احساس شادی و نشاط در گرو کنترل و تسلط بر زندگی است

هیچ فکر کرده اید که چگونه نسل های پیشین با وجود کمبود امکانات رفاهی زندگی شاد و بانشاطی داشتند و ما انسان های گرفتار در دوران مدرن چگونه همه راه های نرفته را برای دست یابی به این اکسیر می پیماییم بدون این که به آن دست یابیم

هیچ فکر کرده اید که چگونه نسل های پیشین با وجود کمبود امکانات رفاهی زندگی شاد و بانشاطی داشتند و ما انسان های گرفتار در دوران مدرن چگونه همه راه های نرفته را برای دست یابی به این اکسیر می پیماییم بدون این که به آن دست یابیم؟ به راستی کدام یک از ما در آغاز روز کاری با یک چهره بشاش و خندان روبه رو می شویم و کدام یک با چهره ای عبوس و درهم رفته؟ نیازی به ارائه آمار و ارقام نیست زیرا در طول یک روز کاری بی بهانه اخم می کنیم و با هزار بهانه نمی خندیم. این همان چیزی است که مدت هاست کارشناسان نسبت به آن هشدار داده اند و از نبود شادی و نشاط اجتماعی به عنوان یکی از مولفه های به خطر افتادن سلامت روان در کشور نام برده اند.

جامعه ای که شادی در آن کمرنگ باشد و نشاط رخت بربندد، قطعا جامعه ای افسرده و غمگین است. از این رو در هفته بهداشت روان، یک روز تحت عنوان «بهداشت روان و نشاط اجتماعی» نام گذاری شده است. به همین دلیل با سهیلا امیدنیا، کارشناس مسئول سلامت اجتماعی وزارت بهداشت گفت وگو کردیم. وی در این باره به خراسان می گوید: نشاط فردی و نشاط اجتماعی در ارتقای کیفیت زندگی افراد نقش اساسی دارد و روحیه بانشاط چیزی نیست که به صورت یک مداخله کوتاه مدت و یک جانبه به آن نگریسته شود. به عبارت دیگر نشاط اجتماعی برآیند سایر شاخص های یک زندگی سالم و با کیفیت است که در آن ابعاد فردی و اجتماعی تحقق می یابد. شاید بهتر باشد در این جا تفاوت ظریف بین شادی و نشاط را شرح دهیم. شادی یک هیجان انبساطی با تظاهرات بیرونی و زودگذر است اما نشاط یک احساس انبساطی و درونی است که پایدارتر و بادوام تر است. شادی همیشه با هیجان های لبخند و خنده و حرکت همراه است اما در نشاط احساس بهجت و سرور لزوما با خنده همراه نیست ولی احساسی همراه با لذت است.

به این ترتیب شادی می تواند یک هیجان کاذب و زودگذر باشد در حالی که ماهیت نشاط اصیل، مثبت و بادوام است.

البته در طول تاریخ استنباط بشر از مفهوم و غایت زندگی رسیدن به شادمانی و در مفهوم دیگر آن خوشبختی بوده است. فلاسفه شادی و نشاط را یک فرآیند ذهنی و معرفتی قلمداد کرده اند با این حال پیشرفت علوم تندرستی و رفاه اجتماعی طی دهه های اخیر ما را با بعد جدیدی از شادمانی که همان شادمانی بیرونی است آشنا کرده که در آن رنگ مایه های قوی اجتماعی وجود دارد.امیدنیا سپس به عوامل تاثیرگذار در میزان نشاط اجتماعی افراد در یک جامعه اشاره می کند و ثروت و آزادی فردی و دسترسی به معلومات را مهم ترین عوامل ذکر کرده و ادامه می دهد: منظور ما از ثروت در این جا میزان قدرت خرید مردم و امکان تهیه تسهیلات زندگی است.

