فاطمه زهرا علیهاالسلام الگوی مبارزه سیاسی زن امروز

عملكرد سیاسی حضرت زهرا علیهاالسلام در دفاع از حریم ولایت, پس از دوران رحلت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله تا زمان شهادت ایشان, از فرازهای مهم تاریخ اسلام است

عملكرد سیاسی حضرت زهرا علیهاالسلام در دفاع از حریم ولایت، پس از دوران رحلت پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله تا زمان شهادت ایشان، از فرازهای مهم تاریخ اسلام است كه در این مقاله، نحوه مبارزات و برخوردهای حضرت زهرا علیهاالسلام با غاصبان خلافت و شیوه‏های سیاسی اتخاذ شده برای رسیدن به هدف، با محور دفاع از ولایت و امامت مورد بررسی قرار گرفته‏اند.

گرایش به الگو و پی‏روی از مُد نیاز بشری است كه در جهت كمال‏گرایی و تكامل‏طلبی به طور فطری در درون انسان‏ها نهاده شده است و علم امروز آن را «همانندسازی» می‏نامد. از این‏رو، مشاهده می‏كنیم كه نیاز به الگو و الگودهی به نسل‏ها، در آموزه‏های دینی به طور آشكار مورد توجه قرار گرفته است و قرآن به صراحت، به معرفی الگوها و اسوه‏های «مثبت» و «منفی» می‏پردازد؛ و اسوه‏های مثبت ثابتی را مطرح می‏كند كه در تمام عصرها و برای همه نسل‏ها قابل اتّكا و پی‏روی در عمل هستند.

در معرفی الگو، آن نوع رفتارهای اجتماعی به عنوان «مدل» یا «راهنمای عملی» مدّ نظر قرار می‏گیرند(۲) كه از دیدگاه اسلام، در قرآن و روایات (آموزه‏های دینی پیامبر و اهل بیت علیهم‏السلام ) به عنوان نمونه و الگوی عملی معرفی شده‏اند. رمز ماندگاری الگوها(۳) «زنده بودن تفكر و اندیشه الگوهای مطرح شده»، «همسویی سیره و سخن آنان با فطرت انسان‏ها»، «یكسان‏بینی جهان‏بینی و آرمان‏ها» و «شناخت پیروان آنان» قابل توجه و حایز اهمیت است. هر قدر این شناخت وسیع‏تر و عمیق‏تر باشد بهتر می‏توان محتوای پیام و گفتار و رفتار آنان را به دست آورد و از آن‏ها در جهت رسیدن به سعادت و تكامل و تحقق ارزش‏های فطری و الهی بهره برد.

شناخت و معرفت نسبت به الگوهای شایسته، مانع از هدر رفتن یگانه سرمایه آن‏ها (عمر) می‏شود. از این‏رو، امام خمینی رحمه‏الله با تأسّی به الگوهای عملی در اسلام می‏فرماید: «ما باید سرمشق از این خاندان [خاندان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ] بگیریم؛ بانوان ما از بانوانشان و مردان از مردانشان، بلكه همه از همه آن‏ها. الگوی حضرت زهرا علیهاالسلام الگوی پیغمبر است.»(۴) اما رسالت و تكلیف بر شناخت معصومان علیهم‏السلام ، ما را بر آن می‏دارد كه عملكرد آن‏ها را مورد بررسی قرار دهیم. با توجه به اینكه حضرت زهرا علیهاالسلام الگوی عملی و عینی برای زنان مسلمان است كه می‏تواند در همه زمینه‏ها سرمشق نسل امروز و فردا قرار گیرد، در این مقاله، به اختصار به ابعاد سیاسی زندگی حضرت فاطمه علیهاالسلام و مبارزات ایشان در دفاع از حریم ولایت و امامت می‏پردازیم.

