نگاهی به عملیات والفجر ۸

این عملیات بر اساس یك تفكر پیچیده و خلاق نظامی و به وسیله انسان هایی ورزیده و آموزش دیده و شجاع و شهادت طلب كه توانستند با تاكتیك مناسب دشمن را غافلگیر كنند, انجام شد و به همین دلیل ارزیابی از توان نظامی سپاه را در داخل و خارج كشور تحت تأثیر قرار داد

عملیات والفجر ۸ در ششمین سال جنگ تحمیلی و در روز ۲۰ بهمن سال ۱۳۶۴ در مرز جنوبی استان خوزستان و در جنوب جزیره آبادان، در منطقه فاو، در آن سوی رودخانه اروند رود، محدود به منطقه رأس البیشه و خورعبدالله صورت گرفت.

این عملیات در منطقه بسیار حساسی انجام شد، زیرا از یك طرف در مرز اروند رود قرار داشت كه رژیم بعثی عراق به بهانه تسلط بر آن، جنگ با ایران را آغاز كرده بود و از طرفی در تنها مسیر ارتباطی كشور عراق با دریای خلیج فارس قرار داشت و ارتباط بندر ام القصر را از طریق خورعبدالله با خلیج فارس برقرار می كرد. از سوی دیگر تنها اسكله های نفتی عراق به نام های البكر و الامیه در محدوده این منطقه قرار دارند. زمین منطقه عملیات نیز یكی از زمین های پیچیده جنگی و عملیاتی، در آن زمان بود، به طوری كه شامل انواع عوارض زمین از جمله رودخانه، نهر، نخلستان، باتلاق، چولان، جاده، روستا، شهر، ساحل، نمك زار، دشت، اسكله و بندر می شد. برای طراحی عملیات در این منطقه، علاوه بر آن كه باید توانایی های دشمن را در نظر گرفت باید جنگ با عوارض طبیعی زمین را نیز مورد توجه قرار داد؛ عوارضی مانند رودخانه، نهر، نخلستان، باتلاق و ... .

همچنین طراح عملیات باید جنگ با عوارض مصنوعی ایجاد شده در زمین را هم مد نظر قرار می داد، عوارضی مانند انواع موانع، سیم خاردار، میله های خورشیدی شكل و میدان های مین. از طرفی تاكتیك سپاه در طرح ریزی عملیات، پرهیز از تك جبهه ای و تلاش برای دور زدن دشمن و یا نفوذ عمیق و ایجاد رخنه گسترده در خطوط دشمن بود، لذا طرح ریزی عملیات با توجه به محدودیت های نحوه تدارك نیروها و نیز چگونگی انجام پشتیبانی از نیروهای عمل كننده به دلیل محاصره بودن زمین منطقه عملیات از سوی رودخانه اروند رود از سویی و نیز دریای خلیج فارس از سوی دیگر، یكی از پیچیده ترین طرح ریزی های نظامی و تاكتیكی محسوب می شد.

اگر برتری هوایی ارتش بعثی و نیز قدرت تحرك و توان جابه جایی یگان های دشمن نیز بر مشكلات فوق افزوده شود، برنامه ریزی و طراحی چنین عملیاتی از اطلاعات بسیار دقیق و بهنگام و نیز از طرح مانور درخور و مناسبی حكایت می كند. با مطالعه بر روی نحوه برنامه ریزی و چگونگی انجام عملیات والفجر ،۸ مشخص می شود فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توانسته اند با استنباط صحیح از وضع دشمن، این عملیات را طراحی و به اجرا در آورند. بنابراین، پیاده كردن دانش و خبرگی فرماندهان این عملیات می تواند كمك شایانی به مدل سازی آن و توسعه بازی جنگ و سناریو سازی برای نبردهای احتمالی آینده كند.

● اهداف عملیات

مهم ترین هدف این عملیات، دستیابی به یك پیروزی قاطع از نظر نظامی در آن شرایط زمانی در جبهه های جنگ بود تا بدین وسیله دولتمردان و سیاستمداران كشور برای حل مسأله جنگ و پایان دادن به نبردها از راه سیاسی، بتوانند از قدرت مانور بیشتری برخوردار شوند. آقای هاشمی رفسنجانی در صفحه ۸۸ كتاب «بی پرده با هاشمی رفسنجانی» می گوید: فاو عملیاتی بود كه برای ختم جنگ طراحی كرده بودیم.

هدف هم این بود كه از جاده ساحلی به ام القصر برویم.

