شب یلدا و هندوانه، انار و میوه های آبدار دیگر پذیرایی می كنند. آجیل شب یلدا مخلوطی است از تخمه، بادام، پسته، فندق، كشمش، نخودچی، توت و انجیر خشك...

هندوانه میوهٌ اصلی شب یلداست، از هر میوه می توان گذشت اما هندوانه باید باشد، این روزها هندوانه فروشها در گوشه و كنار شهر با كامیون هندوانه به مردم عرضه می كنند.

عقیده عامه بر این است كه هر كس در شب یلدا هندوانه بخورد در تابستان آینده تشنگی بر او غلبه نخواهد كرد.

شب زنده داران یلدا شب، اغلب به سرگرمیهای رایج دسته جمعی می پردازند از رسومی كه در اغلب شهرهای ایران برگزار می شود تفأل با حافظ است طبیعی است كه تفأل با حافظ حداكثر از اواخر قرن هشتم هجری یا اوایل قرن نهم مرسوم شده است، درحالی كه مراسم یلدا بسیار قدیمیتر است سبب عجین شدن تفأل حافظ را با یلدا باید در علاقه مردم به این غزلسرا و رگه های تفكر میترائیسم در اشعار حافظ جستجو كرد.

از جمله اصطلاحات این تفكر مثل خرابات، مغ، مغبچه، دستور، مهردر اشعارحافظ است.بزرگ خانواده دیوان حافظ را بر می دارد و با خواندن سوره های حمد و توحید و سپس با گفتن این جملات آن را می گشاید:

یا خواجه حافظ شیرازی بر ما نظر اندازی، ما طالب این رازیم و تو كاشف این نیازی، تو را به باد مصلی و آب ركن آباد، تو را به شاخ نبات، تو را به پیر خودت علی(ع) قسم می دهم كه راست و حقیقت را بگویی...

ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ

به قرآنی كه اندر سینه داری

پس از گشودن دیوان، اولین غزل بالای صفحه دست راست را می خواند، اگر این غزل نیمه كاره باشد با ورق زدن از پشت صفحه غزل را از آغاز قرائت می كند. بعد بیت اول ازغزل بعدی یا از غزل هفتم را به عنوان شاهد می خواند و شنونده با برداشت ازغزل، خوب بودن یا بد بودن تفأل خویش را می یابد.

گاهی نیز گیرنده فال افراد را شماره گذاری می كند و پس از فاتحه و گفتن جملاتی كه ذكر شد غزل اول را برای نفر اول و غزل دوم را برای نفر دوم... می خواند...

امید آن كه در دل این شب سرد و تاریك دوستیها و همبستگی ها محفل همه ما را نور و گرمی ببخشند... ما در ایران در اندیشه همه هموطنان خود در خارج هستیم شما هم به یاد ما باشید.

برگرفته از: اطلاعات بین الملل ۲۸ آذر ۸۲