مبارزه‏ای كه ریحانه نبی در حسّاس‏ترین دوران آغاز كرد، از زمان آغازین انحراف جامعه پس از رحلت نبی اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، به عنوان مهم‏ترین و محوری‏ترین حركت سیاسی جامعه محسوب می‏شد. هنگامی كه او تعدّی غاصبان خلافت را به حریم ولایت و امامت دید، با تمام قوا و با روش‏های خود، برای دفاع از این حریم وارد عرصه فعالیت‏های سیاسی شد و در طول ۷۵ روز (و به قولی ۹۵ روز) همچون پروانه وجود خویش را برای تثبیت امامت، فدای ولایت كرد. امام خمینی رحمه‏الله در بیان عملكرد آن حضرت و درك عظمت آن حضرت چه زیبا فرمودند:

«زنی كه هر كس با هر بینش، درباره او گفتاری دارد و از عهده ستایش او نیز برنیامده. احادیثی را كه از خاندان وحی رسیده به اندازه فهم مستمعان بوده و دریا را در كوزه‏ای نتوان گنجاند و دیگران هر چه گفته‏اند به مقدار فهم خود بوده، نه به اندازه مرتبت او ...»(۵)

● جایگاه سیاسی حضرت زهرا علیهاالسلام

▪ كانون تربیت سیاسی فاطمه زهرا علیهاالسلام

تولّد فاطمه زهرا علیهاالسلام در دوران جاهلیت و شیوه رفتار پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با این انسان الهی از ابتدا یك امر سیاسی (تكلیف الهی) بود. او در كانون سیاست و بحران‏های جامعه رشد می‏كرد و تربیت می‏یافت و همراه با تحوّلات و بحران‏ها، درس می‏آموخت و شیوه‏های حضور در صحنه را عملاً آموزش می‏دید. رسالت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله زدودن خرافات جاهلیت و معرفی جایگاه شامخ زن در آفرینش بود و رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در رفتار خود با فاطمه زهرا علیهاالسلام ، سعی داشت نگرش جامعه را به سوی زن از ابعاد شهوانی لهو و لعب، به ابعاد ملكوتی و ظرافت‏های روحی و نقش تربیتی و مدیریتی زن تغییر دهد.

مقام و موقعیت ممتاز حضرت فاطمه علیهاالسلام و تثبیت جایگاه محكم او در انجام رسالت الهی به‏گونه‏ای بود كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در موقعیت‏های گوناگون، همواره بر دستان فاطمه زهرا علیهاالسلام بوسه می‏زد؛ هرگاه صدیقه مرضیه در جمعی وارد می‏شد كه پیامبر در آن میان بودند، به احترام آن حضرت از جای خویش بلند می‏شدند و او را در جایگاه خود می‏نشاندند؛(۶) هنگام خروج از مدینه، از آخرین فردی كه خداحافظی می‏كردند فاطمه علیهاالسلام بود و هنگام ورود به شهر هم به دیدار اولین كسی كه می‏شتافتند باز هم راضیه مرضیه علیهاالسلام بود.(۷)

▪ مشروعیت بازیگران سیاسی

مشروعیت بازیگران و رهبران سیاسی در هر جامعه‏ای مستلزم پیش‏نیازهایی است تا مردم جامعه با توجه به عملكردها و رفتار رهبران سیاسی مشروع و مقبول جامعه، نسبت به افراد جدید، شناخت و آگاهی لازم را به دست آورند و بتوانند نسبت به شخصیت‏های تازه وارد در امور سیاسی و اجتماعی جامعه و مشاركت آنان آگاهی كسب كنند و شخصیت‏های جدید را به عنوان رهبران آینده جامعه بشناسند. در صحنه سیاسی جامعه عرب جاهلی، پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با كردار، گفتار و عمل خویش در مورد خاندان نبوّت و امامت حضرت علی و فرزندانش و نقش فاطمه زهرا علیهاالسلام (۸) در ارتباط با نبوّت و امامت و رضایت الهی، شناخت‏های لازم را به جامعه می‏دادند و در كلام و گفتار خود، مواضع اهل بیت علیهم‏السلام را با عبارت‏های گوناگون تحكیم می‏كردند. پیامبر در طول دوران رسالت خود، برای رشد و استقلال فرهنگی مردم تلاش و كوشش بسیار كردند تا جامعه را نسبت به آینده آگاه سازند.

