زیر پوست کشور

تا به حال شنیده اید یک بیماری پوستی در استان خاصی شایع تر باشد مثلا می گویند از بین بیماری های عفونی پوست, شیوع دو بیماری سالک و جذام و از بین بیماری های غیرعفونی پوست, شیوع بیماری پمفیگوس به وضوح در بعضی استان های کشورمان شایع تر است این هفته در صفحه «پوست و مو» به اختصار به همین موضوع می پردازیم

تا به حال شنیده‌اید یک بیماری پوستی در استان خاصی شایع‌تر باشد؟ مثلا می‌گویند از بین بیماری‌های عفونی پوست، شیوع دو بیماری سالک و جذام و از بین بیماری‌های غیرعفونی پوست، شیوع بیماری پمفیگوس به وضوح در بعضی استان‌های کشورمان شایع‌تر است. این هفته در صفحه «پوست و مو» به اختصار به همین موضوع می‌پردازیم....

● بیشترین سالک در استان‌های مرکزی

توزیع جغرافیایی سالک در ایران طبق آخرین مطالعات اپیدمیولوژیک در استان‌های اصفهان، کرمان، خراسان، فارس، خوزستان، یزد، ایلام، کرمانشاه، بلوچستان و تهران شایع‌تر است و یکی از مهم‌ترین کانون‌های سالک در ایران، استان اصفهان است؛ به طوری که سالانه بین ۱۰ تا ۲۰ هزار مورد زخم جدید گزارش می‌شود. در غرب شهر اصفهان به علت تغییر جنس خاک، تنگ شدن دره و علل مختلف دیگر که زمینه را برای رشد و نمو مخزن بیماری مشکل می‌سازد، بیماری دیده نمی‌شود و بعد از اصفهان، استان‌های شرقی کشور شامل سرخس تا ترکمن صحرا، لطف‌آباد و جلگه‌های واقع در مرز ایران و ترکمنستان است. پشه خاکی از نوع فلبوتوموس پاپاتاسی که به صورت اهلی در بسیاری از مناطق آفریقا، آسیا و شبه قاره هند زیست می‌کنند ناقل نوع روستایی این بیماری هستند. در مناطق مختلف فلات ایران این پشه خاکی هم به صورت اهلی در اماکن مسکونی استان و هم به صورت وحشی در لانه‌های جوندگان و سایر حیوانات دیده می‌شود ولی اگر از ناحیه دشت به سمت کوهستان برویم، بیشتر مناطق مسکونی را انتخاب می‌کند. پشه از هر میزبانی خون‌خواری می‌کند ولی علاقه او به خون انسان و جوندگان بیشتر است.

در فصل تابستان در مناطق آلوده هنگام فعالیت پشه‌ها، انتقال بیشتر خارج از اتاق، روی بام منازل و یا در فضای باز انجام می‌گیرد لذا به نظر می‌رسد با سمپاشی اماکن مسکونی نتوانیم انتقال بیماری را متوقف کنیم.

در جنوب شهر تهران گونه‌ای از پشه‌خاکی که ناقل نوع روستایی سالک شناخته شده، فلبوتوم کوکازیکوس است که به صورت اهلی یافت شده است ولی در نقاط دیگر ایران، یعنی نیمه شمالی به صورت وحشی زیست می‌کند. سالک نوع خشک یا شهری در چند مرکز شهری مانند تهران، کرمان، شیراز، مشهد و نیشابور دیده می‌شود. در تهران با بهبود وضع شهر و از بین رفتن باغ‌ها در داخل شهر از میزان شیوع سالک کاسته شده است.

موارد حاد سالک روستایی از ماه‌های خرداد تا مرداد شروع می‌شود و در شهریور به سرعت افزایش یافته و در مهرماه تا آذر ماه به حداکثر می‌رسد و به تدریج تا اسفندماه پایین آمده و به صفر می‌رسد. میزان شیوع سالک در سال‌های مختلف کاهش و افزایش می‌یابد.

