پژواک یک درخش گاما

برای اولین بار پدیده پزواک یک درخش گاما در پرتو ایکس رصد شد رصد خانه پرتو X آژانس فضایی ازوپا موسوم به XMM Newton مجموعه تصاویر بدیعی از یک مجموعه ساختار حلقه ای شکل تهیه کرده است

برای اولین بار پدیده پزواک یک درخش گاما در پرتو ایکس رصد شد رصد خانه پرتو X آژانس فضایی ازوپا موسوم به XMM-Newton مجموعه تصاویر بدیعی از یک مجموعه ساختار حلقه ای شکل تهیه کرده است .

در این تصاویر به نظر می آید که این حلقه ها با سرعتی معادل هزار برابر سرعت نور در حال گسترش و انبساط در اطراف نقطه ای از آسمان هستند که یک انفجار پرتو گاما بسیار قوی در اوایل دسامبر گذشته (اواسط آذر سال جاری) در آن مکان به وقوع پیوسته است.

این نخستین باری است که چنین پدیده جذابی که اصطلاح ان را «پژواک» می نامند در ناحیه پرتوهای X رصد می شود. این پژواک زمانی به وجود می اید که یک تابش قوی ناشی از یک درخش گاما که از فواصل بسیار دور به سمت ما در حال حرکت است با یک لایه نازک از غبار درون، کهکشان ما برخورد می کند و توسط ان پراکنده می شود .

نمونه مشابه این اتفاق زمانی می افتدکه به نور چراغهای منزل مسکونی خود از فاصله ای دور و در یک شب مه آلود نگاه می کنید این حلقه های نوری از آنجا که در محل هایی تشکیل می شود که لایه های غبار کهکشانی وجود دارد لذا می تواند به عنوان نشانگر محلی مورد استفاده واقع شود که محل تولد ستاره ها و سیارات را در زمانهای بعد ، نشان می دهد.

در سوم دسامبر ۲۰۰۳ (۱۲ آذر ۱۳۸۲) رصدخانه آژانس فضایی اروپا موسوم به Integral یک درخش گاما را شناسایی کرد که مدت ۳۰ ثانیه دوام داشت و در جهت یک کهکشان بسیار دوردست رخ داده بود. این شناسایی از طریق شبکه اطلاع رسانی درخشهای گاما در کمتر از چند دقیقه به تمام رصدخانه های جهان ارسال شد و بسیاری از چشمان زمین به سوی اسن هدف جدید که GRB۰۳۱۲۰۳ نامگذاری شده بود نشانه روی کردند.

رصدخانه پرتو X اروپایی XMM-Newton نیز به سراغ این هدف جدید رفت و با کمک یکی از ابزارهای تصویر برداری پیشرفته خود موسوم به European Photon Imaging Camera یا به اختصار EPIC از آن تصویر برداری نمود. تابش کم شونده پرتو X این منبع که به پستاب (Afterglow) موسوم است به خوبی در تصاویر این رصدخانه مشخص است اما هیجان انگیز تر از ان دو حلقه حیرت انگیز بودند که گویی به مرکز کانون پستاب ایجاد شده و با سرعتی چندین هزار بار سریعتر از سرعت نور گشترش می یافتند.

دکتر سیمون ووگان سرپرست تیم دانشمندانی که به بررسی GRB۰۳۱۲۰۳ مشغولند در باره این حلقه ها یکه به پژواک موسومند می گوید:«این پژواکها زمانی ایجاد می شود که تابش پرتو x ناشی از یک درخش گامای دوردست به یک لایه غبار رقیق در کهکشان خودمان برخورد می کنند و باعث تابش آنها می شود و این امر باعث انمی شود که ما انها را همچون منابع نوری در مه به صورت پراکنده شده و حلقوی ببینیم»

وی در خصوص این پدیده که از اصل درخشهای گاما هیجان بیشتری ایجاد کرده است می گوید:« این پژواک همانند آن است که در یک کلیسای جامع فریاد بزنید. اگرچه فریاد اولیه شما بلند تر است اما پژواک زیباتری ایجاد می کند در این مورد هم اگرچه انرژی درخش ایجاد شده بسیار بالا است اما طنینی که محیط غبار آلود کهکشان ما به آن داده است منظره ای دیدنی تر ایجاد می کند» اگرچه به نظر می رسد این حلقه ها با سرعتی بالاتر از سرعت نور گسترش پیدا می کنند اما اینگونه نیست. رد واقع علت اینکه این لایه در حال انبساط دیده می شود ایت است که پرتوهای ایکسی که بر اثر برخورد با لایه غبار از مسیر مستقیم خود منحرف شده اند، در مقایسه با پرتوهایی که بر اثر گرم شدن غبار از آن تابش می شود ، زمان بیشتری در راه خواهند بود تا به ما برسند.

در واقع این انبساط لایه ها یک انبساط مجازی و یک خطای باصره است.که گاما به وجود امده است. لایه ای که به ما نزدیکتر است موجب به وجود امدن حلقه بزرگتر و لایه دورتر موجب ایجاد حلقه کوچکتر شده است و به خاطر تفاوت زمانی در بازتابها به نظر می اید با سرعتی بالاتر از نور در حال گسترش است.

براساس مطالعات انجام شده لایه نزدیکتر به ما حدود ۲۹۰۰ سال نوری و لایه دورتر ۴۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد . شناخت محل قرار گیری این توده های غبار از نجا اهمیت دارد که می تواند محلهایی از کهکشان را که قابلیت تولد ستارگان و سیارات را دارند مشخص کنند.

چنین پدیده ای برای نخستین بار است که در ناحیه پرتو X طیف رصد می شود. پیش از این پدیده های مشابهی که به ویژه در اطراف ابرنواخترها رخ می دهند در نور مریی رصد شده بودند. درخشهای گاما یکی از قوی ترین انفجارهای شناخته شده در جهان هستی هستند با وجو این دانشمندان هنوز بر سر تعیین منشا آن توافق کامل ندارند بسیاری معتقدن انفجار یک ستاره پرجرم که منجر به یک ابرنواختر می شود در مرحله ای خاص و در شرایطی خاص می تواند سرمنشا درخشهای گاما باشد .

به نظر می رسد اطلاعات بی نظیری که در باره منبع درخش گامای جدید ثبت شده بتواند نقش مهمی در درک این انفجارهای رازآلود ایفا کند. در حال حاضر دو رصدخانه اروپایی XMM-Newton و Integral دانشمندان رادر بررسی این این پدیده جذاب سماوی یاری می کندد و قرار است در سال ۲۰۰۴ ماهواره Swift به عنوان بخشی از طرح مشترک آمریکا، انگلیس و ایتالیا در بررسی سرچشمه درخشهای گاما به فضا پرتاب شود..

منبع:www.nojum.ir