از سوی دیگر، پیامبر گرامی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در زمینه مسئولیت و رهبری زنان، راضیه مرضیه علیهاالسلام را برای پذیرش این رسالت الهی تربیت كردند. فاطمه زهرا علیهاالسلام اولین درس را در بحرانی‏ترین شرایط سیاسی و اقتصادی ـ یعنی در محاصره «شعب ابی‏طالب» آموخت(۹) و به تدریج، با علم لدنّی كه داشت، مجالس بحث و وعظ و درس‏های تفسیر و احكام در مدینه برای بانوان جامعه دایر كرد.(۱۰)

پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با سخنان گهربار خود درباره جایگاه فاطمه زهرا علیهاالسلام نزد خدا،(۱۱) نزد آن حضرت(۱۲) و جامعه، در شیوه‏های برخورد با فاطمه زهرا علیهاالسلام ، ازدواج با حضرت علی علیه‏السلام ،(۱۳) ماجرای مباهله با مسیحیان نجران و حضور حضرت زهرا علیهاالسلام در آن جمع،(۱۴) محدودكردن دایره اهل بیت علیهم‏السلام (۱۵) و اشخاص آن، با احادیث گوناگون، مانند حدیث «كساء»،(۱۶) «سفینه نوح»،(۱۷) «ثقلین»(۱۸) و ماجرای غدیر خم،(۱۹) رسالت خود را به پایان رساندند و جامعه را برای پذیرش امامت حضرت علی علیه‏السلام آماده ساختند.

اما متأسفانه جاهلیت چنان در تار و پود جامعه ریشه دوانده بود كه پس از رحلت ایشان، در ماجرای «سقیفه بنی ساعده» در فضای آكنده از اندوه و غم و ماتم رحلت رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، بازیگران سیاسی چنان جوّ را تغییر دادند و سریع عمل كردند كه مقام خلافت را، كه حق مسلّم حضرت علی علیه‏السلام بود، غصب كردند.(۲۰) انحراف و تخریب افكار عمومی و جنگ قدرت از كودتای «سقیفه بنی ساعده» آغاز شد. جامعه اسلامی نیز كه حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در طول دوران نبوّت خود، ساختار آن را پی‏ریزی كرده بودند، با حركت كودتاگران سقیفه و زنده كردن ارزش‏های جاهلی و روحیه ناسیونالیستی و سكوت یاران سُست‏اراده و فرصت‏طلبان دچار انحراف شد.

حضرت زهرا علیهاالسلام هم، كه در بطن مسائل سیاسی جامعه و بحران‏ها رشد كرده و تربیت یافته بود و رسالت دفاع از حق و حقیقت را بر عهده داشت، با بصیرت و آگاهی عمیق نسبت به توطئه‏ای كه مسیر امامت را منحرف ساخته بود، هشیارانه وارد عرصه جامعه شد و به صورت یك سیاست‏مدار آگاه و مدافع حریم امامت، در صحنه جامعه حضور جدّی و فعال یافت و رهبری دفاع از امامت را برعهده گرفت.(۲۱) او زنی است تربیت‏شده الهی و پیامبر زمان خود. پذیرش رهبری امام علی علیه‏السلام از سوی یك زن، با تفكر موجود جاهلی نسبت به زن تضاد داشت؛ اما از سوی دیگر، با پیش‏ذهنیت‏هایی كه پیامبر گرامی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله درباره حضرت زهرا علیهاالسلام در جامعه ایجاد كرده بودند، كاملاً همخوانی داشت و هنوز وجود گوهر گران‏قدری همچون فاطمه زهرا علیهاالسلام به عنوان قوی‏ترین ركن سیاسی جامعه برای تشخیص و شناخت حق از باطل مطرح بود.

