محرم در سینمای بعد از انقلاب

دین و باورهای دینی به عنوان یکی از مسائل مورد توجه از دیرباز در آثار هنری مظاهر گوناگونی داشته و هنر هفتم نیز از تاثیرگذارترین رسانه هایی است که سهم به سزایی در ظهور مفاهیم دینی ایفا کرده است

دین و باورهای دینی به عنوان یکی از مسائل مورد توجه از دیرباز در آثار هنری مظاهر گوناگونی داشته و هنر هفتم نیز از تاثیرگذارترین رسانه هایی است که سهم به سزایی در ظهور مفاهیم دینی ایفا کرده است.حادثه عاشورا و واقعه کربلا یکی از مهم ترین حوادث تاریخی- دینی است که شاید بیش از دیگر مسائل، هنرمندان ایرانی به آن توجه کرده اند و این توجه، ریشه در ارادت خاص ایرانیان به امام حسین(ع) دارد، همچنین قابلیت واقعه کربلا برای به تصویرکشیدن وقایع آن در قالب آثار سینمایی یا تلویزیونی مورد توجه فیلم سازان بوده و هست.بهره مندی از متون و بازی های قوی در این میان می تواند به تولیدی تاثیرگذار کمک کند تا بیننده را در کنار جذابیت، به اهداف اصلی که همانا درک و لمس بیشتر این واقعه دینی است یاری کند. هنر دینی و سینما به عنوان یکی از مولفه های آن با پیروزی انقلاب اسلامی تفاوتی ریشه ای و رشدی ویژه یافت و به تکامل نزدیک شد.

روایت های الهام گرفته از واقعه کربلا را می توان در ۲ بخش طبقه بندی کرد.دسته اول که به طور مستقیم کربلا و عاشورا را به نمایش می گذارد، این نمایش ممکن است قسمتی از کل داستان یا بر محوریت وقایع به تصویر کشیده شده باشد که زمان در این آثار، سال های قیام امام حسین(ع) و مکان کربلاست.دسته دوم به بررسی مناسبت ها، آیین و رسوم عزاداری و سوگواری مرتبط می شود، زمان فیلم های این گروه می تواند در هر بازه زمانی اتفاق بیفتد و مکان نیز هر نقطه ای از جهان باشد.در این فرصت تلاش شده است برخی از آثار سینمایی شاخص به نمایش درآمده بعد از انقلاب (پیش از پیروزی انقلاب فقط یک یا ۲ مستند در این رابطه ساخته شده است) مرور و بررسی شود.

● روز واقعه

«روز واقعه» مشهورترین مجموعه تصویری است که در سینما و تلویزیون از واقعه کربلا به نمایش گذاشته شده است.این فیلم محصول سال ۱۳۷۳ است که شهرام اسدی براساس فیلم نامه ای از بهرام بیضایی آن را ساخت و بازیگرانی چون عزت ا... انتظامی، جمشید مشایخی، سعید نیک پور، حمیده خیرآبادی، حسین پناهی، علیرضا شجاع نوری، محمدعلی کشاورز، لادن مستوفی، مهدی فتحی و ژاله علو در آن بازی می کردند.این فیلم که گفته می شود ۴۶ بار از تلویزیون پخش شده، همچنان به عنوان فیلمی تاثیرگذار در ایام محرم میهمان تلویزیون است.«روز واقعه» فیلم زیبا و خوش ساختی است، نگاه زیباشناسانه و حرفه ای کارگردان و نویسنده به حادثه بزرگ عاشورا و کربلا یکی از بهترین آثار سینمای ایران را به ارمغان آورده است.گذشته از بار دراماتیک داستان که به خوبی از روایت های مذهبی الهام گرفته شده، اصول حرفه ای فیلم سازی نیز در «روز واقعه» رعایت شده است.نگاه ویژه سازندگان به عوامل فنی باعث شده است ساخته شهرام اسدی در تصویربرداری و صدا برداری و به ویژه صحنه پردازی و طراحی لباس در نوع خود اولین باشد.

