بهره وری و جهاد اقتصادی

یکی از عوامل مهم پیشرفت و رشد اقتصادی, توجه جهادگونه مردم و مسئولین به تولید و خودکفایی و تکیه بر استراتژی کارآفرینی مولد نوآورانه, با هدف ارتقای بهره وری کل عوامل تولید است که بستر و زمینه تحقق جهاد اقتصادی را فراهم و موجبات اقتدار و پیروزی نظام اسلامی را در تقابل با جبهه اقتصادی دشمن در مواجه با تحریم ها تضمین می نماید

یکی از عوامل مهم پیشرفت و رشد اقتصادی، توجه جهادگونه مردم و مسئولین به تولید و خودکفایی و تکیه بر استراتژی کارآفرینی مولد نوآورانه، با هدف ارتقای بهره وری کل عوامل تولید است که بستر و زمینه تحقق جهاد اقتصادی را فراهم و موجبات اقتدار و پیروزی نظام اسلامی را در تقابل با جبهه اقتصادی دشمن در مواجه با تحریم ها تضمین می نماید. بنابراین با توجه به استراتژی بودن این مهم و جایگاه آن در قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موضوع را از ابعاد نظری و اجرایی مورد بررسی و تأمل قرار دهیم.

● اهمیت بهره وری

در جهان امروز بهره وری تحقیقاً مترادف با پیشرفت می باشد. استاندارد زندگی در جوامع به درجه ای از تأمین حداقل نیازهای جامعه بستگی دارد به عبارت دیگر مقدار کیفیت غذا، پوشاک، مسکن، آموزش و امنیت اجتماعی استاندارد زندگی را تعیین می کند و برای افزایش آن باید با رعایت اولویت نیازها، بیشتر تولید شود. ارتقای تعداد تولید در عرصه های مختلف می تواند از طریق افزایش نهادهای نیروی کار و سرمایه صورت پذیرد و یا اینکه از منابع موجود استفاده بهینه و مطلوب به عمل آید. منابع و یا همان عوامل تولید یک کشور عموماً محدود می باشد، بنابراین بهره وری بیشتر یک ضرورت، برای ارتقای استاندارد زندگی یک ملت می باشد. بهره وری بیشتر موجب رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی شده و با بهبود بهره وری شاغلان به دستمزد بیشتر و شرایط کاری مناسب تر دست خواهد یافت و فرصت های شغلی بیشتری ایجاد خواهد شد. ارتقای بهره وری از یک سو موجبات کاهش قیمت تمام شده محصولات و خدمات شده و از سوی دیگر سود حاصل از فعالیت اقتصادی را افزایش می دهد، بنابراین با ارتقاء بهره وری می توان به اشتغال پایدار رسید و معضلات اقتصادی را برطرف نمود. برای بهره وری بالاتر باید ضایعات به هر شکل که وجود دارد چون هرز رفتن نیروی انسانی، مواد خام و اولیه، ماشین آلات، زمان، فضا و دیگر اشکالاتی که موجب ایجاد ارزش افزوده نمی شود، شناسایی و از چرخه تولید حذف شوند.

● سطوح بهره وری

برخلاف تصور برخی افراد، بهره وری فقط به بخش صنایع اختصاص ندارد، بلکه بهره وری سطوح مختلفی دارد و همه افراد در همه سطوح در ارتقاء آن نقش دارند، یعنی اینکه افراد می توانند با تفکر، ابداعات و نوآوری های خود عملاً در چند سطح گوناگون مؤثر واقع گردند. سطوح بهره وری را در سه سطح زیر می توان خلاصه کرد:

۱) سطح کلان شامل سطوح بین المللی، منطقه ای و ملی

۲) سطح میانه شامل سطح بخش و زیربخش اقتصادی مانند بخش های صنعتی و کشاورزی، تجاری و خدماتی، علمی و فناوری

۳) سطح خرد شامل سطح بنگاه، سطح واحد یا فرآیند، سطح گروه، سطح محصول یا مشتری، سطح خانواده و سطح فرد تقسیم نمود که همه این سطوح بهره وری در پیشرفت و رشد اقتصادی نقش مؤثر خود را دارد.

● ثمرات و فواید عمومی و کلان بهره وری

▪ افزایش سطح رفاه عمومی و رضایت آحاد مردم ناشی از تثبیت قیمت ها و حتی کاهش آن با افزایش مرغوبیت و مطلوبیت کالاها و خدمات از ثمرات با ارزش ارتقای بهره وری است.

