تعلیم و تربیت همیشه با هم هستند

در این که خانواده اولین محیطی است که شخصیت اصلی کودک در آن شکل می گیرد و در این محیط انسان به موجودی اجتماعی تبدیل می شود, شکی نیست اما مدرسه به عنوان مکانی که دانش آموز بیشترین اوقات خود را در آن می گذراند و شایستگی, شکست, موفقیت و طرد شدن را تجربه می کند, بیشترین تاثیر را در بهداشت روانی دانش آموز دارد

در این که خانواده اولین محیطی است که شخصیت اصلی کودک در آن شکل می‌گیرد و در این محیط انسان به موجودی اجتماعی تبدیل می‌شود، شکی نیست اما مدرسه به عنوان مکانی که دانش‌آموز بیشترین اوقات خود را در آن می‌گذراند و شایستگی، شکست، موفقیت و طرد شدن را تجربه می‌کند، بیشترین تاثیر را در بهداشت روانی دانش‌آموز دارد.

در حال حاضر مشکلات مربوط به بهداشت روانی دانش‌آموزان بر پیشرفت تحصیلی آنان بسیار موثر است و برای افرادی چون معلمان و سایر شاگردان پیامدهایی به دنبال دارد که این مشکلات در صورت عدم رسیدگی می‌تواند اثرات درازمدتی ایجاد کند و منجر به تعلیم و تربیت گسیخته شود. نمونه آن، تنبیه دانش‌آموزان و اهمیت دادن زیاد به نمره در بسیاری از کلاس‌های درس است. در بعضی مدارس دانش‌آموزان برای موفق نشدن ممکن است تنبیه شوند غافل از این که از نظر بهداشت روانی عدم موفقیت به خودی خود مضر است، چه رسد به این که توام با تنبیه باشد یا زمانی که نمره بالا گرفتن به عنوان اولویت مدنظر قرار می‌گیرد دانش‌آموزان به رقابت شدید ترغیب می‌شوند در حالی که هدف از تحصیل علم چیزی غیر از برتری‌جویی و غلبه بر دیگران است.

همچنین هیجاناتی از قبیل اضطراب، ترس و خشم می‌تواند به انزواجویی و سایر مشکلات رفتاری دانش‌آموزان بینجامد و مانع یادگیری بهینه در آنان شود. به عنوان مثال، طرد شدن از سوی همکلاسی‌ها می‌تواند به کاهش عزت نفس، انگیزش ضعیف و عملکرد تحصیلی ضعیف منجر شود که به نوبه خود می‌تواند به افزایش سطح آسیب‌پذیری دانش‌آموز و افزایش احتمال شکست تحصیلی و افسردگی بینجامد.

در حال حاضر بیشتر دانش‌آموزانی که مشکلات بهداشت روانی دارند، هرگز به خدمات تخصصی دسترسی ندارند. همچنین بسیاری از معلمان آگاهی زیادی درباره مسائل بهداشت روانی دانش‌آموزان ندارند و فاقد مهارت‌های لازم برای مقابله با این گونه مسائل هستند.

مهم‌ترین دشواری‌های رفتاری مربوط به دانش‌آموزان عبارتند از:

ـ دانش‌آموزان کمالگرا

ـ دانش‌آموزان ضعیف

ـ دانش‌آموزان پرخاشگر

ـ دانش‌آموزان بی‌دقت و حواس‌پرت

ـ دانش‌آموزان خجالتی یا منزوی

دانش‌آموزان کمالگرا هرگز از عملکرد خود راضی نمی‌شوند. آنها همیشه از این که مبادا مرتکب خطا شوند، نگرانند و به شیوه افراطی از خطا اجتناب می‌کنند. دسته دوم (دانش‌آموزان ضعیف)‌ معمولا به دشواری کار خود را به پایان می‌رسانند، به کندی پیش می‌روند و ممکن است اراده خوبی هم داشته باشند اما موفق نمی‌شوند. دانش‌آموزان پرخاشگر همیشه با دیگران مخالفت می‌کنند و دشمنی خود را با رفتارهای تند نشان می‌دهند و به دشواری کنترل می‌شوند. مشخصات رفتاری دانش‌آموزان بی‌دقت و حواس‌پرت نیز آن است که در داشتن تمرکز دشواری دارند و به آسانی حواس‌پرتی پیدا می‌کنند و این در حالی است که مدرسه توقع دارد دانش‌آموز دقت و تمرکز طولانی داشته باشد. دانش‌آموزان خجالتی یا منزوی هم معمولا به کسی آزار نمی‌رسانند، خوب واکنش نشان نمی‌دهند و اگرچه از طرف همکلاسی‌های خود طرد نمی‌شوند، اما دوست ندارند با آنان ارتباط برقرار کنند.