میزان بروز سالک در ایران بین ۲۰ تا ۳۰ هزار مورد در سال تخمین زده می‌شود و در ۱۵ استان کشور به صورت آندمیک وجود دارد.

● بیشترین جذام در کردستان

بیماری جذام طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۸۵ میلادی (۱۳۶۶ شمسی) حدود ۱۵ میلیون نفر در جهان ثبت شده بود که با اجرای طرح و برنامه ریشه‌کنی در کل دنیا اکنون به کمتر از ۵۰۰هزار نفر رسیده است و از میان کشورهای دنیا ۳ کشور برزیل، نپال و ماداگاسگار هنوز از نظر میزان موارد بیماری بیش از یک مورد در ۱۰ هزار نفر جمعیت می‌باشد که جزو کشورهای کنترل نشده بیماری جذام هستند. خوشبختانه بقیه کشورها از ‌جمله ایران به کمتر از یک مورد در ۱۰ هزار نفر جمعیت رسیده‌اند و اگر برنامه مبارزه با جذام به خوبی پیش رود، امید است در سال ۲۰۲۰ میزان آن در دنیا به صفر برسد.

در ایران در سال ۱۳۶۳ تعداد جذامیان ثبت‌شده ۱۵ هزار نفر بود که تخمین واقعی مبتلایان در آن زمان ۵۰ هزار نفر بود. از سال ۱۳۶۳ که برنامه ریشه‌کنی جذام در کشور شروع شد، طرح با موفقیت اجرا شد، به طوری که اکنون به کمتر از ۰۲/۰ در ۱۰ هزار نفر جمعیت رسیده است. کنترل موفقیت‌آمیز بیماری مدیون چهار عامل آموزش کادر پزشکی و مردم، بیماریابی زودرس، درمان زودرس و استفاده از سه داروی داپسون، ریفامپین و کلوفازیمین به طور هم‌زمان به جای درمان تک‌دارویی با داپسون است و هم‌اکنون تنها بیماری‌ای که داروهای آن به طور رایگان در اختیار بیماران قرار می‌گیرد، بیماری جذام است که یکی دیگر از افتخارات بهداشتی وزارت بهداشت است.

طبق آخرین آمار مستند در آخر سال ۱۳۸۷ که توسط اداره کل مبارزه با بیماری‌های وزارت بهداشت اعلام گردیده است، برحسب شیوع استانی استان کردستان ۰۶/۰ در ۱۰ هزار و استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، گیلان، قزوین، کرمانشاه، لرستان، گلستان، خراسان رضوی، بوشهر، هرمزگان، همدان و سیستان و بلوچستان ۰۱/۰ تا ۰۳/۰ در ۱۰ هزار نفر جمعیت بیمار جذامی داشته‌اند و در سایر استان‌ها موارد بیماری جذام صفر بوده است.

میزان کشف بیماران جذامی در ۱۰ ساله ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۷ از ۱۵/۰ در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت به ۰۴/۰ رسیده است و میزان ابتلا به جذام که از نظر جنسیت در شروع برنامه کنترل جذام دو مرد در برابر یک زن بود، به ۵۶ درصد مرد در برابر ۴۴ درصد زن (تقریبا مساوی) رسیده است. از نظر سن ابتلا در شروع برنامه مبتلایان زیر ۱۵ سال حدود ۳ درصد بود که در سال ۱۳۸۷ تقریبا به صفر رسیده است که نشانه بیماریابی زودرس و درمان زودرس خوب در کشور است.

از نظر محل زندگی در شروع برنامه مبتلایان روستایی بیش از دو برابر ساکنان شهری بود که طبق آمار آخر سال ۱۳۸۷ به ۳۸ درصد روستایی در برابر ۶۲ درصد مبتلای شهری رسیده است که این نشانه موفقیت‌آمیز بودن کنترل در روستاها است. در روستاها به دلیل محدودیت جمعیت و در دسترس بودن آنان برنامه به خوبی پیشرفت کرده است ولی در شهرها به دلیل جمعیت زیاد و جابه‌جایی آنان برنامه کنترل جذام در حد روستاها موفقیت‌آمیز نبوده است.

