دوگانگی تربیتی یعنی چه؟

گاهی خانواده‌ها به دلایل گوناگون مجبور می‌شوند فرزندان خود را صبح‌ها قبل از رفتن به سرکار به مادربزرگ و پدربزرگ‌ها بسپارند و عصرها به دنبالش بروند. به این ترتیب بار اصلی تربیت …

گاهی خانواده‌ها به دلایل گوناگون مجبور می‌شوند فرزندان خود را صبح‌ها قبل از رفتن به سرکار به مادربزرگ و پدربزرگ‌ها بسپارند و عصرها به دنبالش بروند. به این ترتیب بار اصلی تربیت کودک بر شانه مادربزرگ‌ها می‌افتد. اما نکته مهم‌تر آن است که کودک در معرض دو شیوه تربیتی گوناگون و گاه متضاد قرار می‌گیرد.

در زمان‌هایی که کودک مراقبان متعددی دارد، مشکل‌های رفتاری بیشتر پیش می‌آیند. به عنوان نمونه مادربزرگ‌ها سعی می‌کنند به نوه خود بیشتر محبت کنند و هرگز به او «نه» نمی‌گویند. آنها با باج دادن به کودک، باعث می‌شوند کودک رفتار بد خود را ادامه دهد. به عنوان نمونه کودک بدون هیچ قانون و مقرراتی، به منزل مادربزرگ‌ می‌رود و دیگر از آنجا خارج نمی‌شود و حتی شب برای خواب هم با گریه و زاری می‌خواهد که آنجا بماند.

در اینجا، به‌عنوان پدر و مادر باید به آنها بگوییم که چگونه با فرزند ما رفتار کنند و به آنها بفهمانیم که از چنین رفتاری خوشحال خواهیم شد. در این صورت کودک با روش تربیتی یکسان روبه‌رو می‌شود و بهتر می‌توان او را تربیت کرد.

البته چنین دوگانگی تربیتی‌ای در مهدکودک هم تا حدودی رخ نمی‌دهد. بچه‌ها در مهدکودک‌ قانون‌مند می‌شوند. چنین کودکانی مهارت اجتماعی بالاتری دارند. اما با این حال ممکن است بعضی کودکان در مهد کودک خوش‌رفتار باشند اما در خانه رفتارهای نامناسبی نشان دهند. چنین کودکانی ممکن است اعتماد به نفس کمی داشته باشند. به همین دلیل در مهد رفتار خوبی دارند اما در خانه که مرکز توجه والدین هستند رفتار نامناسبی نشان می‌دهند.

سرانجام اینکه این دوگانگی تربیتی در بچه‌های تک‌فرزندی می‌تواند نمود بیشتری داشته باشد. اما واضح است که بچه تک‌ یا نوه تک از همه طرف توجه؛ حمایت و محبت زیادی می‌گیرد. دریافت بی‌حد و مرز عشق و محبت و علاقه و توجه، می‌تواند تربیت کودک را مختل کند. به‌عنوان نمونه اگر کودک بدون هیچ‌دلیلی دایم پاداش و جایزه بگیرد، اثر بدی روی رفتارش می‌گذارد. گاهی اوقات، بزرگ‌ترها که می‌خواهند عشق و علاقه خود را به کودک نشان دهند، با دلیل و بی‌دلیل برای کودک هدیه می‌خرند. اما ما باید از آنها بخواهیم خریدن جایزه را برای مناسبت‌های خاصی بگذارند وگرنه کودک همیشه طلبکار خواهد بود. برای چنین کودکانی راه تشویق بسته شده و نمی‌توان از جایزه برای اصلاح رفتارهای بد آنها بهره برد.

کودک باید متوجه شود که ما به عنوان پدر و مادر او تعیین‌کننده هستیم که آیا او لیاقت دریافت جایزه‌ای را دارد یا نه؟ نباید ترس از جیغ و فریاد یا لگد زدن کودک، باعث شود که در عقیده خود تجدیدنظر کنیم. ثبات رفتار و حرف‌ ما، بهترین راه برای اصلاح رفتار کودک است.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فو‌ق‌‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان عضو عیأت علمی دانشگاه