چه انتظاری از پژوهش داریم

حضور در صحنه های جهانی یا رفع نیازهای داخلی

آیا می‌توان اجزای پژوهش را از یکدیگر تفکیک کرده و ضریب همبستگی هر یک از این اجزا و تاثیرگذاری آنها را بر روند پژوهش و پیشرفت آن مورد ارزیابی قرار داد؟ قطعه‌ای کاغذ برداشته و تک‌تک عواملی که از نظر شما در اجزای پژوهش‌های پزشکی در کشور حایز اهمیت است را بنویسید. سعی کنید این عوامل را دسته‌بندی کرده و سپس بنا بر اهمیت، آنها را ردیف کنید.آیا توانسته‌اید به گفته‌ها و نوشته‌های سخنرانان و محققان دیگر مطلبی اضافه کنید؟ آیا به نظر نمی‌آید که همه، حرف‌های مشابهی می‌زنیم اما فقط قالب و یا شکل آن تفاوت داشته و یا از دید خود اولویت‌بندی متفاوتی را ارایه می‌دهیم؟ آری، همه دست‌اندرکاران پژوهش در تعیین اجزای پژوهش و دسته‌بندی آنها توافق و یا تشابه نظر دارند، آنچه محل اختلاف است اولویت‌بندی این عوامل است.

گروهی منابع مالی را عامل اصلی دانسته و گروهی دیگر امکانات و برخی نیز حمایت‌های دولتی را عامل اصلی می‌دانند. با وجود این، اتفاق نظرها چگونه است که هنوز از وضعیت پژوهش انتقاد داشته و چرخ این درشکه همچنان لنگ است؟

بسیاری از مسوولان و مدیران امور پژوهشی کشور خود دانش‌آموخته دانشگاه‌ها و مراکز خارج از کشور بوده و به چشم خود سیستم‌های کارآمد پژوهشی آن کشورها را دیده‌اند. اما چگونه است که خود قادر به برپایی اکوسیستم‌ها در داخل کشور نمی‌شوند؟ این سخن به آن معنا نیست که مراکز پژوهشی موجود در کشور از انسجام و مدیریت کارآمد برخوردار نیستند بلکه غرض، جلب توجه همکاران به این نکته است که چرا نمی‌توانیم مراکز پژوهشی نمونه‌ای را ایجاد کنیم که در سطح جهان شاخص بوده و محل ارجاع و رفرانس جهانیان قرار گیرد.

توجه همه مدیران محترم پژوهشی کشور را به این نکته جلب می‌نمایم که قدری اندیشه کرده و عملکرد خود را مورد ارزیابی قرار دهند. آیا حضور آنان در منصب مدیریت یک سازمان یا یک مجموعه پژوهشی به این معنا است که اصلی‌ترین فرد به این سمت گمارده شده است؟ آیا می‌توان بدون رفع نیازهای مردم خود بنای یک مجموعه شاخص در سطح جهان را آغاز کرد؟ به عنوان مدیر پژوهشی تا چه میزان با جامعه و مردم کشور خود نزدیک هستید؟ تا چه میزان از نیازهای واقعی مردم آگاهی دارید؟ آیا تلاش و فعالیتی که در مجموعه تحقیقاتی شما انجام می‌شود پاسخگوی نیاز مردم این کشور است؟

● حضور در قافله علم!

لازم است ایران در مقوله تحقیقات پزشکی خود را در قافله علم و تحقیق نگه دارد. لازم است محققان ایرانی با جدیدترین تحقیقات پزشکی در دنیا آشنا باشند. کشور ما نیازمند ارتقای موقعیت خود در قافله تولیدکنندگان علم است. اما به نظر می‌آید این اهداف عالی گاهی سبب غفلت از نیازهای واقعی مردم در برخی مراکز پژوهشی شده است. این موضوع موجب نشده که هر روزه با مطرح‌ شدن علمی جدید در دنیا، گروهی در پی راه‌اندازی مرکز پژوهشی در داخل ‌افتند، بدون آنکه بضاعت علمی و تجربی کافی داشته و یا قرابت آن را با نیازهای واقعی مردم مورد ارزیابی قرار دهند. این مقوله بحث مبسوطی را می‌طلبد. اما از همه همکاران و مدیران پژوهش پزشکی کشور دعوت می‌کنیم به این موضوع بیندیشند که مجموعه پژوهشی تحت اداره ایشان تا چه میزان پاسخگوی نیاز روزافزون کشور است؟

مدیریت پژوهش در کشور و در برخی از مراکز پژوهشی نیازمند بازبینی در انگیزه‌هاست. مبادا که ماحصل میلیاردها تومان هزینه تحقیقات کشور دست‌مایه‌ای باشد برای ارایه مقاله در نشریات خارجی، بدون آنکه کوچک‌ترین ثمری برای مردم نیازمند کشور داشته باشد. مقالات پژوهشی موجب کسب آبروی علمی برای کشوراست و ارزش زیادی دارد اما نه فراتر از ارزش خدمت به مردم. همه ساله در موسم تعیین بودجه‌ها، مدیران پژوهشی کشور برای اخذ بودجه، دقت و تلاش بسیاری را مصروف کرده و برای توجیه اخذ بودجه مورد درخواست، فهرست مفصلی از برنامه‌های یک ساله یا چند ساله خود را ارایه کرده و با ارایه عناوین طرح‌های پژوهشی کشور خود، ده‌ها و صدها دلیل برای ضرورت اجرای این پروژه‌ها ارایه می‌کنند و شاید اصلی‌ترین این ادله، همگامی با قافله علم جهانی است. روی سخن با مراکزی است که داعیه پیشگامی در عرصه‌های نوین پژوهش پزشکی در کشور دارند. مراکزی که برای اجرای پروژه‌های تحقیقاتی خود شدیدا نیازمند مواد مصرفی خارج از کشور، اطلاعات دانشجویان خارجی و تجهیزات و امکانات بسیار پیشرفته‌ای هستند که گاهی غیرقابل دسترسی هستند.

جمله جمله و خط به خط مقالات و انتشاراتی که از نتیجه تحقیقات خود در نشریات ارزشمند خارجی به چاپ می‌رسد از محل دسترنج ملتی سختی کشیده حاصل شده و وظیفه همه ماست که تحقیقات پزشکی کشور را در مسیری هدایت و مدیریت کنیم که این عرصه ناخودآگاه عرصه تمایلات فردی و گروهی نگردد. همگی باید تعهد بسپاریم که از هر ریالی که برای پژوهش هزینه می‌شود، حاصل مشخصی عاید مردم این مرز و بوم گردد. تجمیع دو عرصه حضور در صحنه‌های جهانی و رفع نیازهای داخلی، هنر مدیرانی است که حین دورخیز برای پرواز به آفاق دوردست علم از محکم بودن زمین زیرپای خود مطمئن باشند.

دکتر محمدکاظم آقایی مظاهری متخصص جراحی دهان، فک و صورت مسوول گروه پزشکی معاونت پژوهش و فن‌آوری جهاد دانشگاهی