گارانتی یا مانور جلب مشتری

می گفت اگرچه می توانست گوشی موبایلش را به قیمت ارزانتر از منطقه تهیه كند اما خرید آن از این فروشگاه, امتیاز بزرگ یك سال تضمین كالا را برای آن به دنبال داشت و البته به عنوان تحصیلكرده اقتصاد, اهمیتی را كه او برای دریافت «تضمین سلامت كالا» و یا به قول او گارانتی قایل است, هنگام خرید هر وسیله و كالایی به گارانتی به عنوان یكی از مهم ترین گزینه های مؤثر در انتخاب توجه می كند

می‌گفت اگرچه می‌توانست گوشی موبایلش را به قیمت ارزانتر از منطقه.... تهیه كند اما خرید آن از این فروشگاه، امتیاز بزرگ یك‌سال تضمین كالا را برای آن به دنبال داشت. و البته به عنوان تحصیلكرده اقتصاد، اهمیتی را كه او برای دریافت «تضمین سلامت كالا» (و یا به قول او گارانتی) قایل است، هنگام خرید هر وسیله و كالایی به گارانتی به عنوان یكی از مهم‌ترین گزینه‌های مؤثر در انتخاب توجه می‌كند. عصر دیروز كه دوباره به منزل او رفته بودم، از وی خواستم تلویزیونش را برای دیدن برنامه مورد علاقه‌ام روشن كند، اما او گفت تلویزیون خراب است و قرار است كه برای تعمیر آن بیایند.

ناامید گفتم پس این قسمت سریال را از دست دادیم، ولی او در پاسخ گفت هنوز جای امید باقی است، زیرا قرار بوده تعمیركار دیروز بیاید و چون نیامده امروز حتماً خواهد آمد...

شب شد ولی از تعمیركار خبری نشد!

امروز كه برای تشكر از میهمانی با او تماس گرفتم، گفت برای پیگیری خرابی تلویزیون دوباره تلفن زده و گفته‌اند حتماً تا یكی دو روز دیگر خواهند آمد...!

این داستان دایماً تكرار شونده‌ای برای همه ماست! و تا بدان حد واقعی است كه نیازی به ادامه یادآوریش نیست؛... وقتی كه تعمیركار می‌آید اگر از برگه گارانتی به مناسبت نداشتن مهر یا كج بودن امضا و تاریخ و... ایراد نگیرد و همه وسایل كارش را نیز به همراه داشته باشد تا بتواند یك بررسی اجمالی به عمل آورد و عیب دستگاه را مربوط به لامپ تصویر و كلید‌ها و بلند‌گو و... كه مشمول گارانتی نمی‌شوند، نداند... تازه باید دعا كنیم كه لازم نباشد برای تعمیر آن را به كارخانه ببرند... چه در آن صورت باید چند روز بی‌تلویزیونی را هم تحمل كنیم و البته همچنان دلهره داشته باشیم كه به هنگام بازگرداندن وسیله با ایراد دیگری مواجه نشویم تا دوباره...!

اگر چنانچه حجم وسیله خراب شده كوچك باشد (مثل همان گوشی موبایل، رادیو ضبط، چرخ گوشت، پنكه، دستگاه تصفیه هوا و ...) به هنگام محاسباتمان حتماً باید راجع به پیدا كردن نمایندگی تعمیرات و برنامه ریزی یك سفر چندین ساعته رفت و برگشت نوبت اول- و گاه سوم و دوم- را هم اضافه كنیم...

اگر در نهایت جمله معروف؛ قطعه‌اش نیست (یا قطعه اصلی نداریم) را نشنویم!

▪ آیا واقعاً مفهوم گارانتی همین است!؟

▪ آیا از خریدن كالای دارای گارانتی همین هدف را دنبال می‌كنیم؟!

▪ آیا هنگام اضافه پرداخت در بهای كالا (به امید برخورداری از آسایش و اطمینان از تضمین كاركرد آن) انتظار مشكلات و هزینه‌های نام برده‌را هم می‌كشیم؟!

▪ و آیا واقعاً وظیفه نماینده شركت فروشنده هزار ایراد وارد كردن به برگه گارانتی و عدم پذیرش آن است!؟

این موضوع اگر چه ساده اما از جهات متعدد حائز اهمیت و پیامدهای خطیر اخلاقی، اقتصادی، حقوقی و حتی مذهبی است؛ توجه داشته باشیم؛ اگر هنگام خرید به ما گفته شود؛ مبلغی اضافه می‌پردازید + اگر كالا خراب شد، تعمیركار ظرف یك هفته «هر موقع كه وقت كند» خواهد آمد+ هزینه آمد و رفت او به عهده ماست+ این واقعیت كه برخی از قطعات مشمول گارانتی نمی‌شود + برخی از قطعات هم در بازار نبوده و یافت نمی‌شود+ هیچ تضمینی نیست كه دوباره و به زودی وسیله مورد نظر به همان عیب گرفتار نشود... آیا باز دنبال كالای گارانتی‌دار می‌رویم؟!

چنانچه هنگام معامله، وجود یك تضمین كامل به نام گارانتی را به ما نوید دهند، اما در عمل با مسایل فوق مواجه شویم، نخستین واژه‌ای كه به ذهن ما خطور می‌كند این است؛ «دروغ»

اگر بدانیم «دروغ» مفهومی است كه در قلمرو اخلاق معنا پیدا می‌كند، پس به سادگی می‌توان ارتباطی بین آنچه باید گارانتی پنداشت و آن چه هست و رفتار ضد اخلاقی یافت.