موفقیت «روز واقعه» در پرداخت آن نهفته است زیرا حادثه کربلا به خودی خود برای مخاطب بسیار تاثیرگذار است.کارگردان نیز به طور قطع تحت تاثیر قرار می گیرد، اما اسدی با تکیه به فیلم نامه از ورود به وادی احساسات پرهیز و تلاش می کند تصویر خام به زعم سینمایی بودن آن در تماشاگر موثر واقع شود.فیلم، روایت گر داستان جوانی به نام عبدا... است که به تازگی مسلمان شده است. در جریان عروسی این جوان نصرانی ندایی می شنود که او را فرا می خواند، عبدا... به دنبال این ندا بیابان ها را پشت سر می گذارد تا به کربلا می رسد، حضور او در این مکان مصادف با ظهر عاشوراست.

● سفیر

«سفیر» ساخته فریبرز صالح، اولین فیلم جدی است که با مضمون امام حسین(ع) در سینما و تلویزیون به نمایش درآمد.این فیلم، محصول سال ۱۳۶۱ با حضور بازیگرانی چون فرامرز قریبیان و عزت ا... مقبلی و با همکاری شهید کلاهدوز ساخته شد.داستان «سفیر» بیشتر در کوفه می گذرد، قیس، نماینده امام حسین(ع) حامل نامه ای برای سلیمان خزاعی است اما در راه به فرمان ابن زیاد دستگیر و زندانی می شود.ابن زیاد از او می خواهد که برای آزادی خود در مسجد سخنرانی کند و مدعی شود که امام قصد بیعت با یزید را دارد اما قیس...

● روز رستاخیز

احمدرضا درویش کارگردان آثاری چون «دوئل» و «کیمیا» در صدد است فیلمی بزرگ درباره قیام امام حسین(ع) جلوی دوربین ببرد.این پروژه فاخر که پژوهش آن زیر نظر درویش انجام شده از سال ۱۳۸۱ فعالیت خود را آغاز کرده و قرار است جانشین «روز واقعه» شود.در این پروژه حسین جعفریان مدیر فیلم برداری است، مجید میرفخرایی صحنه و لباس ها را طراحی کرده است و چهره پردازی بر عهده یدا... نجفی قرار دارد، تقی علی قلی زاده نیز تهیه کننده پروژه است.در «روز رستاخیز» فرهاد قائمیان، پوریا پورسرخ، حسن پورشیرازی، شقایق فراهانی، بابک حمیدیان و پرویز پورحسینی حضور خواهند داشت.داستان فیلم مانند فیلم های مشابه، حادثه کربلا را از دید شخصیتی فرعی، فرزند حربن یزید ریاحی، روایت می کند و شامل بازه زمانی از مرگ معاویه تا قیام امام حسین(ع) است.

● عصر روز دهم

«عصر روز دهم» جدیدترین فیلم سینمایی با محوریت کربلا و متعلق به سینمای مذهبی است.در ابتدا قرار بود مرحوم رسول ملاقلی پور این فیلم را کارگردانی کند و حتی برای انتخاب لوکیشن به کربلا رفت و در آن جا آخرین اثرش که فیلمی مستند بود را ساخت، اما بعد از درگذشت این سینماگر، محمدی تهیه کننده پروژه، مجتبی راعی را برای ادامه کار به خدمت گرفت.راعی، نیز پس از بازنویسی دوباره فیلم نامه «عصر روز دهم» را به پایان رساند.در خلاصه داستان فیلم آمده است دکتر مریم شیرازی بعد از سقوط صدام در جست و جوی خواهر گمشده اش راهی عراق و کربلا می شود...«عصر روز دهم» که پس زمینه دفاع مقدس نیز دارد پس از عاشورا، در سینماهای کشور به نمایش درخواهد آمد.برنده بهترین فیلم بخش بین الملل از نگاه تماشاگران در جشنواره فیلم فجر سال گذشته بازیگرانی چون هانیه توسلی، احمد مهران فر، صغری عبیسی و عبدالرضا الطائی به همراه دارد.

