مدیریت زنجیره تامین

امروزه مدیریت زنجیره تامین به عنوان یكی از مبانی زیر ساختی پیاده سازی كسب و كار الكترونیك در دنیا مطرح است

●چكیده

امروزه مدیریت زنجیره تامین به عنوان یكی از مبانی زیر ساختی پیاده‌سازی كسب و كار الكترونیك در دنیا مطرح است. هدف این مقاله مروری بر مباحث مدیریت زنجیره تامین است و در آن پس از بیان مفاهیم آن، ارتباط آن با تجارت الكترونیك و به طور كلی نقش آن در فناوری اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد تا با روشن كردن مفاهیم اصلی مدیریت زنجیره تامین جایگاه آن را در توسعه فناوری اطلاعات به ویژه تجارت الكترونیك تبیین كند.

● مقدمه

در رقابت‌های جهانی موجود در عصر حاضر، باید محصولات متنوع را با توجه به درخواست مشتری، در دسترس وی قرار داد. خواست مشتری بر كیفیت بالا و خدمت رسانی سریع، موجب افزایش فشارهایی شده است كه قبلاً وجود نداشته است، در نتیجه شركت‌ها بیش از این نمی‌توانند به تنهایی از عهده تمامی كارها برآیند. در بازار رقابتی موجود، بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی، خود را به مدیریت و نظارت بر منابع و اركان مرتبط خارج از سازمان نیازمند یافته‌اند. علت این امر در واقع دستیابی به مزیت یا مزایای رقابتی با هدف كسب سهم بیشتری از بازار است. بر این اساس، فعالیت‌های نظیر برنامه ریزی عرضه و تقاضا، تهیه مواد، تولید و برنامه ریزی محصول، خدمت نگهداری كالا، كنترل موجودی، توزیع ، تحویل و خدمت به مشتری كه قبلا همگی در سطح شركت انجام می شده اینك به سطح زنجیره عرضه انتقال پیدا كرده است. مسئله كلیدی در یك زنجیره تامین، مدیریت و كنترل هماهنگ تمامی این فعالیت‌ها است. مدیریت زنجیره تامین ( SCM ) پدیده‌ای است كه این كار را به طریقی انجام می‌دهد كه مشتریان بتوانند خدمت قابل اطمینان و سریع را با محصولات با كیفیت در حداقل هزینه دریافت كنند.در حالت كلی زنجیره تامین از دو یا چند سازمان تشكیل می‌شود كه رسماً از یكدیگر جدا هستند و به وسیله جریان‌های مواد، اطلاعات و جریان‌های مالی به یكدیگر مربوط می‌شوند. این سازمان‌ها می‌توانند بنگاه‌هایی باشند كه مواد اولیه، قطعات، محصول نهایی و یا خدماتی چون توزیع، انبارش، عمده فروشی و خرده فروشی تولید می‌كنند. حتی خود مصرف كننده نهایی را نیز می‌توان یكی از این سازمان‌ها در نظر گرفت.

● تاریخچه مدیریت زنجیره تامین

در دو دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، سازمان‌ها برای افزایش توان رقابتی خود تلاش می‌كردند تا با استاندارد سازی و بهبود فرایندهای داخلی خود محصولی با كیفیت بهتر و هزینه كمتر تولید كنند. در آن زمان تفكر غالب این بود كه مهندسی و طراحی قوی و نیز عملیات تولید منسجم و هماهنگ، پیش‌نیاز دستیابی به خواسته‌های بازار و درنتیجه كسب سهم بازار بیشتری است. به همین دلیل سازمان‌ها تمام تلاش خود را بر افزایش كارایی معطوف می‌كردند. در دهه ۸۰ میلادی با افزایش تنوع در الگوهای مورد انتظار مشتریان، سازمان‌ها به طور فزاینده ای به افزایش انعطاف پذیرش در خطوط تولید و توسعه محصولات جدید برای ارضای نیازهای مشتریان علاقه مند شدند. در دهه ۹۰ میلادی، به همراه بهبود در فرایندهای تولید و به كارگیری الگوهای مهندسی مجدد، مدیران بسیاری از صنایع دریافتند كه برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرایندهای داخلی و انعطاف پذیری در توانایی‌های شـــــركت كافی نیست، بلكه تامین كنندگان قطعات و مواد نیز باید موادی با بهترین كیفیت و كمترین هزینه تولید كنند و توزیع كنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیكی با سیاست‌های توسعه بازار تولید كننده داشته باشند. با چنین نگرشی، رویكردهای زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد. از طرف دیگر با توسعه سریع فناوری اطلاعات در سال‌های اخیر و كاربرد وسیع آن در مدیریت زنجیره تامین، بسیاری از فعالیت‌های اساسی مدیریت زنجیره با روش‌های جدید درحال انجام است.