و چه بد است زمانی كه این مفهوم به لحاظ تكرار به تدریج قسمتی از باور عمومی و سپس فرهنگ درآید.

اینك بیایید تصور كنیم، تفاوتی میان گارانتی كالای ساخت داخل و گارانتی محصول خارجی (از حیث كاركرد و عمل) نیست و هر دو دارای نكات منفی یادشده گارانتی هستند؛ شما كدام محصول را انتخاب می‌كنید؛ موبایل داخلی یا خارجی؟ یخچال داخلی یا خارجی؟! تلویزیون داخلی یا خارجی! ساعت داخلی یا خارجی؟!

پاسخ شما نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی بحث فوق و از جمله مهم‌ترین عوامل عدم اقبال محصولات داخلی به مناسبت امكان زیاد خرابی آنهاست، كه به سادگی می‌شود با تقویت گارانتی محصولات داخلی آن را دگرگون و صنایع داخلی را مقبولیت بخشید.

ولی اینكه چگونه این مسئله بعد حقوقی هم می‌یابد؟!

یكی از مهم‌ترین قوانین حاكم بر زندگی ما از این حیث كه در جامعه زندگی می‌‌كنیم «قانون مدنی» است، قانونی كه بر روابط مدنی اشخاص حكومت می‌كند و بحق جزء بهترین قوانین موضوعه تاریخ كشور ماست.

براساس ماده ۳۴۲ قانون مدنی؛ مقدار و جنس و وصف مبیع باید معلوم باشد(مبیع یعنی آنچه موضوع خرید و فروش قرار می‌گیرد).

و براساس ماده فوق مقدار و جنس و وصف مبیع باید مشخص شود تا معامله صحیح باشد، بنابراین اگر هنگام معرفی یك كالا بهره‌مندی از ضمانتنامه (به عنوان یك امتیاز) برای آن ذكر می‌شود، باید در واقع چنین امتیازی وجود داشته باشد، وگرنه باید اوصاف آن كالا را از این جهت مغایر با واقعیت دانست و بدین ترتیب چنانچه وجود گارانتی فقط به عنوان یك امر ظاهری و مانوری برای جلب مشتری (و نه آنچه در واقعیت مصداق می‌یابد) مطرح شده باشد، از مصادیق تدلیس و فریب تلقی می‌شود، كه نخستین و ساده‌ترین نتیجه‌آن ایجاد حق فسخ معامله برای مشتری است.

ماده ۴۳۸ قانون مدنی می‌گوید: «تدلیس عبارت است از عملیاتی كه موجب فریب طرف معامله شود.»

ماده ۴۳۹ همان قانون تصریح می‌نماید؛ «اگر بایع تدلیس نموده باشد. مشتری حق فسخ بیع را خواهد داشت...»

یادآوری می‌شود افعال مدلسانه ممكن است به دو شكل تظاهر كند؛ یا به صورت نمایاندن صفت كمالی كه ممكن است در مال نباشد (مانند گارانتی) و یا پنهان نمودن صفت نقصی كه در مال موجود باشد (مانند فروش مال معیوب).

همچنین ممكن است این عملیات فریبكارانه (كه در حقوق عنوان تدلیس دارد) گفتاری (با زبان) یا رفتاری (با عمل) فروشنده باشد.

و حال كافی است بدانیم تدلیس در اسلام از مصادیق عدم صداقت (و غش در معامله)، كم‌فروشی و عملی حرام است.

حرمت رفتار مزبور مبتنی بر اصول منطقی و عقلانی است بنابراین مختص یك نظام حقوقی یا یك كشور نیست. به عنوان مثال در حقوق انگلستان هر نوع سوء عرضه را نوعی تدلیس می‌شناسند.

و در حقوق فرانسه نیز تدلیسی كه اخلاق رایج جامعه آن را محكوم نماید و در عرف قابل سرزنش باشد، آثار حقوقی به بار می‌آورد.

بنابه مراتب فوق ستایش كالای مورد عرضه نباید به ترتیبی باشد كه در ذهن و تصور خریدار باوری نادرست و غیرواقعی ایجاد شود، كه دراین صورت نه تنها موجب برهم خوردن معامله كه گاه موجبی برای اعلام جرم علیه چنان فروشنده‌ای است.

آیین‌نامه اجرایی سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و توزیع كالا و خدمات (مصوب ۱/۸/۱۳۷۳) در بند ۳-۱۲-۷ از ماده ۳ خود «عدم اجرای تعهدات وارد كنندگان و تولید‌كنندگان»‌جزء وظایف و اختیارات سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و توزیع كالا و خدمات می‌باشد، كه در صورت ارائه گزارش در این باب ممكن است به تعقیب قضایی متخلف بینجامد.

ولی سؤال این است، فراتر از توجیهات اخلاقی و اقتصادی وارد در این قضیه، و مسلمات حقوقی حاكم بر آن، در جامعه‌ای كه دینداری و اعتقاد، ارزش به حساب می‌آید، آیا شایسته است كه رفتار و كردار ما چه به عنوان تولید كننده، چه فروشنده و چه خریدار، به نحوی باشد كه یكی از اصول حاكم بر بازار، قربانی برخورد نادرست با موضوع گارانتی باشد؟!

دكتر محسن طاهری جبلی