▪ ایجاد اشتغال و کارآفرینی مولد و صرفه جویی در هزینه ها که موجبات افزایش درآمد و سود اجتماعی است.

▪ افزایش کمی و کیفی تولید کالا و خدمات و مطلوبیت آن و تأمین نیازهای داخلی و خودکفایی و کاهش واردات که رونق اقتصادی را به دنبال داشته و موجبات تحقق جهاد اقتصادی را فراهم می آورد.

▪ افزایش صادرات غیرنفتی و حرکت در مسیر شکوفایی اقتصادی بدون اتکاء به درآمدهای نفتی و افزایش تولید ناخالص ملی که ثبات اقتصادی را در بازار جهانی درپی داشته و سبب شکست و ناکامی استکبار در جبهه اقتصادی خواهد شد.

● عوامل مؤثر بر ارتقاء بهره وری

۱) مدیریت منابع انسانی:

انسان در موضوع بهره وری همواره محور و اساس است. چون همه برنامه ریزی ها و سازماندهی ها در فرآیند کسب و کار و کیفیت محصول از سوی نیروی انسانی تأمین می شود، به تعبیری مدیریت سازمان و یا شرکت به ویژه مدیریت منابع انسانی نقش کلیدی و محوری در افزایش بهره وری دارد. نگرش مثبت عامل انسانی، روحیه جهادی، غرور داشتن در کار و تمایل به پیشرفت مستمر، خلاقیت و نوآوری، کسب مهارت های جدید و تخصصی از طریق آموزش های ضمن خدمت، مشارکت در برنامه ها و طرح ها، سپردن کار به افراد توانمند، متعهد، شایسته، خلاق و نوآور در مشاغل مختلف و مرتبط و ایجاد انگیزش مناسب برای کارکنان مستعد از طریق تفویض اختیار، اعطای پاداش های مادی و ایجاد محیط دوستانه و روابط غیررسمی بین کارکنان، انجام کارهای درست (اثربخش) به اضافه انجام درست کارها (کارایی)، بهبود روش ها و حذف مراحل زاید و بالاخره بهسازی مستمر، هدف و اساس بهره وری در هر سازمان شرکت و جوامع است و این مهم فقط در سایه تلاش انسانی و مدیریت منابع انسانی تحقق می یابد.

۲) بهبود و بهسازی در به کارگیری اقدامات فناورانه، شامل:

▪ اهتمام و استفاده از اندیشه و تفکر نوآورانه و خلاق کارکنان و پژوهش های کاربردی آنان در فرآیند سازمان و یا بنگاه اقتصادی

▪ سرمایه گذاری بیشتر در بکارگیری تجهیزات و ماشین آلات جدید و استاندارد

▪ انجام پژوهش جهت دستیابی به فناوری های برتر، کاهش هزینه های تولید و تولید محصولات و یا خدمات جدید با کیفیت برتر

▪ تغییر و تحول در کیفیت مواد اولیه و بهبود آن و استفاده صحیح و کامل تجهیزات فنی و فناورانه

▪ تغییر و تحول در فرآیند ساخت، عملکرد و بهبود شیوه ها و استفاده از مهندسی کار (روش سنجی و زمان سنجی)

▪ توجه به نظام خدمات به موقع و تولید به هنگام

▪ استفاده کارآ و اثربخش از منابع و امکانات

▪ استفاده از تدابیر ارگونومی (مهندسی انسان، یا دانش هماهنگ سازی میان انسان، محیط و ماشین) به منظور سلامتی، شادابی، رفاه و ایمنی کارکنان

▪ صرفه جویی در هزینه های سرمایه ای و عملیاتی انبار و انبارداری با استفاده از نظام موجودی صفر یا بدون انبار

۳) لزوم بهبود روابط حاکم بین مدیر و کارکنان شامل:

▪ لزوم استقرار ساختار ارگانیکی و اجتناب از ساختار بروکراتیک و به کارگیری سبک مدیریتی صحیح و علمی و عدم تمرکزگرایی و اعمال مدیریت به شیوه مشارکتی و قابل انعطاف که خلاقیت و نوآوری را در سازمان رواج دهد و موجبات بهره وری گردد.