دخت گرامی حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به خاطر بیداری جامعه و آگاهی مردم در انحراف آغازین خود، فعالیت‏های سیاسی خود را آغاز نمود. بررسی فعالیت‏ها و روش‏هایی كه فاطمه زهرا علیهاالسلام اتخاذ كرد، نمونه‏ای است كه نشان می‏دهد اسلام می‏خواهد افراد جامعه، اعم از زن و مرد، همیشه نسبت به مسائل جامعه‏ای كه در آن زندگی می‏كنند، آگاهی و شناخت لازم داشته باشند تا بتوانند در امور سیاسی جامعه مشاركت كنند و حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام ، سدشكنِ تفكر غلط جاهلیّت نسبت به زن بود كه با تمام وجود، سرشار از عشق الهی و رسالت نبی، دفاع از امامت و ولایت را رهبری كرد.

فرزانه نیكوبرش راد(۱)

۱. كارشناس ارشد علوم سیاسی و مسئول آموزش و پژوهش سازمان تبلیغات اسلامی استان تهران.

۲. جمشید هاشمیان‏فر، رضایت جوانان و گرایش آن‏ها به الگوی خودی، ص ۱.

۳. محمدرضا شرفی، جوان و نیروی چهارم زندگی، ص ۱۷.

۴. روح‏الله موسوی خمینی، صحیفه نور، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۶، ج ۵، ص ۲۸۳.

۵. امام خمینی، در جستجوی راه از كلام امام رحمه‏الله ، دفتر سوم: زن، چ دوم، تهران، امیركبیر، ۱۳۶۳، ص ۱۲۹.

۶. عایشه می‏گوید: «فاطمه در سخن گفتن، شبیه‏ترین مردم به رسول خدا بود؛ وقتی بر پغمبر وارد می‏شد، آن حضرت دستش را می‏گرفت و می‏بوسید و بر جای خود می‏نشانید. هر گاه رسول خدا بر فاطمه وارد می‏شد، به احترام پدر از جای برمی‏خاست، دست آن حضرت را می‏بوسید و در جای خود می‏نشانید.» (علی بن عیسی الاربلی، كشف الغمّه، تبریز، مكتبهٔ بنی هاشمی، ۱۳۸۱ ق، ج ۲، ص ۷۹ / محمّدباقر مجلسی، بحارالانوار، ترجمه محمدجواد نجفی، تهران، اسلامیه، ۱۳۵۴، ج ۴۳، ص ۶ و نیز ر. ك: ناصر مكارم شیرازی، زندگانی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام ، تهران، میقات، ۱۳۶۶.)

۷. قال ابوجعفر علیه‏السلام : «كان رسول اللّه اذا اراد السفرَ سلّم علی من اراد التسلیم علیهم من اهله، ثمّ یكون آخر من یسلّم علیه فاطمهٔ علیهاالسلام فیكون وجهُه الی سفره من بیتِها و اذا رجع بدا بها»؛ امام باقر علیه‏السلام فرمود: زمانی كه رسول خدا اراده سفر داشت، با كسانی از اهل بیتش كه قصد خداحافظی با آن‏ها داشت خداحافظی می‏كرد، سپس آخرین كسی كه با او خداحافظی می‏كرد، فاطمه بود و از خانه فاطمه به سفر می‏رفت و زمانی كه برمی‏گشت، ابتدا بدان وارد می‏شد. (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۸۳ و نیز ر. ك: سیدجعفر شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام ، چ دهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵.)

۸. ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، تصحیح سید هاشم رسول محلاّتی، قم، علاّمه، ج ۳، ص ۱۴۱ / علی بن عیسی الاربلی، پیشین، ج ۲، ص ۹۲.

۹. ابن شهر آشوب، پیشین، ج ۱، ص ۶۰، ص ۷۱، ص ۱۷۴ / محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۱۸، ص ۱۸۷ و ص ۲۰۹.