در اپیدمیولوژی جذام سابقه تماس فرد تازه مبتلا شده با بیمار جذامی درمان نشده در شروع برنامه کنترل جذام بسیار بالا و در حد ۹۰ درصد بود، به طوری که در آخر سال ۱۳۸۷ به ۹ درصد رسید و ۹۱ درصد مبتلایان سابقه تماس با بیمار جذامی داشتند که این نشانه خوبی برای کنترل مبتلایان به جذام و نزدیکان و معاشران آنها است و مهم‌ترین راه انتقال که از بیمار جذامی به اطرافیان و معاشرین نزدیک او است، مسدود شده است.

● بیشترین پمفیگوس در شمال کشور

پمفیگوس یک بیماری پوستی تاولی است که جزو بیماری‌های خودایمنی (اتوایمیون) است و علاوه بر پوست مخاط‌ها را هم می‌تواند مبتلا کند. اساتید بنیانگذار بیمارستان پوست رازی تهران معتقد بودند که بیماری پمفیگوس در شمال ایران شیوع بیشتری دارد و این موضوع را چنین توجیه می‌کردند که رژیم‌غذایی مشتمل بر مصرف زیاد ماهی موجب افزایش شیوع پمفیگوس در شمال ایران می‌شود (فرضیات و نظریات منتشرنشده) و این تفکر بر مبنای تجربیات عملی آنها نبود. اکنون که در اکثر استان‌های ایران بخش پوست دانشگاهی وجود دارد، بیماران پمفیگوسی مختلف را که در آن بخش‌ها بستری هستند، شاهد هستیم. البته چند مقاله وجود دارد که نقش رژیم‌غذایی مخصوص مانند سیر را در بروز پمفیگوس موثر دانسته‌اند. همچنین در این مقالات از نقش آب و زندگی در کنار رودخانه‌ها در ایجاد پمفیگوس گزارشاتی دیده می‌شود.

بیماری پمفیگوس به صورت تک‌تک در سراسر جهان رخ می‌دهد و میزان بروز آن از ۱ تا ۳۴ مورد در یک میلیون نفر جمعیت در کشورهای مختلف گزارش شده است. در اروپا میزان بروز موارد جدید پمفیگوس بالاتر است، به طوری که در یهودیان ایالات‌متحده آمریکا سالیانه ۳۲ مورد در میلیون است. در یهودیان ساکن منطقه اورشلیم میزان بیماری پمفیگوس ۲/۱۶ نفر در میلیون در سال است، در مقایسه با آمار کشور عربستان که میزان مبتلایان به بیماری پمفیگوس سالیانه ۵/۱ در یک میلیون نفر جمعیت است. در یک مطالعه در بخش پوست دانشگاه علوم‌پزشکی اهواز ۱۱۱ مورد بیمار پمفیگوس گزارش شد که ۵۵ درصد زن و ۴۵ درصد مرد بودند و میانگین سن شروع در هر دو جنس ۵/۴۲ سال بوده است.

در یک مطالعه پایان‌نامه اپیدمیولوژی پمفیگوس در ایران نشان می‌دهد که بیماری پمفیگوس در ایران ویژه قوم خاصی نیست و اقوام فارس، کرد و ترک به یک میزان مبتلا می‌شوند ولی در این مطالعه تراکم بیماری پمفیگوس در سه استان مرکزی، سمنان و زنجان به طور قابل‌ملاحظه‌ای بیشتر از سایر نواحی بوده است. بعد از این سه استان فراوانی بیماری پمفیگوس به ترتیب اولویت در استان‌های مازندران و گیلان، همدان، تهران، لرستان و آذربایجان شرقی بیشتر بوده است لذا تصورات قبلی در مورد شیوع بیشتر بیماری پمفیگوس در شمال ایران رد شد، بلکه نشان داد که پمفیگوس در سه استان مرکزی، سمنان و زنجان بیشتر رخ می‌دهد.

دکتر حسین طباطبایی متخصص پوست و مو/ شایع‌ترین بیماری‌های پوستی ایران