بنابراین انجام نبرد فاو در آن شرایط زمانی، مورد نیاز مسئولان كشور بود و اجرای عملیات والفجر ،۸ می توانست روحیه جدیدی را برای فرماندهان و طراحان عملیاتی به وجود آورده و موجب نشاط رزمی در آنان شده و همچنین قدرت دفاعی و عملیاتی رزمندگان اسلام را بالا برده و یك بار دیگر نشان دهد به كارگیری ابتكار عمل، قدرت و تفكر و كسب اطلاعات صحیح از دشمن می تواند برتری در صحنه نبرد را به همراه داشته باشد و دشمن را منفعل كند. از طرفی به لحاظ موقعیت جغرافیایی شمال خلیج فارس و منطقه فاو عملیات والفجر ۸ از اهداف سیاسی و نظامی ویژه ای برخوردار بود كه مهم ترین نتایجی كه از آن حاصل شد، عبارت بودند از:

۱) تصرف شهر فاو و تأسیسات بندری آن

۲) تصرف بخش انتهایی اروندرود و تسلط بر قسمتی دیگر از آن

۳) تأمین خور موسی و امكان تردد كشتیرانی امن به بندر امام خمینی(ره)

۴) تهدید بندر ام القصر، محل استقرار ناوگان نیروی دریایی عراق

۵) تأمین امنیت كشتیرانی در شمال خلیج فارس و كمك به امنیت جزیره خارك

۶) انهدام HY۲ در رأس البیشه و یا تصرف سكوهای پرتاب موشك های ضد سطحی

۷) انسداد مسیر تردد ناوگان نظامی و تداركاتی رژیم بعثی عراق به خلیج فارس از طریق خور عبد الله

۸) ایجاد فشار روانی بر كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس برای قطع حمایت های مالی، نظامی، سیاسی و تبلیغاتی از رژیم صدام.

● روش های اِعمال غافلگیری

برای پیروزی در هر نبردی غافلگیر كردن دشمن و فریب وی یكی از اصول اساسی و عوامل مهم رسیدن به موفقیت است. به میزان اهمیت هر عملیات و نیز شرایط برتری دشمن، رعایت اصل غافلگیری می تواند كمك زیادی به رسیدن به نتایج مطلوب كند.

دشمن باید هم در تشخیص مكانی كه قرار است نبرد در آن صورت گیرد غافلگیر شود و هم از زمان وقوع آن اطلاع نیابد و هم نباید از تاكتیك ها و روش های عملیاتی كه قرار است در درگیری از آن استفاده شود، آگاهی یابد. بنابراین قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) برای غافلگیر كردن دشمن اقدام های زیر را انجام داد:

● طرح ریزی عملیات فریب

از آنجا كه قبلاً نبردهای خیبر و بدر در منطقه هورالهویزه از سوی رزمندگان اسلام انجام شده بود لذا با تشكیل قرارگاهی به نام «قرارگاه عملیات فریب» به دشمن نشان داده شد كه عملیات بزرگ بعدی قوای اسلام در این منطقه صورت خواهد گرفت. بدین منظور رفتارها به گونه ای تنظیم شد كه شواهد و قرائن تك، به دشمن نشان داده شود. لذا اقدام های زیر صورت گرفت :

۱) نقل و انتقال تجهیزات نظامی و نیروهای رزمنده در شرایط علنی و نیز استتار شده و ستون كشی های ظاهری و مكرر بخصوص چند روز قبل از آغاز عملیات والفجر

۲) تقویت خطوط اول و استقرار نیروهای اطلاعات عملیات به منظور برخورد و دستگیری نیروهای نفوذی و اطلاعاتی دشمن

۳) استقرار سایت موشكی پدافند هوایی هاگ در منطقه عمومی هور كه به مفهوم آمادگی قوای اسلام برای یك عملیات جدید است

۴) اقدام به شناسایی مواضع دشمن و كسب اطلاعات از یگان های ارتش بعثی مستقر در این منطقه

● برنامه ریزی برای اجرای تك پشتیبانی

از آنجا كه قرار بود همزمان با عملیات سپاه در منطقه فاو، ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در هر منطقه ای كه می تواند با لشكرها و تیپ های سازمانی خود به انجام تك مستقل بپردازد، به طرح ریزی عملیات اقدام كند، بنابراین تك در محور شلمچه و منطقه چزابه كه در دستور كار ارتش قرار گرفته بود به عنوان تك پشتیبانی برای عملیات سپاه در فاو، محسوب می شد.

