خاستگاه عفاف و حجاب کجاست

عفاف , حجاب و حیا از امور فطری انسان است متداول بودن حجاب در میان ملل مختلف با آنکه دارای عقاید , مذاهب و شرایط جغرافیایی متفاوت بوده اند نشانگر آن است که تمایل به پوشش و حجاب امری فطری است

عفاف ، حجاب و حیا از امور فطری انسان است . متداول بودن حجاب در میان ملل مختلف با آنکه دارای عقاید ، مذاهب و شرایط جغرافیایی متفاوت بوده‌اند نشانگر آن است که تمایل به پوشش و حجاب امری فطری است. (۱)

تقید و حفظ ونگهداری امور فطری بر اساس آنچه خالق هستی مقرر کرده است ،ضامن بقا ، سعادت، سلامت و تکامل موجود واجد آن از جمله انسان است.

اما انسان برخلاف همه موجودات به سبب داشتن اختیار و نیاز و خواست‌های متنوع روانی و جسمانی برای حفظ سلامت و بقای خود بایدتعادلی مناسب بین خواست‌ها و نیازهابرقرار کند اما از آنجا که او به جهت ضعف‌ آگاهی نمی‌تواند میزان و شکل بروز نیازها و خواسته‌های خود را تشخیص دهد بنابراین باید از قواعدی که از طرف آفریننده حکیم وضع شده است تبعیت کند. این پیروی مستلزم مواردی است که عبارتند از:

۱) عادت:

طبیعی است که بگوییم زیربنای هرعمل و رفتار از جمله عفاف ، حجاب و حیا، شناخت و آگاهی انسان از فواید و مضرات آن است. این موضوع از جهت نظری درست است ولی آیا انسان‌هایی که ظلم می‌کنند، آدم می‌کشند، دروغ می‌گویند، دزدی می‌کنند، مواد مخدر مصرف می‌کنند و ... از زیان‌های آنها و

زیر پا گذاشتن حقوق دیگران بی‌اطلاع هستند و آیا اگرهر کدام ازموارد ذکر شده بر آنان وارد شود ، آنها را می‌پذیرند؟ هرگز! پس شناخت به تنهایی نمی‌تواند موجب رفتار درست ودوری از رفتار مغایر با آن شود. دراینجاست که " نقش تربیتی " وحتی ضد "تربیتی" " عادت" نمایان می‌شود.(۲)

نقش عادت در دوران کودکی که هنوز استدلال‌های انتزاعی در فرایند شناختی اوکارکرد خود را آغاز نکرده است(۳) بسیار حائزاهمیت است. متاسفانه در معابر عمومی مشاهده می‌کنیم؛ والدین بیشتردر تابستان لباس‌هایی چسبان - کوتاه و...بر اندام کودکان دختر خود ، حتی آنانی که از منظر فقهی ممیز هستند، پوشانده اند که توصیف آن ممکن نیست . کودکی که با این وضعیت بزرگ شود آیا ممکن است در سنی که باید حریم خود را از نامحرم بپوشاند حتی اگر والدین اصرار داشته باشند، با رغبت این عمل را انجام دهد؟ هرگز این عمل را به راحتی وهمیشه انجام نخواهد داد زیرا به آن عادت نکرده است ویا عادت خلاف آن در ضمیر وی نشسته است. عادت، طبیعت ثانوی انسان است. باید عادات پسندیده را از کودکی در شخصیت او نهادینه کرد وگرنه عادات ناپسند جایگزین آن خواهد شد و تغییر آن گاهی ناممکن . هرکه در خردیش ادب نکنند در بزرگی فلاح از و برخاست چوب تر را چنانکه خواهی

پیچ نشود خشک جز به آتش وراست (۴)

چرا به این خاستگاه مهم عادت روحی توجه نمی‌کنیم؟ این تصور درستی نیست که زیربنای هر رفتاری را صرفا شناخت، آگاهی ، استدلال و برهان بدانیم وبس.

بسیاری از ویژگی‌ها و صفات از قبیل صداقت، تلاش و سختکوشی، تعهد، وجدان کاری، احترام به حقوق دیگران ، عفاف ، حیا ،و... از دوران کودکی وقبل از مدرسه با مشاهده رفتار والدین وتمرین گرفتن و استمرار در آنها به صورت عادات پسندیده در وجود کودک می‌نشیند و بعدا با آگاهی ملکه ذهن او شده و در جامعه تجلی پیدا می‌کند.

