آل احمد جلال ادب وسیاست

آل احمد یکی از نویسندگان تاثیر گذار دوره معاصراست و در این نوشته به جنبه های مختلف شخصیت وی پرداخته شده است

حسرت نبرم به خواب آن مرداب

کارام درون دشت شب خفته ست

دریایم و نیست باکم از طوفان :

دریا، همه عمر، خوابش آشفته ست

<< استاد شفیعی کد کنی>>

نوشته ی زیر شرح حال یکی از نویسندگان معاصر و مشهور ، جلال آل احمد است.پدر و اجداد وی از اهالی یکی از روستاها ی طالقان به نام اورازان بوده اند .آل احمد در طول زندگی پر فراز و نشیبش به باورها واعتقادات خود ایمان داشت وی برای رسیدن به هدف های خود مبارزه می کرد و نوشتن رابهترین شیوه برای دستیابی به آرمان ها و اهداف خود می دید . وی در دوره کوتاه زندگی خود آثار زیادی به یادگار گذاشته است و به عنوان نویسنده ای متعهد و مسؤل ، آگاهی و بیداری جامعه و هموطنانش را وظیفه خود می دانست وبطور قطع در این راه موفق بوده است وی تأثیر گذارترین نویسنده در بین نویسندگان دیگر ،شاعران جوان وقشرهای مختلف مردم بویژه روشنفکران وجوانان بود ال احمد نویسنده ای صاحب سبک است وبا زبان خاص خود توانست جهشی در نثر فارسی ایجاد کند تا جائیکه برخی ازصاحبنظران و منتقدان کار او را شیوه ای نو در ادبیات دانسته اندعلاوه برآن وی سیاستمداری روشنفکر بود که توانست در آثار خود دید گاهای خاص ومنطقی رامطرح کند وبا نفوذ و تأ ثیر صادقانه کلام در آثارش موجب جذب مخاطبان فراوانی در بین قشرهای مختلف جامعه شد واقبال جامعه و روشنفکران بیشتر به دلیل تفکر ودیدگاه های خاص سیاسی اوست.

● شرح حال و زندگی :

جلال آل احمد در سال ۱۳۰۲در خانواده ای مذهبی در تهران متولد شد وی پس از پایان دوره ابتدایی ،وارد مدرسه <<مروی>> شد تا به تحصیلاتش در رشته علوم دینی ادامه دهد .زیرا پدرش که روحانی بود علاقه مند بود که جلال هم چون او و برادر بزرگترش در علوم دینی به تحصیل ادامه دهد آل احمد ضمن تحصیل در بازار هم ،مشغول به کار شد و بدون اطلاع پدرش در دوره شبانه ثبت نام کرد و دیپلم گرفت سرانجام به عزم ادامه تحصیل در علوم شرعی ،راهی کشور لبنان شد ولی قبل از رفتن به این کشور برای دیدار برادرش به کشور عراق رفت وپس از مدتی اقامت در آنجا از رفتن به لبنان منصرف شد وبه ایران بازگشت و بتدریج در ایمان و اعتقادات مذهبی اش تغییراتی آشکار شد تا جاییکه در انجام وظایف دینی سهل انگاری می کرد وسرانجام به حزب توده گرایش پیدا کردوبه این حزب پیوست .انصراف آل احمد از ادامه تحصیل در لبنان وپیوستن به حزب توده سبب دوری واختلاف شدید بین وی وپدرش شد تا جاییکه مجبور شد خانه پدری را ترک کند آل احمد ضمن فعالیت در حزب توده ،توانست طی سه سال تحصیل در دانشسرای عالی در رشته زبان ادبیات فارسی ،فارغ التحصیل شود و با دریافت مدرک لیسانس ،به عنوان معلم در وزارت فرهنگ استخدام شد و تا پایان عمر در این حرفه باقی ماند وی ضمن کار به تحصیل تا سطح دکترا ادامه داد.

آل احمد پس از چهار سال عضویت در حزب توده ،از این حزب کناره گیری کرد وپس از آن بیشتر وقت خود را به مطالعه و نوشتن آثار خود اختصاص داد.