البته اجرای عملیات سپاه در فاو هم، نقش تك پشتیبانی برای عملیات ارتش را ایفا می كرد. قرار بر این بود كه عملیات در هر یك از محورهای ارتش و سپاه كه موفق شد به عنوان تلاش اصلی قلمداد شده و محور بعدی به عنوان تك پشتیبانی محسوب شود. از آنجا كه پیشروی در محور شلمچه به دلیل نزدیكی آن به شهر بصره برای دشمن بسیار خطرناك تلقی می شد، بنابراین چنانچه یگان های ارتش می توانستند خط اول دشمن در این ناحیه را به تصرف خود درآورند، باعث عدم جابه جایی فوری واحدهای ارتش بعثی به سمت منطقه تلاش اصلی می شد. البته، متأسفانه تك ارتش در شلمچه قرین موفقیت نشد.

● طرح ریزی عملیات محدود

فرماندهی كل سپاه با به كارگیری بخشی از توان یگان هایی كه در مرحله اول عملیات والفجر ۸ برای آنها مأموریتی پیش بینی نشده بود در منطقه ام الخصیب واقع در روبه روی شهر خرمشهر و جزیره بوارین واقع در خاك عراق، عملیاتی را طراحی كرد تا یگان های دشمن در این منطقه را درگیر نگه داشته و از امكان اعزام فوری آن ها به منطقه اصلی عملیات در جبهه فاو جلوگیری كند. لازم به ذكر است كه بلافاصله پس از آغاز عملیات در منطقه فاو، این یگان ها به آن ناحیه اعزام شدند.

● عملیات حفظ اطلاعات

از آنجا كه باید آماده سازی منطقه تلاش اصلی عملیات كه در فاصله ۸۰ كیلومتری جنوب شرقی آبادان قرار داشت برای دشمن پوشیده باقی می ماند، لذا شدید ترین تدابیر حفاظت اطلاعات از منطقه خسرو آباد تا دهانه اروند رود از یك سو و از شبه جزیره آبادان تا بهمنشیر از سوی دیگر، برنامه ریزی و به مرحله اجرا درآمد.

بدین منظور واحدهای دژبانی در تمام مسیرهای ورود به منطقه مستقر شد و از تردد یگان ها و رزمندگانی كه حضورشان در این ناحیه ضروری نبود جلوگیری می كردند و برای عبور خودروهای مهندسی و یا تجهیزات جنگی و یا فرماندهان تاكتیكی فقط عبور با كارت تردد ویژه امكان پذیر می بود. البته قبل از آن همه فرماندهان قرارگاه ها و لشكرها و تیپ ها و سایر یگان های پشتیبان خدمات رزمی، توجیه شده بودند كه برای ترددهای ضروری با استفاده از تاریكی شب و با چراغ خاموش و با كمترین سر و صدا به انجام مأموریت خود بپردازند. لازم به ذكر است كه با استفاده از این تدابیر ظرف سه ماه بزرگ ترین عملیات مهندسی كه در شرایط عادی به دو سال وقت نیاز داشت، برای آماده كردن شرایط عملیات در مناطق نزدیك به خط تماس، انجام گرفت.

● كنترل اطلاعاتی دشمن

به منظور مراقبت از شرایط دشمن و اطمینان از غافلگیر بودن وی، واحدهای اطلاعات عملیات با استفاده از دكل های بلند دیده بانی كه در منطقه وجود داشت به طور مرتب دشمن را زیر نظر قرار داده و تغییرات آرایشی و آمادگی وی را كنترل می كردند. از طرفی با در اختیار گرفتن عكس هوایی از منطقه فاو كه توسط هواپیماهای RF۴، صورت می گرفت امكان بررسی بیشتر دشمن فراهم می آمد. تمام اقدام های تاكتیكی دشمن رصد می شد و میزان حجم آتش های وی بر روی نقشه و در یك منحنی ثبت می شد تا تغییرات معنی دار آن از نظر هوشیاری دشمن مورد ارزیابی قرار گیرد.

پنج روز قبل از آغاز عملیات، اطراف قرارگاه مركزی خاتم الانبیاء از سوی هواپیماهای دشمن بمباران شد. برخی از فرماندهان این بمباران را ناشی از لو رفتن عملیات و به هم خوردن غافلگیری ارزیابی می كردند ولی با بررسی های بیشتر معلوم شد كه هواپیماهای ارتش بعثی برای حمله به نفتكشی در خلیج فارس كه نفت صادراتی ایران را حمل می كرد، اعزام شده بودند كه در بازگشت از مأموریت، بمب های مصرف نشده را به طور اتفاقی در میان نخلستان های ایران رها كرده اند. چنانچه این كنترل اطلاعاتی وجود نداشت ممكن بود به اشتباه این اقدام دشمن، تفسیر غلط شده و باعث تأثیر بر روی عملیات شود.

سرتیپ پاسدار دكتر حسین علایی

---