آداب خوردن و آشامیدن به روایت علامه مجلسی ره

سنت است كه چاشت را بامداد بخورد و در میان روز دیگر چیزی نخورد و بعد از نماز خفتن بار دیگر طعام خورد و لقمه را كوچك بردارد و نیكو بجاید ۳ و بر روی مردم نظر نكند و طعام بسیار گرم نخورد و در طعام گرم ندمد, بلكه بگذارد تا سرد شود و بعد از آن بخورد

● آداب خوردن و آشامیدن به روایت علامه مجلسی (ره)

ظرفهایی كه در خوردن و آشامیدن و سایر استعمالات می‏توان استعمال نمود:

جایز نیست خوردن و آشامیدن در ظرف طلا و نقره و در استعمال غیر اكل و شرب خلاف است و احوط اجتناب است. همچنین در نگاه داشتن برای زینت احوط اجتناب است. بعضی گفته‏اند طعامی را كه در ظرف طلا و نقره كنند حرام می‏شود اگر چه طعام را در جای دیگر كنند و اگر چه دلیلی ندارد، اما احوط اجتناب است. جمعی باطل می‏دانند وضویی را [ كه ] از ظرف طلا و نقره بسازند و در مانند سرمه‏دان و عنبرچه و سرقلیان و قندیلها- كه هر دو طرفش گشوده باشد كه در مشاهد مشرفه می‏آویزند - و ظرف مصحف و دعا و آیینه را به طلا و نقره گرفتن، بلكه چوب و نی را به نقره گرفتن خلاف است و احوط در همه، اجتناب است اگر چه حرمت اینها بر فقیر ثابت نیست. در نعلبكی قلیان كه از نقره و طلا باشد، احتیاط بیشتر باید كرد و مكروه است از ظرف نقره‏كوب و طلاكوب چیزی خوردن و آشامیدن و اگر بخورد بهتر است كه دهان را به موضع طلا و نقره نرساند.

اشهر میان علما آن است كه جایز نیست استعمال پوست مگر پوست حیوانی كه در حال حیات، پاك باشد و آن را به عنوان مشروع كشته باشند یا از دست مسلمانی گرفته باشند و حرام است استعمال پوست حیوان مرده و همچنین پوستی كه یافته باشند اگر چه گمان باشد كه از دست مسلمان افتاده است، مثل كفش در مسجد مسلمانان. بعضی گفته‏اند كه جایز است استعمال میته در عملی كه مشروط به طهارت نباشد، مثل آب به زراعت و حیوانات دادن و امثال اینها و این قول قوی است و احوط اجتناب است.

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم منقول است كه هر كه در دنیا از ظرف طلا و نقره آب خورد، در آخرت از ظروف طلا و نقره بهشت محروم باشد.

در حدیث معتبر از حضرت موسی به جعفر علیه‏السلام منقول است كه ظرف طلا و نقره متاع جماعتی است كه یقین به آخرت ندارند.

تجویز خوردن طعام‏های لذیذ و مذمت حرص و افراط در آن بدان كه از احادیث اهل بیت علیهم السلام ظاهر می‏شود كه طعام‏های لذیذ خوردن و به مردم خورانیدن و تكلف [۲] در خوبی و پاكیزگی اینها خوب است و طعامهای لذیذ را بر خود حرام كردن خوب نیست، اما باید از حلال باشد و آن قدر نخورد كه او را از عبادت الهی باز دارد و مانند حیوانات، پیوسته همتش مصروف به خوردن و آشامیدن نباشد، بلكه باید منظور و مقصود او از خوردن و آشامیدن، تحصیل قوت عبادت باشد و باید آن قدر صرف كند كه نسبت به حال او اسراف نباشد، كه خدا مسرفان را دوست نمی‏دارد.

به سند معتبر منقول است كه حضرت امام جعفر صادق علیه‏السلام بسیار بود كه نان‏ها و فرنی نفیس و حلواهای لذیذ به مردم می‏خورانیدند و می‏فرمودند: هر گاه خدا بر ما توسعه می‏دهد، ما نیز توسعه می‏دهیم و هر گاه خدا بر ما تنگ می‏گیرد، ما نیز تنگ می‏گیریم.

حضرت امام جعفر صادق علیه‏السلام: سه چیز است كه خدا دشمن دارد صاحب آن‏ها را:

۱) خواب كردن بدون بیداری شب،

۲) خنده كردن در غیر محل تعجب

۳) خوردن طعام در هنگام سیری.