آل احمد در سال ۱۳۲۸ با نویسنده مشهور ،خانم سیمین دانشور ازدواج کرد و با وجودیکه این زوج هیچکاه صاحب فرزند نشدند اما در سراسر زندگی مشترک خود با تفاهم و همدلی بسر بردند و خانم دانشور همیشه پشتیبان آل احمد در فعالیت های سیاسی اجتمایی اش بود.

آل احمد در این باره گفته است:<<...وزنم سیمین دانشور است که می شناسید .اهل کتاب و قلم و دانشیار رشته ی زیبا شناسی و صاحب تألیف ها و ترجمه های فراوان و در حقیقت نوعی یارو یاور این قلم... از سال ۱۳۲۹ بر این ور هیچ کاری به این قلم منتشر نشده که سیمین خواننده و نقادش نباشد>> (۱)

در همین دوره آل احمد با نیما یوشیج آشنا شد. سپس این آشنایی به دوستی عمیقی میان آنان مبدل شد.در کودتای مرداد ۱۳۳۲ گروهی از نویسندگان و مبارزان سیاسی دستگیر شدند آل احمد هم جزؤ این دسته بود وی پس از مدتی با تعهدی که به ساواک داد از زندان آزاد شد به این شرط که برای همیشه از سیاست کناره گیری کند مضمون این تعهد به قلم آل احمد:<<از اردیبهشت ۱۳۳۲ سیاست را بوسیدم و کنار گذاشتم >>(۲)

در سال ۱۳۳۶ به اتفاق همسرش به کشورهای انگلستان و فرانسه سفر کرد و بار دیگراز سال ۴۱ به بعد نیز به کشورهایی چون فرانسه ،انگلستان ،هلند،آلمان وسوئیس سفر کرد.

(۱)_یک چاه ودو چاله صص ۱_۵۰_به نقل از (نقد وتحلیل وگزیده داستان های آل احمد)

(۲)_از چشم برادر –مؤلف شمس آل احمد

همچنین سفرهای دیگری داشت از جمله سفری چهارده روزه به فلسطین اشغالی وسفری به عربستان سعودی برای زیارت خانه خداو بجا ی آوردن اعمال عبادی حج، سپس از طرف کنگره بین المللی مردم شناسی به کشور روسیه دعوت شدهمچنین به درخواست دانشگاه هاروارد ،برای شرکت در سمینار بین المللی ادبی سیاسی به آمریکا وسپس به کانادا رفت.

آل احمد در طول این سفرها یاد داشت هایی برمی داشت که هر کدام بعدها با عنوان سفرنامه به چاپ رسیداز بین این سفرنامه ها تنها سفرنامه حج به نام «خسی در میقات » در زمان حیات نویسنده به چاپ رسید .

آل احمد با وجود تعهدی که به ساواک داده بود تا از فعالیت های سیاسی کناره گیری کند وبه اعتراف خود از سیاست بیزار بود اما هیچگاه از مبارزه دست بر داشت وچندین بار به ساواک احضار شد و ساواک تنها با تهدید و تطمیع مانع کار او می شد زیرا شهرت و نفوذ وی مانع برخورد شدید ساواک می شد .

در ۱۸ شهریور سال ۱۳۴۸ آل احمد تصمیم گرفت برای مدتی به ویلای شخصی اش در اسالم گیلان برود تا برای مدتی دور از مزاحمت های ساواک به استراحت بپردازد اما در انجا در اثر مرگ مشکوکی در گذشت و هیچگاه دلیل واقعی مرگ این نویسنده مشخص نشد خانم سیمین دانشور که نزدیکترین فرد به آل احمد بود گفته است وی از شدت غصه دق کرد وبه نظر شمس آل احمد ،برادر نویسنده ،ساواک در این مرگ دست داشته است.در هر حال با دخالت ساواک جنازه به تهران منتقل شد ودر حالیکه در اوج شهرت بود بدون برگزاری مراسم در مسجد فیروز آبادی ری به خاک سپرده شد.

