آنچه در سفر ترکیه ناکام ماند

در سفر احمدی نژاد به ترکیه توافقنامه های گوناگونی به امضا رسانده شد که پاره یی مانند کنترل قاچاق, مسائل امنیتی و امثال آن بودند که از جمله توافقنامه های معمولی است

در سفر احمدی نژاد به ترکیه توافقنامه های گوناگونی به امضا رسانده شد که پاره یی مانند کنترل قاچاق، مسائل امنیتی و امثال آن بودند که از جمله توافقنامه های معمولی است. ولی آنچه بسیار مهم بود اینکه طرفین توافق کردند ظرف چهار سال آینده میزان داد و ستد اقتصادی خود را به ۲۰ میلیارد دلار افزایش دهند.

این مساله هرچند از اهمیت فراوانی برای هر دو کشور به ویژه ایران برخوردار است لیکن دارای زمینه اجرایی، حداقل از سوی ایران، نیست.

ایران کشوری غیرصنعتی است و سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی آن حدود ۱۷ درصد است در حالی که سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی ترکیه برابر با ۲۷ درصد است.

ایران کشوری است در حال رشد در حالی که ترکیه کشوری است تازه صنعتی شده و در سال گذشته میلادی دارای صادراتی حدود ۹۸ میلیارد دلار بوده است، در حالی که صادرات غیرنفتی ایران در همان سال به رغم به ثمر رسیدن طرح های پتروشیمی که در دولت گذشته آغاز شده بودند (در دولت جدید هیچ طرح جدید پتروشیمی عملاً به مرحله اجرا گذاشته نشد حتی طرح هایی که از دولت گذشته در مرحله مناقصه بودند بنا به دلایل گوناگون به مرحله اجرا گذاشته نشده اند و امیدی به افزایش تولید مواد پتروشیمی از سال ۱۳۸۸ به بعد با اتمام طرح های در دست اجرا وجود ندارد) در بهترین شرایط حداکثر محدود به ۱۰ میلیارد دلار شده بود.

فشار ایران برای افزایش صادرات خود به ترکیه عمدتاً روی گاز طبیعی متمرکز شده که آن نیز باید از طریق یک خط لوله ۵۶ اینچی از بندر عسلویه آغاز شود و پس از طی کردن شمال خوزستان به غرب کشور و در نهایت به بازرگان در مرز ترکیه برسد. این خط لوله که از آن تحت عنوان خط لوله سراسری نهم، نام برده می شود چیزی است واهی و تنها روی کاغذ وجود دارد، زیرا نه مساله تولید گاز طبیعی آن از حوزه پارس جنوبی حل شده و نه مناقصه احداث این خط لوله به جایی رسیده است.

مساله بعدی صادرات کالاهای صنعتی است. از آنجایی که ایران کشوری بر پایه بازرگانی و غیرصنعتی است قادر به صادرات کالاهای صنعتی به کشور ترکیه نیست. شاهد مدعا اینکه اخیراً بنا به دلایل گوناگون دولت ایران ناچار به واردات ۵۰ هزار تن سیمان از ترکیه شده است. نکته اصلی که در سفر احمدی نژاد به ترکیه نادیده گرفته شد مساله ترانزیت کالاها است که در جهان امروز یکی از منابع اصلی تامین ارز مورد نیاز کشورها است.

اهمیت ترانزیت کالا به گونه یی است که دو کشور سوئیس و ایتالیا در منطقه کوهستانی آلپ موسوم به سنگوتارت برای عبور کامیون ها با صرف میلیاردها دلار ظرف چند سال تونلی به طول ۶۴ کیلومتر ساختند تا کامیون ها به جای استفاده از جاده های کوهستانی از آزادراه استفاده کنند به طوری که در حال حاضر شمالی ترین نقطه اروپا با جنوبی ترین نقطه آن به وسیله آزادراه به هم متصل است و صدها میلیارد دلار درآمد برای کشورهای مسیر به وجود می آورد.

بین ایران و ترکیه به علت قرار گرفتن دو کشور در منطقه استراتژیک خاورمیانه همواره ترانزیت کالا اهمیت ویژه یی برای هر دو کشور برخوردار بوده است. از سال ها پیش و به ویژه از دوره سازندگی طرح اتصال آزادراه تهران - تبریز که عملاً به پایان رسیده است به مرز بازرگان مطرح بوده است ولی به علت شرایط ویژه یی که وجود داشته این کار هنوز به سرانجام نرسیده است.

در زمان وزارت آقای رحمتی وزیر سابق راه وترابری اتصال آزاد راه تهران - تبریز به مرز بازرگان در ترکیه به عنوان یکی از اولویت های کاری این وزارتخانه قرار گرفت.

آنچه از سفر احمدی نژاد به ترکیه انتظار می رفت این بود که حداقل این مشکل بزرگ را حل کند و دولت ترکیه را مجبور به احداث آزادراه آنکارا به بازرگان کند تا ایران نیز کار خود را تا مرز بازرگان ادامه دهد. مشکل بزرگ دیگری که هیات ایرانی به آن توجهی نکرد ایجاد خط تندرو راه آهن بین ترکیه و ایران بود تا هر دو کشور از جاذبه های توریستی همدیگر که در ایران امکانات آن نسبت به ترکیه اصلاً قابل مقایسه نیست استفاده شود تا ایران به درآمد سنگین ناشی از این امر دست پیدا کند زیرا ایران برعکس ترکیه از جمله ده کشور رده نخست جهان از نظر جاذبه های توریستی است.

به عبارتی سوای ملاحظات سیاسی سفرهای احمدی نژاد به ترکیه، این سفر از نظر اقتصادی هیچ گونه دستاوردی برای ایران نداشته بلکه زمینه سیل ورود کالای ساخته شده ترکیه به ایران را فراهم خواهد ساخت که نمونه آشکار آن را می توان در واردات اتومبیل و قطعات خودرو از ترکیه به ایران و کاهش سفارش شرکت های قطعه سازی ایران از سوی خودروسازان ایران مشاهده کرد. به هر حال مسائل اصلی نادیده گرفته شد و طبق معمول به مسائل پیرامون پرداخته شده است که سودی حداقل به حال مردم ایران نخواهد داشت.

دکتر بهمن آرمان