حضرت رسول(ص): مؤمن در یك شكم چیزی می‏خورد و كافر در هفت شكم چیزی می‏خورد، یعنی بسیار می‏خورد.

در حدیث دیگر فرمود: هیچ چیز را خدا دشمن نمی‏دارد مانند شكم پر از طعام.

حضرت عیسی علیه‏السلام: ای بنی اسرائیل! تا گرسنه نشوید چیزی مخورید و هر گاه گرسنه شوید، بخورید و سیر مخورید، زیرا كه چون سیر شدید گردن‏های شما گنده می‏شود و پهلوهای شما فربه می‏شود و پروردگار خود را فراموش می‏كنید.

● آداب و اوقات طعام خوردن

سنت است كه چاشت را بامداد بخورد و در میان روز دیگر چیزی نخورد و بعد از نماز خفتن بار دیگر طعام خورد و لقمه را كوچك بردارد و نیكو بجاید [۳] و بر روی مردم نظر نكند و طعام بسیار گرم نخورد و در طعام گرم ندمد، بلكه بگذارد تا سرد شود و بعد از آن بخورد و نان را به كارد نبرد و استخوان را پاك نكند و به كمتر از سه انگشت چیزی نخورد و دست در پیش دیگران دراز نكند و كاسه و انگشتان را بلیسد و در حالت جنابت مكروه است طعام و آب خوردن و اگر وضو بسازد یا دست بشوید و مضمضه‏ [۴] و استنشاق‏ [۵] بكند یا دست و رو را بشوید و مضمضه بكند یا دستها را بشوید و مضمضه بكند، كراهتش ضعیف می‏شود. در حدیث دیگر وارد است كه اگر چیزی بخورد در حال جنابت، بی‏آن كه این‏ها را به عمل آورد، بیم آن است كه پیس‏ [۶] شود.

حضرت امیر المؤمنین علیه‏السلام: طعام را بگذارید تا سرد شود. به درستی كه طعامی به نزدیك رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آوردند، فرمود: بگذارید تا سرد شود كه خدا آتش را طعام ما نگردانیده و بركت در طعام سرد است.

حضرت امام رضا علیه‏السلام: طعام گرم بركت ندارد و شیطان در آن بهره دارد.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم: نهی فرمود از دمیدن در خوردنی و آشامیدنی.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم: هر گاه یكی از شما طعام خورد، باید كه از پیش خود بخورد.

حضرت امیر المؤمنین علیه‏السلام: كسی كه خواهد طعام، او را ضرر نرساند، تا گرسنه نشود و معده پاك نشود چیزی نخورد و چون خواهد بخورد، «بسم الله الرحمن الرحیم» بگوید و نیكو بجوید و دست از طعام وقتی بكشد كه هنوز خواهش طعام داشته باشد.

حضرت امیر المؤمنین علیه‏السلام: به حضرت امام حسن علیه‏السلام فرمود: می‏خواهی تو را تعلیم كنم به چهار خصلت كه اگر به جا آوری از طبابت طبیبان مستغنی‏ [۷] شوی؟ گفت: بلی، یا امیر المؤمنین!فرمود:

۱) منشین بر طعامی مگر وقتی كه گرسنه باشی.

۲) برمخیز از طعام مگر وقتی كه خواهش [۸] داشته باشی.

۳) نرم بجو.

۴) هر گاه خواهی كه به خواب روی، بیت الخلا برو.

▪ سایر آداب طعام خوردن

سنت است كه به دست راست چیزی بخورد و دو زانو بنشیند و خوابیده چیزی نخورد، اما اگر به دست چپ تكیه كند باكی نیست و چهار زانو نشستن مكروه است و اگر پا را بر روی زانو گذارد بدتر است. تنها چیزی خوردن مكروه است و با خدمتكاران و غلامان چیز خوردن و بر روی زمین چیزی خوردن سنت است. مشهور این است كه در وقت راه رفتن چیزی خوردن مكروه است و پیش از طعام و بعد از طعام دست شستن سنت است و دست شستن پیش از طعام سنت است كه دست را به دستمال خشك نكنند.

از حضرت امام موسی علیه‏السلام: حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم لعنت فرمود سه كس را:

الف) كسی كه توشه خود را تنها بخورد.

ب) كسی كه سفر تنها برود.

ج) كسی كه در خانه تنها بخوابد.

