تنبک

این ساز در فرهنگ ها و آثار موسیقی دانان به صورت های زیر استعمال شده است : تنبك ، تبنك tobnak ، دمبك ، تمبك ، خنبك ، خمبك ،خمك ، دمبال ، دمل ، دمبلك ، دنبلك ، دمبلك مقرن ، برهان قاطع آن را به …

این ساز در فرهنگ ها و آثار موسیقی دانان به صورت های زیر استعمال شده است : تنبك ، تبنك tobnak ، دمبك ، تمبك ، خنبك ، خمبك ،خمك ، دمبال ، دمل ، دمبلك ، دنبلك ، دمبلك مقرن ، برهان قاطع آن را به صورت تنبك tobnak ثبت كرده است :

به ضم اول و فتح ثالث بر وزن جفتك ، آوازی را نیز گویند بلند و تند مانند صدای ناقوس و به معنی دف و دهل هم آمده است .

فرهنگ آنندراج نوشته : به معنی دف و دهل و تنبك Tobnok به ضم تا ونون نیز آمده كه بازیگران نوازند .فرهنگ جهانگیری تمبك را معادل دف دانسته است .

فرهنگ برهان قاطع آن را به صورت تنبك Tonbak نیز به صورت زیر ثبت كرده است : تنبك به ضم اول بروزن اردك ، دهلی باشد دم دراز كه از چوب و سفال سازند و بازیگران در زیر بغل گرفته بنوازند.فرهنگ آنندراج نوشته :( خنبك به ضم اول بر وزن اردك ، ف ، تبدیل نون به میم است چنانكه در خنب مذكور شد و آن به معنی دف كوچك كه چنبرش روئین باشد و دست بر پوست او زنند و صدای بر آید .)

گویمش رو گر چه بر جوشیده ای

همچو جان پیدائی و پو شیده ای

گوید او محبوس خنب است این تنم

چون می اندر بزم ، خنبك می زنم ( مولوی )

در آمد به شورش دم گاو دم

به خنب زدن طاس روئینه خم ( نظامی )

در حد قریشانم ، لیكن به گاه هزل

من كوس خسروانم و ایشان دف و تنبك (سوزنی سمرقندی)

در موسیقی ایرانی تمبك به حجم های مختلف بكار برده شده است ولی از اندازه های مشروحه زیر نتیجه بهتری از نظر صدا دهنگی و راحتی اجرا بدست آمده است . امروزه از دو قسم تمبك میتوان استفاده نمود :

۱) تمبك برای همراهی با اركستر كه آن را (تمبك اركستر) می نامند .

۲) تمبك برای همراهی با ساز تنها یا (تمبك تكنواز)

هر یك از تمبك های فوق از قسمتهای زیر تشكیل یافته است : دهانه بزرگ ، تنه ، نفیر ، دهانه كوچك. روی قسمت دهانه بزرگ پوست انداخته می شود . پوست تمبك تكنواز باید از پوست تمبك اركستر نازك تر باشد . انتخاب پوست در صدای تمبك اهمیت زیادی دارد. پوست كهنه بز یا میش بهتر است . قطر پوست باید در تمام نقاط كاملا یكسان باشد. رنگ پوست باید كاملا یكسان باشدیعنی دانه دانه یا به اصطلاح اهل فن (تگرگ) نداشته باشد .

معمولا چون تمبك از كنده درخت گردو انتخاب و حداقل دو سال در سایه نگهداری می شود . و برای آنكه بعدها انحناء پیدا نكند آن را در دیگ آب جوشانده و در حدود ۱۵ روز لای پهن خشك قرار می دهند این عمل علاوه بر آنكه چوب را خشك می كند بر استحكام آن نیز می افزاید . به این ترتیب چوب برای ساختن تمبك آماده می گردد . چوب درخت توت نیز برای این منظور مناسب است و تا كنون زیاد مورد استفاده قرار گرفته است.