زیلوبافی

زیلو از زیراندازها و بافته های روستایی ایران است که بیشتر در مناطق گرم و بیابانی بافته می شود. زیلو هرچند به ظاهر یک فرش نخی ساده است، بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می دهد که …

زیلو از زیراندازها و بافته های روستایی ایران است که بیشتر در مناطق گرم و بیابانی بافته می شود. زیلو هرچند به ظاهر یک فرش نخی ساده است، بررسی فنون و تکنیک بافت آن نشان می دهد که فرهنگی غنی در پس هر تاروپود آن نهفته است. زیلو در نقش و بافت، شباهت بسیاری به حصیر دارد و همانند حصیر یکی از موارد استفاده آن مفروش کردن مساجد و اماکن متبرکه است. کارشناسان احتمال می دهند که زیلوبافی، تکامل شیوه بافت حصیر باشد. به هرحال زیلو از قدیمی ترین دست بافته هاست که قدمت آن را پیش از اسلام ذکر می کنند.

زیلو به علت این که تاروپود پنبه ای دارد، از گزند شن های روان کویر، مصون می ماند در حالی که قالی های پشمی در برابر توفان شن توان مقاومت بالایی ندارند.

همچنین در زیلوبافی به علت استفاده از پنبه به عنوان عنصر اولیه که بافت آن پرز ندارد سلامتی بافنده را به خطر نمی اندازد، در صورتی که پشم در قالی بافی ممکن است باعث بروز بیماری های دستگاه تنفسی شود.

زیلو برخلاف بیشتر فرش ها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولا زیلوهای خانگی نسبت به زیلوهای مساجد از تنوع رنگ بیشتری برخوردارند و در رنگ های آبی، سفید، سبز، نارنجی و قرمز بافته می شوند.

رنگ هایی که در زیلو استفاده می شود همگی از گیاهان کویری تهیه می شوند. معمولا از گیاه روناس برای ایجاد رنگ قرمز، نیل برای رنگ آبی و پوست گردو برای ایجاد رنگ قهوه ای استفاده می شود.

نقوش به کار رفته در زیلو عموما طرح های هندسی و در برخی موارد نوشته هایی به صورت کتیبه است.

در زیلو ۲ نقش اصلی وجود دارد: نقش حاشیه که اصطلاحا دج گفته می شود و نقش کار یا زمینه. نقش حاشیه اغلب ثابت و یک نواخت است اما نقش زمینه بسته به ذوق بافنده یا مکان مورد استفاده، تغییر می کند.

به طور کلی زیلوها از نظر کاربرد و رنگ به ۳ دسته تقسیم می شوند:

۱) زیلوهایی که با رنگ آبی و سفید بافته می شوند و مختص مساجد و اماکن متبرکه است.

۲) زیلوهایی که با رنگ آبی و قرمز بافته می شوند و برای مصارف خانگی به کار می روند.

۳) زیلوهای نفتال که با رنگ سبز و قرمز بافته می شوند و مرغوب ترین نوع زیلو است.

در خور اشاره است شهرستان میبد یزد از فعال ترین مناطق زیلوبافی کشور است و در بین اقوام کرد در شمال استان خراسان رضوی و مردم نواحی کویری در جنوب نیز بافته می شود.