اردوغان در راه جبران گذشته

اردوغان در حالی امروز در تهران به دیدار مقام های کشورمان آمده است که در طول ۲ سال گذشته سیاست های دولت وی به ویژه درباره سوریه شکافی جدی در روابط تهران و آنکارا ایجاد کرده بود

اردوغان در حالی امروز در تهران به دیدار مقام های کشورمان آمده است که در طول ۲ سال گذشته سیاست های دولت وی به ویژه درباره سوریه شکافی جدی در روابط تهران و آنکارا ایجاد کرده بود. سیاست های «اردوغان» نخست وزیر ترکیه، برای آن که روزی رهبری تحرکات اسلامی منطقه را به دست گیرد و اسلام سیاسی با تعریف خود را رواج دهد، اول از همه مقابل یکی از اصول اصلی سیاست خارجی خود این کشور ایستاد؛ «سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان: Policy of Zero Problems with our Neighbors». قرار ترکیه هم همین بود. آن ها پیش از تحولات جدید خاورمیانه به دنبال قدرت گرفتن در منطقه ای بودند که این کشور ابزارهای قدرت گرفتنش را، هم در حوزه سیاسی داشت و هم در حوزه اقتصادی و دیپلماسی. بیداری اسلامی که آغاز شد، منفعت طلبی مقامات ترکیه را به آزمایش گذاشت. از زمستان ۲۰۱۱ در آغاز شکل گیری اعتراضات مردمی در برخی کشورهای منطقه و شمال آفریقا کم کم سیاست های بلند پروازانه ترکیه که شاید از آینده نگری هم به دور بود، رونمایی شد و از آنجا که این تحولات را بستری برای قدرت گرفتن طیف «اخوان المسلمین» تحلیل می کرد، به تدریج همه پتانسیل سیاسی و حتی اقتصادی و بین المللی ترکیه را به خود اختصاص داد. اردوغان اما از این مهم غافل بود که این ساختار سیاسی، هنوز نرم افزارها و ابزارهای لازم برای سازماندهی حکومتی نوپا را ندارد، آن هم در کشوری پیچیده و الگو ناپذیر مانند مصر.

او حتی در سوریه نیز به سرعت خط خود را از همسایه مطمئن و آرام خود، یعنی ایران، جدا کرد و به سرعت به عربستان نزدیک شد. مرزهایش را برای ورود تروریست های مسلح به سوریه بازکرد، از آن ها در مجامع بین المللی حمایت کرد، برای شان تجهیزات فرستاد و فشار بر دولت سوریه را به آن جا رساند که در شهریور امسال وقتی تهدید حمله نظامی محدود آمریکا به سوریه جدی شد، او صراحتا گفت که «اکتفا به عملیات نظامی محدود علیه سوریه بدون آنکه به براندازی نظام حاکم بر این کشور بینجامد آنکارا را راضی نخواهد کرد.» (الجزیره- ۸ شهریور) ترکیه در سوریه به مراتب آشکارتر از مصر کنار عربستان ایستاد تا محور عربی-ترکی بیش از پیش تقویت شود.

● حرف هایی که اردوغان نخواست بشنود

خیلی ها معتقدند که ترکیه به جای این که «رولت روسی» را از میان گزینه های روی میز خود انتخاب کند و هفت تیر را روی شقیقه اش بگذارد، می توانست دور اندیشانه تر قدم بردارد. شاید خاستگاه این حرف به سفر نوروز۹۱ اردوغان به ایران برگردد جایی که رهبر انقلاب اسلامی، اردوغان را در مشهد به حضور پذیرفتند و چند نکته مشفقانه را به وی فرمودند که مهم ترین این نکات تاکید ایشان بر «حمایت ایران از سوریه به دلیل حمایت از خط مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی»، «مخالفت با هر طرحی که آمریکایی ها در ارتباط با مسائل سوریه مبدع آن باشند» و یادآوری «غنای منابع نفت و گاز ایران» بود که آشکارا خط مستقل و دست برتر ایران دربرابر قدرت های جهانی را در منطقه به رخ ترکیه می کشید و او را از وارد شدن در باتلاقی که عمقش را نمی داند پرهیز می داد. اردوغان اما این هشدارهای مشفقانه را نشنید و در باتلاق تکفیری ها در سوریه گیر افتاد. چه این که اگر عراق را از میان همسایگان سوریه به سبب ضعف امنیت داخلی این کشور طی ۱۰ سال گذشته فاکتور بگیریم، مهم ترین همسایه ای که بیشترین ترکش های بحران سوریه به آن اصابت کرده است ترکیه است. چه به لحاظ رنگ باختن سیاست هایش و چه به لحاظ به خطر افتادن امنیت اش در شهرهای مرزی و سایر شهرها. چندان هم غیرقابل پیش بینی نبود، بحران سوریه به پشت مرزهای ترکیه رسیده و تکفیری ها علاوه بر این که امنیت این کشور را تهدید می کنند، اقتصاد و ثبات سیاسی این کشور را نیز ممکن است در حملات انتحاری و سربریدن های خود ذبح کنند. حالا بهتر می توان فهمید که چرا عبدا... گل ۲ هفته پیش رسماً چرخش سیاسی درباره سوریه را اعلام کرد: « به نظر من ما باید دیپلماسی و سیاست های امنیتی خود را در رابطه با جنوب کشورمان و در حقیقت نسبت به سوریه تغییر دهیم.» (خبرگزاری فرانسه -۱۵ ژانویه ۲۰۱۴)