● تعریف مدیریت زنجیره تامین

تعاریف مختصر و جامعی كه می توان از زنجیره تامین و مدیریت زنجیره تامین ارایه داد، عبارت‌اند از:

▪ زنجیره تامین: زنجیره تامین بر تمام فعالیت‌های مرتبط با جریان و تبدیل كالاها از مرحله ماده خام (استخراج ) تا تحویل به مصرف كننده نهایی و نیز جریان‌های اطلاعاتی مرتبط با آنها مشتمل می‌شود. به طور كلی، زنجیره تامین زنجیره‌ای است كه همه فعالیت‌های مرتبط با جریان كالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل كالای نهایی به مصرف كننده را شامل می شود. درباره‌ی جریان كالا دو جریان دیگر كه یكی جریان اطلاعات و دیگری جریان منابع مالی و اعتبارات است نیز حضور دارد (LAUDON & LAUDON۲۰۰۲)

▪ مدیریت زنجیره تامین : مدیریت زنجیره تامین بر یكپارچه سازی فعالیت‌های زنجیره تامین و نیز جریان‌های اطلاعاتی مرتبط با آنها از طریق بهبود در روابط زنجیره ، برای دستیابی به مزیت رقابتی قابل اتكا و مستدام مشتمل می‌شود. بنابراین، مدیریت زنجیره تامین عبارت است از فرایند یكپارچه سازی فعالیت‌های زنجیره تامین و نیز جریان‌های اطلاعاتی مرتبط با آن، از طریق بهبود و هماهنگ سازی فعالیت‌ها در زنجیره تامین تــــولید و عرضه محصول (LAUDON&LAUDON ۲۰۰۲).

بنابراین برای بررسی یك سازمان منحصر به فرد در چارچوب این تعاریف، باید هر دو شبكه تامین كنندگان و كانال‌های توزیع در نظر گرفته شوند. تعریف ارایه شده برای زنجیره تامین، موضوعات مدیریت سیستم‌های اطلاعات، منبع‌یابی و تداركات، زمان‌بندی تولید، پردازش سفارشات، مدیریت موجودی، انبارداری و خدمت به مشتری را در بر می‌گیرد.برای مدیریت موثر زنجیره تامین ضروری است كه تامین كنندگان و مشتریان با یكدیگر و در یك روش هماهنگ و با شراكت و ارتباطات اطلاعاتی و گفت و گو با یكدیگر كار كنند. این امر یعنی جریان سریع اطلاعات در میان مشتریان و عرضه كنندگان، مراكز توزیع و سیستم‌های حمل و نقل كه بعضی از شركت‌‌ها را قادر می سازد كه زنجیره‌های عرضه بسیاركارایی را ایجاد كنند. عرضه‌كنندگان و مشتریان باید اهداف یكسان داشته باشند. عرضه‌كنندگان و مشتریان باید اعتماد متقابل داشته باشند. مشتریان در زمینه كیفیت محصولات و خدمات به تامین‌كنندگان خود اعتماد می‌كنند.

علاوه بر آن عرضه‌كنندگان و مشتریان باید در طراحی زنجیره تامین برای دستیابی به اهداف مشترك‌ و تسهیل ارتباطات و جریان اطلاعات با یكدیگر شریك شوند. بعضی شركت‌ها كوشش می‌كنند تا كنترل زنجیره تامین خود را با كنترل عمومی عمودی – با استفاده از مالكیت و یكپارچگی تمام اجزای مختلف در امتداد زنجیره تامین از تهیه مواد و خدمات تا تحویل محصول نهایی و خدمت به مشتری به دست آورند. اما حتی با این نوع ساختار سازمانی، فعالیت‌های مختلف و واحدهای عملیاتی ممكن است ناهماهنگ باشد. ساختار سازمانی شركت باید بر هماهنگی فعالیت‌های مختلف برای دستیابی به اهداف كلی شركت تمركز كند.