▪ توجه مدیریت به مشکلات کاری و زندگی کارکنان و ایجاد روابط دوستانه و صمیمی با آنان

▪ ایجاد سیستم اطلاعاتی مدیریتی صحیح جهت استفاده مدیران از اطلاعات و آمار درست و دقیق درباره عملکرد سیستم و عملیات انجام شده و سایر

● اطلاعات مورد نیاز

▪ دادن آگاهی و شناخت به کارکنان درباره اهداف و وظایف سازمانی و نقش مؤثر افراد در آن

● ارزیابی بهره وری

برای ارزیابی بهره وری در سطح ملی، سه شاخص مورد ارزیابی قرار می گیرد: ۱)شاخص بهره وری نیروی کار، ۲)شاخص بهره وری سرمایه، ۳)شاخص بهره وری کل عوامل تولید مطالعات و آمار نشان می دهد شاخص بهره وری نیروی کار طی سال های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۶ به طور متوسط ۷/۱ دهم درصد رشد داشته است به گونه ای که با رشد این شاخص در سه سال آخر برنامه دوم توسعه، در برنامه سوم منفی ۳ دهم درصد و سه سال نخست برنامه چهارم ۵/۲ درصد بوده است، این در حالی است که هدفگذاری این شاخص در برنامه چهارم توسعه ۵/۳ درصد بوده است. همین شاخص بهره وری سرمایه طی سال های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۶ با متوسط رشد سالانه ۳ دهم درصد مواجه بوده به گونه ای که رشد این شاخص در سه سال آخر برنامه دوم توسعه منفی یک و ۲ دهم درصد بوده است و بالاخره شاخص بهره وری کل عوامل تولید کلان اقتصادی در سه سال آخر برنامه دوم منفی ۸ درصد و در برنامه سوم ۵/۱ درصد و در سه سال نخست برنامه چهارم توسعه ۵/۱ درصد بوده است به طوری که این رقم در کل دوره سال های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۶ به ۹ دهم درصد می رسد. بهرحال، بهره وری دانش و علم استفاده بهینه از منابع و امکانات برای تولید و مطلوبیت زندگی است و لازمه تحقق آن کاهش هزینه ها در فرآیند تولید، کوتاه کردن زمان تولید و افزایش کیفیت کالا، محصول و خدمات است در واقع بهره وری با سه عنصر هزینه، زمان و کیفیت در ارتباط است.

بنابراین بر همه آحاد مردم کشور اعم از شهری و روستایی (کارگران، کشاورزان، تجار، صاحبان صنایع،کارکنان، مراکز آموزش عالی و...) به ویژه جوانان خلاق، مبتکر و نوآور لازم است به منظور ارتقاء بهره وری در همه سطوح با نگرش مثبت و روحیه ای جهادی و نگاه هوشمندانه و مقتصدانه به کار و زندگی با تلاشی مضاعف، کارا و اثربخش در کسب و کار خود در عرصه های مختلف علمی و فناوری، صنعتی و کشاورزی، تجاری و خدماتی، خانگی و خانوادگی و... اهتمام کنند تا از این رهگذر موجب امنیت شغلی خود، خدمت اجتماعی و کسب درآمد و سود رضایت بخش و شکوفایی اقتصاد کشور را فراهم آورند.

دولت و سایر دلسوزان نظام نیز کماکان با عزم و اراده ای مضاعف ضمن تدوین و یا بازنگری استراتژی های بهبود بهره وری و پیگیری تحقق برنامه پنجم توسعه، نسبت به اعلام اقدامات موثر انجام شده در راستای سیاست های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری مدظله العالی چون اصلاح الگوی مصرف، نظام اداری اشتغال اقدام کنند.

همچنین سوق دادن نظام آموزشی کشور به ویژه نظام آموزش عالی به ارتقاء مهارت و تخصص و پاسخ به نیاز بازار و صنایع، اطمینان خاطر جامعه در بهره مندی از منافع بهره وری، سامان گرفتن اصول مالیات، تنظیم نظام بودجه ریزی کشور مبتنی بر بهره وری در راستای عمل گرایی و نتیجه گرایی، توجه به کارایی و اثربخشی نیروی انسانی و به ویژه ایجاد بستر و زمینه قطع وابستگی اقتصادی به درآمدهای نفتی با انجام مطالعات کارشناسی و برنامه ریزی، اقداماتی که مسئولان باید نسبت به انجام آنها اهتمام نمایند. رسانه ملی و اصحاب مطبوعات نیز باید نسبت به ایجاد فضای بهره وری و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی کماکان پیش قدم شده تا به فضل الهی شاهد تحقق جهاد اقتصادی و دستیابی به برنامه های کلان اقتصادی در افق ۱۴۰۴ باشیم.

سیدحسن حسینی