۱۰. امام حسن عسكری علیه‏السلام فرمودند: زنی خدمت حضرت فاطمه علیهاالسلام آمد و گفت: مادر ناتوانی دارم كه در امر نماز به مسئله مشكلی برخورد كرده و مرا خدمت شما فرستاده است كه سؤال كنم، و مسئله را مطرح نمود. حضرت فاطمه علیهاالسلام جواب آن مسئله را داد. آن زن سؤال دوم و سوم را كرد و سپس تا ده مسئله از حضرت پرسید و حضرت علیهاالسلام همه را پاسخ داد. سپس آن زن از كثرت سؤال خجالت كشید و عرض كرد: ای دختر رسول خدا، دیگر مزاحم نمی‏شوم، خسته شدید، حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: خجالت نكش! هر سؤالی داری بگو تا جواب دهم. من از سؤالات تو خسته نمی‏شوم و با كمال میل جواب می‏دهم. اگر كسی اجیر شود كه بار سنگینی را بر بام حمل كند و در ازای آن، مبلغ صد هزار دینار اجرت بگیرد، آیا از حمل بار خسته می‏شود؟ زن پاسخ داد: نه. حضرت فرمود: خدا در برابر هر مسئله آن‏قدر به من ثواب می‏دهد كه بیشتر است از اینكه بین زمین و آسمان پر از مروارید باشد. با وجود این، آیا از جواب دادن مسئله خسته می‏شوم؟ (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۲۲، ص ۳۱.)

امام حسن عسكری علیه‏السلام می‏فرماید: دو نفر زن كه یكی مؤمن و دیگری معاند بود، در یك مطلب دینی با هم نزاع داشتند؛ برای حل اختلاف خدمت حضرت فاطمه علیهاالسلام آمدند. چون حق با زن مؤمن بود، حضرت فاطمه علیهاالسلام گفتارش را با دلیل و برهان تأیید كرد و بدین وسیله، بر زن معاند پیروز گشت. حضرت فاطمه علیهاالسلام به زن مؤمن گفت: فرشتگان خدا بیشتر از تو شادمان گشتند و غم و اندوه شیطان و پیروانش نیز بیش از غم و اندوه زن معاند می‏باشد. (عبداللّه بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، ج ۱۱، ص ۶۲۷ / محمدباقر مجلسی، پیشین، ج ۲، ص ۸.)

در پاسخ‏گویی به سؤالات پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله كه در مسجد از پیروانش می‏پرسید، علی علیه‏السلام همان سؤالات را از فاطمه علیهاالسلام می‏پرسید و به پیامبر پاسخ می‏داد. (طبرسی، احتجاج، ج ۱، ص ۱۱ / عبداللّه بحرانی اصفهانی، پیشین، ج ۱۱، ص ۲۲۳ / قاضی نورالله شوشتری، احقاق الحق، تعلیقات شهاب‏الدین مرعشی نجفی، قم، مكتبهٔ آیهٔ‏اللّه مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ ق، ج ۱۰، ص ۲۵۷ و ۲۳۳ و ۲۲۶ / محمدباقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۹۴.)

۱۱. قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : «اولُ شخصٍ تدخل الجنهَٔ فاطمهٔ»؛ اول كسی كه وارد بهشت می‏شود، فاطمه است. (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۴۴) امام باقر علیه‏السلام فرمودند: «به خدا! ای جابر، در روز قیامت حضرت فاطمه شیعیان و دوستانش را جدا می‏كند؛ همچنان‏كه پرنده دانه خوب را از دانه بد جدا می‏كند. (محمّدباقر مجلسی، پیشین و نیز ر. ك: سیدمحمّد كاظم حائری قزوینی، فاطمه از ولادت تا شهادت، چ سوم، تهران، امیركبیر، ۱۳۶۵.)

۱۲. قال رسول اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : «فاطمهُٔ بضعهٌٔ مِنّی مَن سرّها فقد سرّنی و مَن ساءها فقد سائنی»؛ پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: فاطمه پاره تن من است؛ كسی كه او را خشنود كند همانا مرا خشنود كرده است و هر كس وی را ناراحت كند، مرا ناخشنود ساخته است. (محمّد بن نعمان مفید «شیخ مفید»، الامالی، ترجمه حسین استاد ولی، مشهد، بنیاد پژوهش‏های اسلامی، ۱۳۶۴، ج ۲، ص ۲۵۹.) قال رسول الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : «اذا اشتقتُ الی الجنهِٔ قَبَّلتُ غُرَّ فاطمهٔ»؛ هر گاه شوق بهشت در دلم پیدا می‏شود گلوی فاطمه را می‏بوسم. (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ص ۵۲.) قال رسول‏اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : «فاطمهٔ اُعزُّ البریّهِٔ عَلیّ»؛ فاطمه عزیزترین خلق نزد من است. (همان، ج ۴۳، ص ۳۹.)