● پنج عملكرد برای مدیریت در برابر چالش های زنجیره تامین:

بسیاری از تكنولوژی‌ها و ابزارها در بهبود راهكارهای زنجیره تامین مورد استفاده قرار می‌گیرد. دامنه پیاده‌سازی تكنولوژی، راه‌های جدیدی را برای تغییر ساختار سازمانی از تكنولوژی سخت‌افزار به تكنولوژی نرم‌افزار و اطلاعات برای سازماندهی می‌گذارد. برای رسیدن به كارایی و اثربخشی در مدیریت زنجیره تامین پنج عملكرد را برای مدیریت تفكیك كرده‌ایم كه این پنج وظیفه تا اندازه‌ای عاملی برای سازماندهی است.

مهارت و اثربخشی مدیریت زنجیره تامین به صلاحیت و درستی این پنج عملكرد وابسته خواهد بود.

▪ عملكرد۱: ساختار شركای زنجیره تامین:

طراحی زنجیره تامین بر اساس كارایی كه بر روی عوامل استراتژیك و با توجه و نیازمندی‌های مشتری برای طراحی زنجیره تامین است، پایه‌ریزی شده‌ است، به طوری‌كه محدوده محصولات موجود، سرویس‌ها، محصولات جدید یا بخش مشتریان را پوشش می‌دهد. بر پایه آگاهی از محصول نهایی در زنجیره تامین پایه‌ریزی می‌شود. این به این مفهوم است كه در دوره طولانی، كیفیت محصولات برای ادامه رقابت، باید توسعه و بهبود بیابد. همچنین یكپارچگی زنجیره تامین، میزان رقابت‌پذیری سازمان را تعیین خواهدكرد .

▪ عملكرد ۲: پیاده سازی ارتباطات مشاركتی:

این بخش به انواع مشاركت‌های ضروری برای شركت اشاره می‌كند. این عملكرد ارتباطات زنجیره تامین را به مشاركت با عوامل خارج از شركت گسترش می‌دهد. هر تغییری در زنجیره تامین باید به اطلاع شركا برسد و در كل زنجیره پیاده شود.

در این قسمت عملیات پشتیبان فرآیندهای زنجیره تامین بیان می شوند.

ـ سازماندهی تغییرات و نقش عملكردها در تغییرات زنجیره تامین

ـ فرآیند مشاركتی برای طراحی مجدد زنجیره تامین

ـ اجرای ارزیابی ها و نقش آنها

ـ جایگاه عملكرد مدیریت زنجیره تامین درون شركت

▪ عملكرد ۳ : طراحی زنجیره تامین برای سود دهی استراتژیك:

مدیریت زنجیره تامین، مشاركت موثر عوامل خارج از شركت را ایجاب می‌كند. اما ارتباط هر شركت با شركت‌های خارج از آن بسیار مشكل‌زا است. در مورد شركاءدقت به موارد زیر ضروری است:

ـ مركز رقابت: هدف مدیریت زنجیره تامین و انتخاب شركا چه تاثیری بر اهداف رقابتی دارد؟

ـ انگیزه شركا

ـ ساختار شركا

▪ عملكرد ۴ : اطلاعات مدیریت زنجیره تامین

نقش سیستم‌های اطلاعاتی را در اصلاح زنجیره تامین نباید نادیده گرفت. این بخش نقش تكنولوژی را در اصلاح زنجیره تامین نشان می دهد. تغییرات سیستمی باید تغییرات ( اصلاح ) فرآیندها و استراتژی شركت تحت الشعاع قرار دهد.