● فعالیت های سیاسی اجتماعی آل احمد :

آل احمد از آغاز جوانی به نویسندگی روی آورد و در سراسر عمر با قلم وآثار ارزشمند خود برای ارتقای فرهنگ و آگاهی هموطنان خود تلاش کرد.وی شناخت دقیقی از وضعیت دشوار وفلاکت بار جامعه داشت و از دیدن این مسئله ، پیوسته در رنج بود و هیچگاه در زندگی آرام و قرار نداشت وی خوانندگان آثارش را همواره به تفکر و تکاپو فرا می خواند . نویسنده ی کتاب «جلال آل احمدو گذار از سنت به تجدد » می نویسد :

« شیوه ی نگارش آل احمد ،بویژه در مقالاتش چنان است که خواننده آسوده نمی ماند ... خواننده نمی تواند پس از خواندن کتاب او را ببندد و راحت شود یا باید از در مخالفت در آید یا با آن موافقت کند یا قانع شود یا نشود» (۱)

(۱)_جلال آل احمد و گذار از سنت به تجدد_ حسین قاضیان_ص۲۹

با مطالعه آثار آل احمد می توان گفت جنبه های سیاسی آنها بر جنبه های ادبیش غلبه دارد وی استعداد

های هنری ادبی خود را در خدمت اهداف سیاسی بکار گرفته است . این نویسنده ی توانا در همه ی

آثار خود از جمله داستان های کوتاه ، فقر و بدبختی طبقات مختلف مردم و کم وکاستیهای جامعه را به

تصویر کشیده است و چون منتقدی روشن ضمیر و آگاه با آثار وقلم خود با حاکمان وقت به مبارزه پرداخت.

سفرهای مختلف آل احمد به کشورهای مختلف و پیشرفته چون اروپا وآمریکا و کانادا سبب شد وی مقایسه ای بین ایران و کشورهای مذکورداشته باشد این امور او را دچار خشم می کرد. اونا کارآمدیو بی لیاقتی حاکمان و بی خبری و غفلت ایرانیان را عامل اصلی این بدبختی ها و عقب ماندگی ها می دانست.« دغدغه های آل احمد زندگی سخت وگذران دشوار روستائیان ،اضمحلال فرهنگ های بومی وسنن منطقه ای در مقابل هجوم فرهنگ های وارداتی ،انهدام شتابنده ی معماری محلی وبی هویت شدن شهرها و ولایات ایران ، نابودی زراعت و آبیاری دیرینه کشاورزی ایران ،تعارض بین اصول تعلیم وتربیت کهن و آموزش وپرورش نوین ...» (۱)

گرایش جوانان ایرانی به فرهنگ غربی و بی توجهی به فرهنگ و سنت های اصیل ایرانی آل احمد را بر آن داشت تا با دیدی انتقادی وپیشنهاد راهکار درست، با آن مقابله کند وجوانان را به پیروی از شیوه صحیح ومنطقی فرا می خواند.

تلاش دائمی و دلسوزی های صادقانه وی سرانجام نتیجه داد بطوربکه در دهه چهل وی به عنوان تأثیر گذارترین نویسنده در میان جوانان و روشنفکران مطرح شد.

(۱)سفرآمریکا-جلال آل احمد زیر نظر شمس آل احمد

● آثار آل احمد

جلال آل احمد کار نویسندگی را با نوشتن داستان کوتاه آغاز کرد اولین اثر وی به نام « زیارت »

در سال ۱۳۳۲ در مجله« سخن »چاپ شد .او در این باره گفته است : « اولین قصه ام در سخن در آمد شماره نوروز ۲۴ که آن وقت ها زیر سایه ی «صادق هدایت »منتشر می شد.» (۱)

نام بقیه آثار آل احمد که عنوان داستان کوتاه دارد عبارتند از:

اولین مجموعه به نام« دیدو بازدید » ، در سال ۱۳۲۴ به چاپ رسید

دومین مجموعه «از رنجی که می بریم» در سال ۲۶ ۱۳ به چاپ رسید

سومین مجموعه «سه تار» در سال ۲۷ ۱۳ به چاپ رسید.

چهارمین مجموعه « زن زیادی» در سال ۱۳۳۱به چاپ رسید.

دو داستان بلند « سرگذشت کندوها» و« مدیر مدرسه» در سال ۱۳۳۷ منتشر شدند.

سومین داستان بلند « نون و قلم» در سال ۱۳۴۰چاپ شد.

چهارمین داستان بلند «نفرین زمین» در سال ۱۳۴۶به چاپ رسید.

مجموعه های دیگر از داستان کوتاه با عنوان های «پنج داستان» و«چهل طوطی» در سال ۱۳۵۰ پس

از مرگ نویسنده چاپ شد.و آخرین داستان بلند به نام «سنگی بر گور» در سال ۱۳۶۰ منتشر شد.