۱۳. حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله خطاب به علی علیه‏السلام می‏فرماید: «جبرئیل از جانب خداوند برایم پیام آورد كه یا محمّد! خدا تو را از بین مخلوقاتش برگزید و به رسالت انتخاب كرد، علی علیه‏السلام را برگزید و برادر و وزیر تو قرار داد، باید دخترت را با او كابین ببندی. مجلس جشن ازدواج آنان در عالم بالا و در حضور فرشتگان برگزار شده است. خدا دو فرزند پاك و نجیب و طیّب و طاهر و نیكو به آنان عطا خواهد كرد.» (محمّد باقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۱۲۷ / علی بن عیسی الاربلی، پیشین، ص ۹۵ / ذبیح الله محلاّتی، ریاحین الشریعه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ۱۳۶۸، ج ۱، ص ۱۵۷.)

۱۴. «فَمَن حاجَّك فیه مِن بعدِ...» (آل عمران: ۶۱)؛ كسانی كه پس از ورود علم بر تو، جدال می‏كنند به آن‏ها بگو: بیایید تا ما فرزندان خودمان را و شما هم فرزندان خودتان را و ما زنان خودمان را و شما هم زنان خودتان را و ما نفوس خودمان را و شما هم نفوس خودتان را (برای مباهله و نفرین) دعوت كنیم و از خدا تقاضا نماییم كه دروغگویان را مورد طرد و لعن خود قرار دهد. (ر. ك: ابراهیم امینی، فاطمه زهرا علیهاالسلام بانوی نمونه اسلام، چ هفتم، قم، شفق، ۱۳۷۳، ص ۱۰۰.)

۱۵. آیه تطهیر: «انّما یُریدُ اللهُ لِیُذهبَ عنكُم الرِجسَ اهلَ البیتِ و یُطهِّركم تطهیرا.» (احزاب: ۳۳) ابن عبّاس می‏گوید: روزی حضرت علی علیه‏السلام و فاطمه علیهاالسلام و حسن و حسین علیهماالسلام نزد پیغمبر بودند، فرمود: «خدایا، تو می‏دانی كه اینان اهل بیت من و گرامی‏ترین مردم هستند، دوستانشان را دوست بدار و با دشمنانشان دشمنی كن؛ یاری‏كنندگانشان را یاری فرما؛ از تمامی بدی‏ها پاكشان گردان؛ از تمام گناهان محفوظشان بدار؛ به واسطه روح‏القدس تأییدشان فرما.» سپس فرمود: «یا علی! تو امام امّت و جانشین من هستی.» (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۲۴.) زمانی كه آیه ۲۲ سوره روم (قُل لا اسئلكم علیه ...) نازل شد كه می‏فرماید: «ای پیامبر (به مردم بگو) از شما در مقابل پیامبری اجری نمی‏خواهم، مگر دوستی با نزدیكانم»، گفتند: ای پیامبر خدا! چه كسانی نزدیكان تو هستند كه واجب است آنان را دوست بداریم؟ حضرت فرمودند: علی و فاطمه و فرزندان آن‏ها.» (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۲۵۲.)

۱۶. «جابر بن عبداللّه انصاری از حضرت زهرا علیهاالسلام نقل می‏كند: روزی پدرم بر من وارد شد و فرمود: سلام بر تو، ای فاطمه. عرض كردم: بر شما باد سلام خدا. فرمود: در بدن خود احساس ناتوانی می‏كنم. عرض كردم: پدر جان! شما را به خدا می‏سپارم تا ضعف از شما رخت بربندد. فرمود: عبای یمنی را بیاور و مرا با آن بپوشان ... سپس من و حسن و حسین و علی علیه‏السلام به فرموده پیامبر در زیر عبا جمع شدیم. بعد از آن، پیامبر طرفین عبا را گرفته، دست راست خود را به سوی آسمان بلند كردند و عرضه داشتند: پروردگارا! اینان اهل بیت و خاصان و یاران من‏اند.» (ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، چ ۱۶، تهران، دارالكتب الاسلامیه، ۱۳۷۸، ج ۱۷، ص ۲۹۸ ـ ۳۰۳ / قاضی نوراللّه شوشتری، پیشین، ج ۲، ص ۵۵۴ ـ ۵۵۷.)