● شب دهم

«شب دهم» محصول سال ۱۳۶۸ و با حضور جهانبخش سلطانی، ولی شیر اندامی و ... انقلاب و دفاع مقدس را همراه با باورهای حسینی به تصویر کشیده است.عزیز سحرخیز، در شب دهم ماه محرم پس از درگیری خیابانی عزاداران با ماموران ارتش که برای حمایت از چند آمریکایی مست به خیابان آمده اند از مهلکه می گریزد و همسرش را تنها رها می کند، او تا سال ها بعد از حرکت خود احساس پشیمانی می کند و موفق نمی شود پسر ۱۶ ساله اش را از زیر تاثیر برادر همسرش که عزاداران شب دهم ماه محرم را رهبری می کرده، خارج کند.پسر عزیز به جبهه می رود و او به دنبال پسر روانه جبهه جنگ می شود...

● مصائب دوشیزه

«مصائب دوشیزه» را مسعود اطیابی در سال ۱۳۸۵ کارگردانی کرده است و این فیلم به ارادت یک خانواده مسیحی به امام حسین(ع) می پردازد.«مصائب دوشیزه» داستان ژانت دختر مسیحی است که در آستانه ازدواج با آندره قرار دارد اما تقابل تفکرهای او با پدرش و هم زمانی آن با یک سانحه رانندگی، زندگی او را تغییر می دهد.پوریا پورسرخ، مهدی پاکدل، بهنوش طباطبایی و بهزاد فراهانی از جمله بازیگران «مصائب دوشیزه» هستند.

● راه طی شده

سال ۱۳۸۴ «راه طی شده» براساس فیلم نامه ای از عباس رافعی و فرهاد توحیدی به کارگردانی عباس رافعی ساخته شد.این فیلم به گفته توحیدی براساس قیام عاشورا نوشته شده و داستان چند فرانسوی است که برای انتخاب یک گروه تعزیه خوان برای شرکت در جشنواره ای بین المللی به ایران سفر کرده اند.«راه طی شده» از مثال های سینمای معناگرای اواسط دهه ۱۳۸۰ به حساب می آید و روایتی امروزی از عاشوراست و جزو معدود فیلم هایی است که به تعزیه نگاه جدی تری دارد.پژمان بازغی، سیاوش طهمورث، سیدجواد هاشمی، شقایق فراهانی، امیر آقایی و حسن پورشیرازی در این فیلم به ایفای نقش پرداخته اند.

● بال های سفید

این فیلم محصول کارگردانی مشترک مهدی و ناصر هاشمی است که در سال ۱۳۷۷ ساخته شد.«بال های سفید» داستان تعدادی از دانشجویان رشته بازیگری است که به دیدن یکی از استادان رشته تعزیه خوانی می روند. استاد در این دیدار ماجرای نوجوانی به نام مراد را برای دانشجویان این طور نقل می کند که مراد نوجوانی بوده که بسیار به شبیه خوانی در مراسم عزاداری امام حسین (ع) علاقه داشته و همیشه آرزو می کرده است که در این مراسم در نقش حضرت قاسم (ع) ظاهر شود.سرانجام موقعیتی به وجود می آید تا «مراد» بتواند ایفای نقش کند. او برای این که بهتر بتواند نقش خود را بازی کند، تصمیم می گیرد که خود را در شرایط یاران امام حسین (ع) در روز عاشورا قرار دهد.برای همین هم چند روزی را با تشنگی تمرین می کند تا بالاخره یک روز در حال تمرین نقش خود، بیهوش می شود. نقل استاد که به این جا می رسد همه دانشجویان تحت تأثیر قرار می گیرند و شناخت بهتری از نمایش شبیه خوانی پیدا می کنند.امیر صفری ، سیروس ابوک و دایان نیک جو در بال های سفید نقش آفرینی کرده اند.

پورشهریاری