(۱)-یک چاه و دو چاله ص ۴۹_ به نقل از « نقد و تحلیل و گزیده داستان آل احمد» ص ۱۹

آل احمد علاوه بر داستان کوتاه چند کتاب و نمایشنامه ترجمه کرده است :

بین سالهای ۲۹-۱۳۲۷ترجمه ی کتاب های «قمارباز»از داستایوسکی ،«بیگانه »و«سؤتفاهم» از آلبر کامو را منتشر کرد.در سال ۱۳۳۱ترجمه ی نمایش نامه «دستهای آلوده» از سارتر ودرسال۱۳۳۳سفرنامه«باز گشت از شوروی» از آندره ژید چاپ شد.

بین سالهای ۴۶-۱۳۴۵ به ترتیب ترجمه نمایشنامه های «کرگدن» از اوژن یونسکو و«عبور از خط»اثر ارنست یونکر با همکاری دکتر هومن منتشر شد.آخرین ترجمه از نمایش نامه «تشنگی وگشنگی »از اوژن یونسکو پس از مرگ نویسنده در سال ۱۳۵۱انتشار یافت.

پس از سال ۱۳۳۲ آل احمد با شناخت بیشتر ودقیقتر از محیط شهری و روستایی به دیدگاه های نوینی دست یافت و دوره جدیدی در زندگی وی آغاز شد .این دیدگاه های تازه زیر بنای اولیه نظرات سیاسی و اجتماعی وی را در دهه چهل فراهم کرد.این دوره جدید با نوشتن سه تک نگاری شروع شد.که عبارتند از:« اورازان» در سال ۱۳۳۳،«تات نشین های بلوک زهرا»در سال ۱۳۳۷و«جزیره خارک در یتیم خلیج فارس در سال ۱۳۳۹ نوشته شده است.

اولین کتاب نظری «سه مقاله دیگر» نام دارد که در سال ۱۳۴۱ منتشر شد این اثر مجموعه ای از مقالاتی بود که پیشتر در مجله های آن زمان چاپ شده بود.

دومین کتاب نظری با عنوان «غربزدگی» است که نویسنده در این کتاب به علل و ریشه ی مشکلات ایران پرداخته است.این کتاب در ۱۳۴۱دمنتشر و بطور مخفیانه توزیع شد ودر سال۱۳۵۶ به صورت کامل به چاپ رسید.

سومین کتاب نظری «در خدمت وخیانت روشنفکران»را آل احمد در سال ۱۳۴۳ نوشته است وبه بررسی عملکرد روشنفکران ایرانی پرداخته است این کتاب پس از حیات او در سال ۱۳۵۶ به چاپ رسید.

از میان سفرنامه های آل احمد همانطورکه پیش از این ذکر شد تنها سفرنامه حج در زمان حیات وی منتشر شد وبقیه آنها پس از مرگش چاپ شد که عبارنتد از: سفر به اسرائیل با نام «سفر به ولایت عزرائیل »در سال ۱۳۶۳، سفر روس در سال ۱۳۶۹ ،سفر فرنگ در سال ۱۳۶۷ وسفر آمریکا در سال۱۳۸۰ منتشر شده است.

مجموعه دیگری از مقالات این نویسنده در سال های ۳۲-۱۳۲۹است با نام «کار نامه سه ساله»و«ارزیابی شتابزده» شامل هجده مقاله دیگر در سال ۱۳۴۱ انتشار یافت .

هما آقا جعفری

مدرس دانشگاه

منابع:

۱- جلال آل احمد و گذار از سنت به تجد داز حسین قاضیان ،انتشارات کویر-چاپ اول ۱۳۸۶

۲- از چشم برادر –مؤلف شمس آل احمد-انتشارات کتاب سعدی قم-سال ۱۳۶۹

۳- نقد وتحلیل وگزیده داستان های جلال آل احمد-از حسین شیخ رضایی-نشر روزگار –چاپ دوم سال۱۳۸۲

۴- سفر آمریکا- اثری از جلال آل احمد ،زیر نظر شمس آل احمد،ویرایش مصطفی زمانی نیا-تهران

کتاب سیامک سال ۱۳۸۰