۲) شناخت وآگاهی:

عنصر شناخت و آگاهی از خاستگاه‌های دیگر عفاف ، حجاب و حیا است . در تبیین مفهوم تربیت که گفته‌اند عبارت است از ایجادتغییرات مطلوب درنسل جدید (۵) موضوع

شبه تربیت نیز که سبب ایجاد تغییرات می‌شود مطرح شده است که عبارتند از: عادت، تلقین و تحمیل .

بنابراین اگر بخواهیم عنصر عادت که درمراحل اول زندگی با تشویق ، فضا سازی مناسب و ... ایجاد شده همچنان پایدارباقی بماند، باید درتوسعه آگاهی و شناخت نوجوان و جوان کوشش کنیم. اگر این عامل از فرایند تربیت حذف شود هر نوع عمل و رفتاری که انجام شود اعم ازمطلوب و یا غیرمطلوب، عملی کورکورانه است و به شدت در معرض دگرگونی . عنصر شناخت اگر با عادت‌های اولیه و ثانوی توام شود ،افرادی با اراده و مستحکم به وجود می‌آورد.

۳) بهره گیری از فرهنگ و ادبیات:

ازدوران کودکی فرد باید با فرهنگ اسلامی و ایرانی خود آشنا شود و سبب ماندگاری آن را فرا گیرد . به عنوان مثال چرا قرآن کتاب جاوید است؟ چرا فردوسی ، حافظ ، سعدی، مولوی و... ماندگار شده‌اند و به نیکی از آنان یاد می‌شود؟ متون روایی و ادبی ما پر ازمطالب و مواعظی است که قلب را زنده می‌کند؛

به سه چیز باشد زنان را بهی که باشند زیبای تخت مهی

سه دیگر که بالا و رویش بود بپوشیدگی نیز خویش بود

زپرده برون کس ندیده مرا نه هرکس آوا شنیده مرا

منیژه منم دخت افراسیاب برهنه ندیده سرم آفتاب

۴) بهره گیری از الگوها:

در تربیت از منظر اسلام تاکید زیادی بر الگو شده است. خداوند متعال در قرآن کریم از افراد بسیاری اززن و مرد و بخصوص پیامبران

عظیم الشان بویژه پیامبر بزرگواراسلام(ص) به عنوان اسوه حسنه نام می‌برد. بنابراین درخانواده ، وسایل ارتباط جمعی

( صدا وسیما ، کتب ،نشریات و...) ،مدارس می‌تواند به زیبایی الگو را معرفی کنند تا کودکان ، نوجوانان و جوانان به لحاظ ویژگی‌های فطری کمال و زیبایی گرایی، مصادیق درستی را الگوی خود قرار دهند و از الگوهای دروغین پرهیز کنند.

۵) مسامحه و فراموشی:

عنصر دیگری که باید همیشه مورد توجه مسئولین تربیت ، اعم از خانواده و نهادهای رسمی وغیر رسمی که به صورت مستقیم وغیر مستقیم در این عرصه مسئولیت دارند ، قرار گیرد این است که برای درونی کردن هر نگرش، بینش و رفتار نباید از آن غفلت کرد به عنوان مثال با سرد شدن هوا وافزایش پوشش نباید وضعیت پوشش در تابستان فراموش شود ویا سایر موارد از این نوع. بنابراین یک اصل در کار فرهنگی استمرار آن است تا به خوبی جایگزین و سپس پیوسته تقویت شود.

ابو القاسم جامه بزرگ

کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی

پی نوشتها:

۱- محمدی آشتیانی، علی، حجاب در ادیان الهی، انتشارات اشراق، ۱۳۷۳

۲- صبور اردوبادی ، احمد، نقش تربیتی عادت ، انتشارات هدی، ۱۳۶۰

۳- سیف، علی اکبر، روانشناسی پرورشی، انتشارات آگاه ، ۱۳۷۹

۴- فروغی ،محمد علی ، گلستان سعدی

۵- باقری ، خسرو،تربیت اسلامی، مرکز مطالعات تربیت اسلامی، ۱۳۷۹