۱۷. قال رسول‏اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : «مَثَلُ اهلِ بیتی فیكم مَثَلُ سفینهِٔ نوحٍ مَن ركبها نجا و مَن تَخلَّف عَنها رخّ فی النار»؛ رسول خدا فرمود: مثل اهل بیتم در میان شما، مانند كشتی نوح است؛ هر كس كه بر آن سوار شود، نجات یابد و كسی كه از آن تخلّف نماید، در آتش می‏افتد. (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۲۳، ص ۱۲۲ / شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا علیه‏السلام ، ترجمه حمیدرضا مستفیذ و علی اكبر غفّاری، تهران، صدوق، ۱۳۷۳، ج ۲، ص ۲۷.)

۱۸. «اِنّی تاركٌ فیكم الثقلینِ ما اِن تمسَّكتم بهما لن تَضلّوا بعدی؛ احدهُما اَعظمُ مِن الآخِر: كتابَ اللهِ ـ عزّوجلّ ـ حبلٌ ممدودٌ مِن السماءِ الیَ الارض و عترتی اهلُ بیتی، و لن یفترقا حتّی یَرِدا علیّ الحوضَ فانظروا كیف تَلحقُوا بِی فیهما»؛ همانا دو چیز گران‏بها در میان شما بر جای می‏گذرام كه تا وقتی به آن دو تمسّك بجویید هرگز پس از من گم‏راه نخواهید شد؛ یكی از آن دو بزرگ‏تر، گرامی‏تر و مهم‏تر از دیگری است: این‏ها كتاب خدا، و عترت و خاندان من می‏باشند. این دو هرگز از یكدیگر جدا نمی‏شوند تا در حوض كوثر بر من وارد گردند. پس بنگرید كه نسبت به آن دو، چگونه به من ملحق خواهید گشت. (محبّ‏الدین احمد طبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، بیروت، دارالكتب العربیه، ۱۳۹۷ ق، ص ۱۶.)

۱۹. قالت فاطمه علیهاالسلام : «اَنسیتم قولَ رسولِ اللّهِ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله یوم غدیر خمٍ: مَن كنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه؟ و قوله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله : انتَ مِنّی بِمنزلهِٔ هارونَ مِن موسی؟» فاطمه زهرا علیهاالسلام می‏فرمود: «آیا فراموش كردید سخنان رسول خدا را در روز غدیر كه فرمود: هر كه من مولا و رهبر اویم، علی نیز مولای اوست؟ و آیا فراموش كردید كه به علی علیه‏السلام فرمود: یا علی! موقعیت تو نسبت به من همانند هارون به موسی پیامبر است؟» (قاضی نوراللّه شوشتری، پیشین، ج ۲۱، ص ۲۶ و ۲۷ / عبدالحسین امینی، الغدیر، ترجمه اكبر ثبوت و محمّد شریف رازی، تهران، كتابخانه بزرگ اسلامی، ۱۳۶۳، ج ۱، ص ۵۸.)

۲۰. عبدالحسین امینی، پیشین، ج ۷، ص ۷۵.

۲۱. البته پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این زمینه به حضرت زهرا علیهاالسلام هشدار لازم را داده بودند و در هنگام رحلت خویش فرمودند: «دخترم! بعد از من مورد هجوم و ستم قرار خواهی گرفت. پاره تنم! هر كس تو را آزار دهد مرا آزرده و آنكه به تو بپیوندد، به من پیوسته ...؛ زیرا كه تو از منی و من از تو ... هر كس از مردم به تو ستم كند، نزد خدا از او شكایت می‏كنم.» (قاضی نوراللّه شوشتری، پیشین، ج ۱۹، ص ۱۶۰ / محمّدباقر مجلسی، ج ۴۳، ص ۱۷۷.)