اکثر معلمان معتقدند، دشواری‌های رفتاری دانش‌آموزان از خانواده یا جامعه نشأت می‌گیرد. در واقع وقتی معلم این مشکلات را به عوامل بیرونی مدرسه نسبت می‌دهد به این نتیجه می‌رسد که نمی‌تواند درباره رفع این مشکلات کاری انجام دهد و این اعتقاد معلم را منفعل می‌کند و به بهداشت روانی دانش‌آموزان آسیب می‌رساند. لازم است معلمان به این مهم توجه داشته باشند که چون دانش‌آموزان بخش عمده‌ای از ساعات روزانه خود را در مدرسه می‌گذرانند، ضروری است آنان (معلمان) با اصول بهداشت روانی آشنا شوند و مسائلی از قبیل ماهیت امراض روانی و علل و روش‌های پیشگیری را بیاموزند.

رفتار برخی دانش‌آموزان ممکن است غیرعادی به نظر آید. در این حالت معلم باید آنها را به روان‌شناس ارجاع دهد. اگرچه معلم قادر به درمان مشکلات و اختلالات روانی نیست، ولی باید به اندازه کافی اطلاعات روان‌شناسی داشته باشد. مثلا معلم باید بخوبی به حساسیت و رفتار گوشه‌نشینی و غیراجتماعی دانش‌آموز توجه کند؛ زیرا این گونه رفتارها بیشتر نشانه یک نوع ناراحتی در دانش‌آموز است. در اغلب موارد دانش‌آموزان مبتلا به مشکلات رفتاری گاه برای مدت کوتاهی دچار اختلال در یادگیری نیز می‌شوند. اختلال‌های مرتبط با اضطراب از شایع‌ترین مشکلات رفتاری در دانش‌آموزان است. دانش‌آموزان مضطرب به طور فزاینده‌ای گوشه‌گیر و منزوی می‌شوند و برخی از آنان هنگام دور بودن از والدین یا منزل خود احساس اضطراب می‌کنند. در این صورت باید از طریق ارتباط نزدیک بین متخصصان بهداشت روانی و معلمان و نیز همکاری خانواده دانش‌آموز به نیازهای آموزشی این دانش‌آموزان پرداخت.

یکی از شروط آموزگار خوب بودن از لحاظ بهداشت روانی این است که وی با کمال صمیمیت و خلوص نیت دانش‌آموزان را دوست بدارد و با صبر و حوصله و خوشرویی سعی کند به مشکلات آنها پی ببرد و در حل این گونه مشکلات تا حد ممکن بکوشد. در ضمن معلم خوب باید از لحاظ روانی نیز خود فردی سالم باشد تا رفتارهای او سرمشق دانش‌آموزان باشد و می‌باید رابطه میان تعلیم و تربیت و بهداشت روانی را بداند و سعی کند دانش‌آموز را در بحران‌ها و مسائل عاطفی، خانوادگی و اجتماعی تا جایی که در توان وی است کمک کند.

برای کاهش اشکالات رفتاری در دانش‌آموزان، معلمان می‌توانند همراه با خانواده نقش مهمی ایفا کنند؛ از جمله این که آنها می‌توانند از طریق صحبت با والدین بدقت از مشکلات دانش‌آموزان مطلع شوند و از والدین بخواهند در خانه برای بهتر کردن یادگیری یا انجام برنامه‌های رفتاری دانش‌آموز بکوشند.

معلمان می‌توانند به نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان توجه دقیق کنند تا برای یادگیری بهتر آنان و نیز افزایش سلامت روانی‌شان، خودباوری را در آنان افزایش دهند.

نتیجتا می‌توان گفت هدف تعلیم و تربیت تنها آموزش دروس نیست بلکه پرورش جسم و روان را نیز در برمی‌گیرد و اگر خانواده در درجه اول و مدرسه و جامعه هر یک وظایف خود را بخوبی انجام ندهند، شانس موفقیت دانش‌آموز در دوره‌های بعدی زندگی بسیار کم است.

معصومه اسدی