ـ عناصر سیستم زنجیره تامین

ـ نوآوری تكنولوژیكی

ـ استفاده از وابسته های نرم افزاری

ـ مشكلات موجود در مراحل پیاده سازی

▪ عملكرد ۵: كاهش هزینه زنجیره تامین:

شاخص اصلی بهبودی زنجیره تامین، كاهش هزینه است. این كوشش‌ها برای استراتژی‌ها و سیاست‌های كارایی انجام می شود. پنج دلیل اصلی هزینه زایی عبارت‌اند از:

ـ عدم وضوح فرآیند زنجیره تامین

ـ تغییرات رویه های داخلی و خارجی شركت

ـ ضعف موجود در طراحی تولید

ـ وجود اطلاعات ناقص برای تصمیم گیری

ـ ضعف حلقه های زنجیره در ارتباط میان شركا زنجیره تامین

▪ ۶- طرح كلی یك زنجیره تامین :

به طور كلی زنجیره‌تامین، زنجیره‌ای است كه همه فعالیت‌های مرتبط با جریان كالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل كالای نهایی به مصرف كننده را شامل می‌شود. در ارتباط با جریان كالا دو جریان دیگر كه یكی جریان اطلاعات و دیگری جریان منابع مالی و اعتبارات است نیز حضور دارد.

محققان و نویسندگان مختلف ، نگرش‌ها و تعاریف متفاوتی را از زنجیره تامین ارایه كرده اند. برخی زنجیره تامین را در روابط میان خریدار و فروشنده محدود كرده اند، كه چنین نگرشی تنها بر عملیات خرید رده اول در یك سازمان تمركز دارد. گروه دیگری به زنجیره تامین دید وسیع‌تری داده و آن را شامل تمام سرچشمه‌های تامین (پایگاه‌های تامین) برای سازمان می دانند. با این تعریف ، زنجیره تامین شامل تمام تامین كنندگان رده اول ، دوم ، سوم ... خواهد بود. چنین نگرشی به زنجیره تامین ، تنها به تحلیل شبكه تامین خواهد پرداخت . دید سوم ، نگرش زنجیره ارزش <پورتر> است كه در آن زنجیره تامین شامل تمام فعالیت‌های مورد نیاز برای ارایه یك محصول یا خدمت به مشتری نهایی است. با نگرش یاد شده به زنجیره تامین ، توابع ساخت و توزیع به عنوان بخشی از جریان كالا و خدمات به زنجیره اضافه می‌شود. در واقع بااین دید، زنجیره تامین شامل سه حوزه تدارك ، تولید و توزیع است .

نویسنده: مریم وجدی وحید

نوشته شده توسط مهندس فرنود حسنی

مراجع:

۱. سایت اطلاع رسانی ثنارای

۲. جزوه مدیریت زنجیره تامین سازه‌گستر سایپا

۳. سایت اطلاع‌رسانی مجله تدبیر

۴. طهمورث ، سهراب ، ضرورت برنامه ریزی منابع تولیدی " MRPII" .

۵. مجله روش شماره ۶۱ دی ماه ۷۹ .

۶. فلاح آبكناری ، اسماعیل . سیستم برنامه ریزی تامین مواد " MRP ".

۷. مجله روش شماره ۶۱ دی ماه ۷۹ .

۸. سعیدی كیا ، علی اكبر – مظفری فرد ، جعفر و ریاضی درسی ، محمد طاهر .

۹. مدیریت زنجیره تامین ، مجله روش شماره ۶۱ دی ماه ۷۹ .

۱۰. Supply chain Management . James , B . A yers – ۲۰۰۰

۱۱. معصومی ، مریم . ارایه راهكار برای طراحی یك سیستم تامین قطعه در چهارچوب مدیریت زنجیره تامین . پایان نامه كارشناسی ارشد . دكتر غضنفری – دانشگاه علم و صنعت .

۱۲. منبع یابی استراتژیك در مدیریت تامین كنندگان ، پایان نامه كارشناسی ارشد .

۱۳. دانشگاه علم و صنعت

۱۴. مدیریت زنجیره تامین ، پایان نامه كارشناسی ارشد ، دانشگاه امیركبیر – ۱۳۸۰ .

۱۷-K . Herbst – D . Garcia – J . Wells Bringing together the links in the supply chain

۱۸ - F. M . Read . & K . Walsh Technological Innovation Within the supply chain

دانشجوی كارشناسی ارشد فناوری اطلاعات

كارشناس شركت مگفا

[e-mail]

---