۲۲. علی بن محمّد بن المغازلی، مناقب آل ابی‏طالب، ترجمه شهاب الدین مرعشی نجفی، طهران، المكتبهٔ الاسلامیه، ۱۳۹۴ ق، ص ۱۸ / اخطب ابی بكر خوارزمی، المناقب، نجف اشرف، المطبعهٔ الحیدریه، ۱۳۸۵ ق، ص ۹۴ / عبدالحسین امینی، پیشین، ج ۱، ص ۲۷۲ / قاضی نورالله شوشتری، پیشین، ج ۶، ص ۲۵۶.

۲۳. ر.ك: نعمت‏اللّه قاضی، اسرار سیاسی اسلام و بررسی زندگی زهرای بتول و فرزندانش، تهران،پیروز،۱۳۴۹.

۲۴. محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۵۳، ص ۱۸ و ۱۹ / ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ترجمه و شرح محمّد ابوالفضل ابراهیم، ج ۱۴، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۳۸۵ ق، ص ۱۹۳ / محمّد بن جریر طبری، دلائل الامامه، بیروت، الدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۳ ق، ص ۴۵.

۲۵. ابن قتیبه دینوری، الامامهٔ والسیاسهٔ، ترجمه ناصر طباطبائی، تهران، ققنوس، ۱۳۸۰، ص ۱۲ ـ ۲۰.

۲۶. «هنگامی كه فاطمه علیهاالسلام با عده‏ای از زنان دست حسن و حسین علیهماالسلام را گرفت و در حالی كه پیراهن رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را همراه داشت، در دفاع از امام خود به مسجد رفت و پیراهن رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را بر در مسجد آویزان نمود و آن جمع وقتی خشم فاطمه زهرا علیهاالسلام را دیدند (در این هنگام ستون‏های مسجد لرزیدند.) به همین دلیل، غاصبان عقب‏نشینی كردند و علی علیه‏السلام به سلمان گفت: دختر پیامبر را دریاب! به خدا قسم می‏بینم كه مدینه همچون طوماری می‏خواهد به هم بپیچد و اهلش را فرو برد و غاصبان از ترس غضب فاطمه علیهاالسلام ، علی علیه‏السلام را رها كردند. (محمّدباقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۱۹۸ / ابن ابی الحدید، پیشین، ج ۲، ص ۵۲ و ج ۶، ص ۴۸ / ابراهیم امینی، پیشین، ص ۱۴۶ و ۱۴۹.)

۲۷. عده‏ای از حضرت علی علیه‏السلام خواهش كردند كه «تمنّای ما از حضرتت این است كه بازمانده نبوّت را بخواهید یا شب را برای نوحه‏سرایی بر پدر اختیار نموده و روز آرام گیرد و یا بالعكس آن را برگزیند و زهرا علیهاالسلام بعد از آگاهی از خواست مردم، روش سوگواری خود را تغییر داد و گاه بر سر قبر حمزه و شهدای احد می‏رفت و گاه در بقیع حاضر می‏گشت و سوگواری می‏نمود و یا دست طفلان خود را می‏گرفت و نزد پدرش می‏رفت.» (محمّد باقر مجلسی، پیشین، ج ۴۳، ص ۱۹۳ / سید احمد علم الهدی، اشك‏های فاطمه علیهاالسلام ؛ پشتوانه علی علیه‏السلام ، تهران، صدر، ۱۳۶۹، ص ۳۸.)

۲۸. ر. ك: شیخ عبّاس قمی، رنج‏ها و فریادهای فاطمه علیهاالسلام ، ترجمه محمدی اشتهاردی، قم، ناصر، ۱۳۶۹.

۲۹. حضرت زهرا علیهاالسلام گاه با فرزندان خود درد دل می‏كرد و می‏فرمود:« كجا رفت آ&#

---