هم چنین افراد در جوامعی شادمان تر هستند که محدودیت های فیزیکی و روانی کمتری را تجربه کنند و از طرفی سوادآموزی، دسترسی به امکانات آموزشی و استفاده از رسانه ها با بالا بردن معلومات افراد می تواند در ایجاد نشاط تاثیرگذار باشد.عوامل فردی تاثیرگذار در ایجاد احساس نشاط اجتماعی از نظر کارشناسان نیز شامل سلامت جسمی و روانی، ویژگی های شخصیتی، هدفمند بودن زندگی و موقعیت و دسترسی فرد به شبکه های اجتماعی می شود. وی با اشاره به ویژگی های شخصیتی توضیح می دهد: افرادی که بر زندگی خود تسلط و کنترل بیشتری دارند بیشتر احساس شادمانی می کنند. افراد شاد در مقابل مشکلات مقاومت بیشتر و توانایی ابراز وجود دارند در حالی که افراد افسرده خود را بازیچه دست سرنوشت می پندارند. هم چنان که انسان برای داشتن زندگی شاد و پربار نیاز به اهداف و چشم انداز وسیعی برای آینده دارد. نداشتن هدف در زندگی می تواند منجر به سبک زندگی ملالت بار و عادت های رفتاری ناسالم ازجمله لذت جویی شدید، تمایل به افراط در تفریح، خوش گذرانی، پرخوری، روآوردن به موادمخدر و محرک و حتی الکل شود.

تحقیقات نشان می دهد نوع، میزان و کیفیت ارتباطات افراد در میزان شادی و رضایت آن ها از زندگی نقش اساسی دارد و همه می دانیم که بیماری، مشکلات شخصی و گرفتاری یکی از اعضای خانواده چگونه می تواند کیفیت زندگی سایر اعضای خانواده را تحت تاثیر قرار دهد.

هم چنین دکتر مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران درباره مولفه هایی که نشاط اجتماعی ایرانیان را در جامعه معاصر تحت تاثیر قرار داده است به خراسان چنین می گوید: یکی از مهم ترین مولفه های نشاط اجتماعی در هر جامعه ای امنیت اجتماعی است. امنیت اجتماعی شامل امنیت فردی، شغلی، خانوادگی و... می شود. چگونه می توان انتظار داشت بدون وجود امنیت شغلی نشاط اجتماعی وجود داشته باشد. امنیت همان احساس آرامشی است که افراد در سایه اجرای قوانین جاری در جامعه احساس می کنند. قوانینی که هر یک با چارچوب های خاص خود می کوشند از تضییع حقوق افراد جامعه جلوگیری شود. تغییر قوانین به صورت دائمی، یکسونگری به آن ها، نادیده گرفتن و اجرای ناقص آن ها می تواند امنیت روانی حاکم بر جامعه را به خطر اندازد. در سایه نبود امنیت روانی و اجتماعی، نمی توان از نشاط اجتماعی صحبت کرد. چگونه می توان از نشاط اجتماعی صحبت کرد اما وقتی برای بازی با فرزندان نداشت یا رفاه اجتماعی نداشت.

بنابراین پایه های نشاط اجتماعی از اقتصاد، امنیت و رفاه ریشه می گیرد و مادامی که این لوازم فراهم نباشد نمی توان به افزایش نشاط اجتماعی امیدوار بود.

به نظر می رسد جامعه ایران که در دوره گذار از سنت به مدرنیته قرار دارد و در حال ساخت شاکله اصلی جامعه ای بزرگ با مختصات خاص خود است، راهی دراز تا رسیدن به ایده آل ها داشته باشد اما با این همه نباید فراموش کرد که شادمانی و خوشحالی از عطایای الهی است و در قرآن از آن به عنوان فضیلت اخلاقی یاد شده است. چنان که امیدنیا تصریح می کند این نوع شادمانی به خاطر فضل و بخشش الهی است که بهترین شادی ها محسوب می شود.

نویسنده: عظیمی مروی