با این حال شرایط خاص تحریم هایی که علیه ایران تحمیل شده بود و مراودات تجاری که تجار و تولید کنندگان ایران با طرف های ترک داشتند سبب شد تا طی ۲ سال گذشته در سخت ترین شرایط حدود۲۰ میلیارد دلار از درآمدهای نفتی ایران از طریق ترکیه وارد کشور شود.(بی بی سی- ۲۸ ژانویه) استفاده از بانک های ترکیه برای دور زدن تحریم ها، واردات طلا به جای قیمت گاز صادراتی ایران به این کشور و ... از جمله مهم ترین این مراودات بوده است. در این شرایط البته باید پذیرفت که ایران برای بازشدن گره های تجاری خود به خصوص در شرایط سیاسی و اقتصادی جدید خود به مسیر تجاری ترکیه نیاز دارد.

● تکرار خاطرات سفر به ایران

ایران هم از میان همه همسایه های خود وقتی بحث تجارت و مراودات اقتصادی به میان می آید بیش از همه کشورهای اطراف می تواند روی ترکیه حساب کند. اگرچه سایه سیاست های نامطمئن و نادرست اردوغان بر روی روابط دوکشور سایه انداخت اما این دو کشور در شرایط جدید خیلی زود تلاش ها برای نزدیک شدن به یکدیگر را آغاز کرده اند. ایران مراودات اقتصادی این ۲ سال اخیر را فراموش نکرده و ترکیه تجربه رونق و جهش اقتصادی خود در سال های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را به خاطر دارد و به این گشایش های اقتصادی امید بسته است. پیش از سفر اردوغان به تهران هم روزنامه «تودی زمان» ترکیه خبر داده است که نخست وزیر ترکیه «توافق نامه همکاری استراتژیک» با ایران را امضا خواهد کرد. ترکیه حالا دارد کم کم آرزوی تکرار اتفاقات سال ۲۰۱۱ را می کند و شاید اردوغان امروز در تهران، خاطره سفر نوروز ۹۱ به ایران را مرور و آرزو کند که یک بار دیگر قدرت داشته باشد تا از میان گزینه های روی میز خود انتخاب دیگری انجام دهد. برای برآورده شدن این آرزو هم بهترین جا ایران است. واقعیت هم همین است. در باتلاق تحولات منطقه همسایه ای مانند ایران که آرامش و امنیت اش تنه به تنه امن ترین کشورهای دنیا می زند برای ترکیه بهشتی است که نباید از دست بدهد. مرزهای ترکیه، هم مرزهای جغرافیایی اش در منطقه شعله خیز غرب آسیا و هم مرزهای اقتصادی اش وهم ثبات حکومتی و سیاسی اش در داخل این کشور، به شدت تهدید می شود. اعتراضات خیابانی یک سال اخیر ترکیه هرازگاهی خواب های اردوغان را بیش از پیش آشفته کرده، تروریست ها پشت مرزهایش رسیده اند، دولتش با دستگیری های اخیر به هم ریخته و... همه این ها باعث شده تا او امروز با آرزوهای زیادی به ایران بیاید و این سوال جدی تر شود که آیا ساکنان کاخ «چانکایا» از گذشته عبرت گرفته اند؟

نویسنده: امیرحسین یزدان پناه