در حدیث دیگر از آن حضرت منقول است كه چون در طعام چهار چیز جمع شود آن تمام است:

۱) هر گاه كه از حلال باشد

۲) دست بسیار بر آن دراز شود

۳) نام خدا در اولش گفته شود

۴) در آخرش حمد الهی بكنند.

در حدیث صحیح منقول است كه چون خوان طعام نزد حضرت امام رضا علیه‏السلام حاضر می‏شد، كاسه‏ای می‏طلبیدند و از طعامهایی كه لذیذتر بود، از هر طعامی قدری بر می‏گرفتند و در آن كاسه می‏گذاشتند و می‏فرمودند كه به مساكین و درویشان بدهند.

حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم: ملعون است كسی كه بنشیند بر سر خوانی كه در آن شراب خورند.

در حدیث موثق [۹] منقول است كه حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم به حضرت امیر المؤمنین علیه‏السلام فرمود: یا علی! در اول طعام و آخر طعام نمك بخور، كه هر كه در طعام افتتاح و اختتام به نمك كند، خدای تعالی دفع كند از او هفتاد نوع از انواع بلا را كه آسان‏تر آن‏ها خوره باشد.

در روایت دیگر منقول است كه طول بدهید نشستن بر سر سفره را، این، ساعتی است كه از عمر شما حساب نمی‏شود.

● دعای وقت طعام خوردن

حضرت ابی عبد الله علیه‏السلام: چون خوان را بگذارند، بگو: «بسم الله» و چون شروع كنی به خوردن، بگو: «بسم الله علی اوله و آخره» و چون خوان را بردارند، بگو: «الحمد لله».

حضرت صادق علیه‏السلام: هر گاه مسلمانی خواهد كه طعام بخورد و چون لقمه را بردارد و بگوید: «بسم الله و الحمد لله رب العالمین»، پیش از آن كه لقمه به دهانش رسد، خدای تعالی گناهانش را بیامرزد.

در حدیث دیگر منقول است كه چون سفره نزد حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم می‏گستردند این دعا می‏خواندند: «سبحانك اللهم ما احسن ما تبتلینا سبحانك ما اكثر ما تعطینا سبحانك ما اكثر ما تعافینا اللهم اوسع علینا و علی فقراء المؤمنین و المؤمنات و المسلمین و المسلمات».

در روایت معتبر دیگر منقول است كه چون طعام نزد حضرت امام زین العابدین می‏گذاشتند، این دعا می‏خواندند: «اللهم هذا منك و من فضلك و عطائك فبارك لنا فیه و سوغناه و ارزقنا خلفا اذا اكلناه و رب محتاج الیه رزقت فاحسنت اللهم اجعلنا من الشاكرین. » و چون خوان را بر می‏داشتند، این دعا می‏خواندند: «الحمد لله الذی حملنا فی البر و البحر و رزقنا من الطیبات و فضلنا علی كثیر من خلقه ممن خلق تفضیلا».

حضرت صادق علیه‏السلام: نام خدا بر طعام ببرید. چون فارغ شوید، بگویید: «الحمد لله الذی یطعم و لا یطعم».

در حدیث دیگر منقول است كه چون خوان را برمی‏داشتند، حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم این دعا می‏خواندند: «اللهم اكثرت و اطبت و باركت ما شبعت و ارویت الحمد لله الذی یطعم و لا یطعم».

حضرت امام جعفر علیه‏السلام: پدرم بعد از طعام این دعا می‏خواندند: «الحمد لله الذی اشبعنا فی جائعین و اروانا فی ظامئین و اوانا فی ضاحین و حملنا فی راجلین و امننا فی خائفین و اخدمنا فی عانین».

پی‏نوشت‏ها:

[۱]. گزیده حلیهٔ المتقین، ص ۳۳.

[۲]. خود را به رنج افكندن.

[۳]. جویدن.

[۴]. آب در دهان گرداندن.

[۵]. آب در بینی كشیدن.

[۶]. بیماری پوستی برص كه سر دچار آن می‏شود.

[۷]. بی‏نیاز.

[۸]. اشتها.

[۹]. حدیث موثق آن است كه همه راویان آن ثقه باشند اگر چه بعضی شیعه نباشند.

[۱۰]. نیكی كردن محض رضای خدا.

[۱۱]. امر نمی‏كنیم.

[۱۲]. بخشنده.

---