جلال‌الدین محمد مولوی

جنسیت: مرد
نام پدر: سلطان‌العلماء بهاء‌الدین محمد بلخی
تولد و وفات: (۶۰۴ -۶۷۲) قمری
محل تولد: بلخ
شهرت علمی و فرهنگی: عارف ، حکیم ، شاعر
معروف به مولوی ، ملاء رومی ، مولای …

جنسیت: مرد
نام پدر: سلطان‌العلماء بهاء‌الدین محمد بلخی
تولد و وفات: (۶۰۴ -۶۷۲) قمری
محل تولد: بلخ
شهرت علمی و فرهنگی: عارف ، حکیم ، شاعر
معروف به مولوی ، ملاء رومی ، مولای روم ، مولانای رومی. ملقب به خداوندگار و جلال‌الدین. گاهی خاموش تخلص می‌کرد. او دارای مذهب اهل تسنن و حنفی بود. از جانب پدر به ابوبکر ، خلیفهٔ اول ، می‌رسد و به همین جهت به خاندانش بکری می‌گفتند. مادر پدرش دخترزادهٔ سلطان‌علاء‌الدین محمد خوارزم‌شاه بود و پدرش به بهاء ولد معروف بهاء ولد از تربیت یافتگان نجم‌الدین کبری و از علماء و خطبای بزرگ و متنفذ و از بزرگان و مشایخ صوفیه بود. او به دلیل رنجشی که از محمد خوارزم‌شاه یافت همراه فرزندش ، جلال‌الدین ، که کودکی پنج یا شش ساله بود ، از بلخ خارج شد و از مشرق ایران به مغرب مهاجرت کرد و از راه نیشابور به مکه و بغداد و شام و از آنجا به زنجان رفت. گفته‌اند که پدر و پسر هنگام عبور از نیشابور به صحبت عطار رسیدند و عطار کتاب "اسرارنامه" را به ایشان داد و مولوی پیوسته آن را نزد خود نگه داشت. مولوی به همراه پدر مدتی در شهرهای آسیای صغیر به سر برد و در شهر لارنده با گوهر خاتون ، دختر شرف‌الدین لالا ، زدواج نمود. بعد از چهار سال با پدر و فرزندش ، سلطان ولد ، به درخواست سلطان علاء‌الدین کیقباد سلجوقی ، به قونیه رفت و در ظآنجا سکونت گزید و به‌علت این اقامت طولانی در قونیه وی به رومی مشهور شد. سلطان ‌العلماء ، در ۶۲۸ق ، درهمان دیار از دنیا رفت و مولوی بر مسند وعظ پدر نشست. یکسال بعد برهان‌الدین محقق ترمذی ، شاگرد بهاء‌الدین ولد ، به قونیه آمد و جلال الدین را تحت تربیت و ارشاد خود گرفت. سپس برای اینکه در علوم شرعی و ادبی کامل شود او را برای تحصیل به دمشق و حلب فرستاد. در حلب وی در خدمت کمال الدین ابن عدیم ، فقیه بزرگ حنفی ، به سر برد و سپس در دمشق تحصیل در فقه حنفی را با گهدایهٔ" مرغینانی ادامه داد و گوبا در این شهر به فیض صحبت محیی‌الدین ابن عربی نایل گشت. بعد از اتمام این سفر ، که از ۶۳۰ تا ۶۳۷ق طول کشید ، به قونیه بازگشت و به ریاضت ادامه داد تا اینکه از محقق ترمذی دستور تعلیم و ارشاد گرفت و چون استادش در ۶۳۸ق درگذشت مولوی به جای وی به تدریس پرداخت. وی مدت پنج سال بر این مسند بود تا به ملاقات صوفی وارسته ، شمس‌الدین محمد بن علی بن ملک‌راد تبریزی ، که ضمن سفرهای متعددش به قونیه رسیده بود ، نایل شد. از این ملاقات و مصاحبت انقلابی روحانی در وجود مولانا پدید آمد که از اثر آن پشت پا به مقامات دنیوی زد تا جائی که مریدانش وی را سرزنش کردند و به سبب همین سرزنش‌ها شمس تبریزی به دمشق رفت. پس از مدتی به خواهش مولانا بازگشت ولی این بار باج‌ها و تعصب عوام روبه‌رو شد و چندی بعد به ناگاه از قونیه ناپدید شد. گفته‌اند که شمس به‌دست گروهی از شاگردان متعصب مولوی ، در ۶۴۵ق ، کشته شده است. پس از این مولوی زندگانی علمی گذشته را رها کرد و تا پایان عمر با عشقی خاص به تربیت و ارشاد سالکان و بیان حقایق عرفانی در قالب مثنوی و سرودن اشعار شورانگیز پرداخت. در این دوره شیخ صلاح‌الدین زرکوب و سپس حسام‌الدین چلبی مورد توجه مولانا قرا رگرفتند و ارتباط و اتصال ایشان مدتی او را مشغول کرد. او نعداد زیادی از "غزلیات شمس" را به نام صلاح‌الدین زرکوب سرود و کتاب "مثنوی" را نیز به خواهش حسام‌الدین چلبی به وجود آورد. از عارفان و شاعران معاصر وی می‌توان صدرالدین قونوی و نجم‌الدین دایه و قانعی طوسی و علامه قطب‌الدین محمود بن مسعود شیرازی و قاضی سراج‌الدین ارموی را نام برد. از دیگر مکریدان او معین الدین پروانه ، حکمران کل بلاد روم از جانب مغولان بود. وی غالباً برای استماع مجالس مولانا می‌رفته و به همین سبب قسمتی از "فیه ما فیه" که خلاصهٔ مجالس مولوی است خطاب به او می‌باشد. عده‌ای از سالکانی که مولوی ، بعد از تحول روحی خود و ناپدید شدن شمس ، در خانقاه یا مدرسه خویش تربیت و ارشاد می‌کرد به مولویه مشهور شدند. این سلسله بعد از او در آسیای صغیر و ایران و ممالک دیگر پراکنده شدند. مولوی سرانجام در قونیه ، بر اثر بیماری درگذشت و صدرالدین قونوی بر وی نماز گزارد. پیکر او در باغ سلطان یا ارم باغچه ، مقبرهٔ خانوادگیشان ، در کنار پدرش به خاک سپرده شدو بعدها بنائی به نام قبهٔ الخضراء ، به نفقهٔ بزرگان عصر و مریدان ، بر تربت وی ساخته شد که مدفن خانوادگی احفاد آنان گردید. از آثار منظوم وی: "مثنوی" ، مشهور به "مثنوی مولوی" و "مثنوی معنوی" ، در شش دفتر ، در بیست و شش هزار بیت؛ "کلیات شمس" یا "شمس‌الحقایق" ، معروف به "دیوان کبیر" که "دیوان" غزلیات اوست ، حدوداً مشتمل بر سی و شش هزار بیت؛ "رباعیات" شامل ۱۶۵۹ رباعی. از آثار منثور وی: "مکاتیب" ، مکتوبات او به معاصرینش ، "فیه‌مافیه"؛ "مجالس السبعه".