دست های زمخت, نگاهی خلاق و دلی صبور

نام الیاف درخت خرما نیز با حصیر گره خورده است كارشناسان حوزه صنایع دستی استان بوشهر بر این باورند كه حصیربافی در گذشته اغلب به دست مردان انجام می شده است, اما امروزه زنان نیز دوشادوش مردان خود به تولید انواع محصولات حصیری نظیر وتویزه و یا جانانی, مخرف نوعی زنبیل كوچك و می پردازند

به بندر گناوه كه می‌رسی، یادت باشد كه نام دالكی را به‌زبان بیاوری. البته اگر سراغی از روستاهای خیرآباد، سربست، بته چاموشی، بهر حاج و چشمه دو راهی بگیری نیز بد نیست؛ چرا كه ناخودآگاه در برابر رشته‌هایی سرشار از رنگ قرار می‌گیری كه به تحسینت وا می‌دارند و جالب اینكه الیاف درخت خرما و گیاهان خودرو در مناطق باتلاقی و شوره‌زار این رشته‌ها را چنین نقش می‌زند.

بومیان منطقه می‌گویند: پیر و جوان ما با لمس همین الیاف نرم و سخت روزگار می‌گذرانند و سرانگشتانشان، همچون سرانگشت قالیبافان ناسور شده است. و باز بومیان تأكید دارند كه سرپنجه روستاییان آشنا با نخل و الیاف، طوری از طبیعت تربیت گرفته كه با كم و زیاد زندگی بسازند و گله و شكایت نداشته باشند.

نام الیاف درخت خرما نیز با حصیر گره خورده است. كارشناسان حوزه صنایع‌دستی استان بوشهر بر این باورند كه "حصیربافی" در گذشته اغلب به دست مردان انجام می‌شده است، اما امروزه زنان نیز دوشادوش مردان خود به تولید انواع محصولات حصیری نظیر وتویزه و یا جانانی،‌ مخرف (نوعی زنبیل كوچك)، باد بزن،‌كلاه حصیری، چاكان(وسیله جمع‌آوری خرما از درخت نخل و مورد استفاده به‌عنوان كفه‌ترازو) ظروف میوه، زیرداغی و كپور یا دوغاله می‌پردازند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در نقاط خاصی كه بافت حصیر رواج دارد "حصیربافی" بخش وسیعی از درآمد خانوارها را تشكیل می‌دهد و با وجودی كه این صنعت در منطقه گسترش كم‌نظیری داشته و به‌دلیل وفور الیافت خرما، بافت آن تقریباً‌ عمومی است، خوش‌نشین‌ها (كسانی كه كار زراعی ندارند و از راه كارگری در روستا امرارمعاش می‌كنند) تولیدكنندگان جدی‌تری بوده و تولیداتشان ازنظر كیفی و كمی بیشتر و مرغوب‌تر است.

كارشناسان حوزه صنایع‌دستی بوشهر، با اشاره به اینكه بیش از ۲۰۰ خانوار خوش‌نشین وجود دارند كه اغلب از روستاهای بی‌آب مهاجرت كرده یا درگذشته نه چندان دور زندگی كوچ‌نشینی داشته و ناچار به اسكان در روستاها شده‌اند، توضیح می‌دهند. این عده صرفاً‌ به این دلیل كه در حرفه حصیربافی "سرمایه" هیچ نقشی ندارد، به آن روی آورده‌اند!

آنها با تأكید بر اینكه برگ درخت خرما كه در زبان محلی "كلل" نامیده می‌شود، به‌هیچ‌عنوان قابل خرید و فروش نیست، می‌گویند: بسیاری از خانوارها به رایگان از برگ‌های اضافی درختان نخل استفاده می‌كنند.

هنرمندان نیز از فرش حصیری "تك" به‌عنوان مهمترین محصول حصیری استان نام می‌برند و می‌افزایند: فرش "تك" هم از نظیر اقتصادی و هم از نظر بازار مناسب، در امارات عربی، اغلب با عرض ۱۰ سانتیمتر و طول ۳۰ متر بافته و سپس به نسبت اندازه فرش موردنظر مشتری در كنار هم دوخته می‌شود.

"تك" دارای ابعاد ۲۰۰ در ۲۰۰ سانتیمتر بوده و بافت هر بخش آن ۸ ساعت زمان نیاز دارد؛ تنها بافندگان ماهر می‌توانند روزانه یك تخته فرش كامل از حصیرهای ساده و رنگارنگ را به مشتریان خود ارائه دهند.

بوشهری‌ها كه بیش از هر كس با "تك" آشنایی دارند، از این فرش حتی برای پوشش سقف كپرهای روستایی استفاده می‌كنند و برای این كار خود دلیل قانع‌كننده‌ای نیز دارند؛ به اعتقاد آنها فرش‌های "تك" به‌دلیل نوع بافتشان آب باران را به راحتی و بی‌آنكه به داخل كپر نفوذ كند از خود عبور می‌دهد و هیچ اثر نمی از خود به جای نمی‌گذارد.

اما حصیرها نیز همچون نخ‌ها اعجاز آفرینند و همانطور كه نخ‌های باریك سبب افزایش رج‌شمار فرش‌های نفیس می‌شود، حصیری ضخیم و نازك نیز به محصولات حصیری ارزش ویژه‌ای می‌بخشد.

از دیگر تولیدات حصیری كه نقش ویژه‌ای در اقتصاد روستاهای بوشهر دارد، نوعی فرش حصیری شبیه گلیم است كه با ساقه گیاهان خودرویی شبیه ساقه گندم در منطقه بافته می‌شود؛ این گیاهان در اصطلاح محلی "خامه" نامیده می‌شود.

بوشهری‌ها معتقدند "خامه" در خاك شور می‌روید. پس از درو كردن ساقه‌ها و خشكاندن در آفتاب، آن را با رنگ‌های شاد جوهری قرمز، بنفش، سبز و آبی رنگرزی و سپس چند ساقه را به هم تابانده و به‌عنوان چله‌كشی از آن استفاده می‌كنند. پس از چله‌كشی نیز دسته‌ای از تار خامه را از لابه‌لای الیاف چله می‌گذرانند و با شانه‌های فلزی، چندان به الیاف ضربه می‌زنند تا در جای خود محكم شوند.

فرش‌هایی كه به این سبك بافته می‌شوند اغلب عرض ۷۵ و طول ۶ متر دارند كه در پایان كار، به دو نیم قسمت شده و با دوختن قطعات آن در كنار هم، فرشی به ابعاد ۳۰۰ در ۱۵۰ سانتیمتر تولید می‌شود.

این فرش نازك كه هر بافنده در روز توان تولید یك تخته از آن را دارد در بازارهای برازجان، گناوه، كنگان و بوشهر عرضه می‌شود و اغلب مصرف‌كنندگان آن، روستانشینان و برخی گردشگران داخلی و خارجی هستند.

با این حال بافته‌های حاصل از برگ خرما و الیاف خامه، به زیرانداز و محصولات نام برده ختم نمی‌شود، بلكه برخی محصولات تولید شده از این مواد طبیعی تنها مورد استفاده افراد محلی قرار می‌گیرد و جنبه تزئینی ندارد، چنانكه طناب ضخیم ویژه بالا رفتن از درختان نخل كه گاه برای بالا كشیدن دلوآب از چاه نیز از آن استفاده می‌شود، تنها برای روستاییان و افراد محلی شناخته شده است.

نسرین نیكنام