والدین؛ آموزگاران اخلاق

نخستین نگرانی هر پدر و مادری این است که «آیا نوزادم سالم است؟» پزشکان معمولاً می‌توانند به این پرسش پاسخ دهند. اما پاسخ به پرسش مهم بعدی که: «آیا کودکم انسانی خوب و شایسته می‌شود؟» …

نخستین نگرانی هر پدر و مادری این است که «آیا نوزادم سالم است؟» پزشکان معمولاً می‌توانند به این پرسش پاسخ دهند. اما پاسخ به پرسش مهم بعدی که: «آیا کودکم انسانی خوب و شایسته می‌شود؟» چندان ساده نیست. بیشتر پزشکان ناچار به این اعتراف هستند که آنها نمی‌دانند و معمولاً والدین با این پرسش می‌مانند که آیا واقعاً در تعیین آینده‌ کودکانشان نقشی دارند یا نه. یافته‌های کارشناسان پرورش کودک نشان از آن دارد که والدین به عنوان آموزگار اخلاق نقش مهمی در زندگی اخلاقی کودکان دارند و برخی روشهای تربیتی بیشتر از روشهای دیگر برای هدایت و رشد وجدان مفید است. وجدان قوی شالوده‌زندگی شایسته و رفتار اخلاقی است. وجدان محور اخلاقیات و در کنار همدلی و خویشتنداری یکی از سه زیربنای هوش اخلاقی است. هر والدی می‌خواهد فرزندش با وجدان باشد. کمک به فرزندانمان در دستیابی به این نیکخویی اساسی، حیاتی است.

خوشبختانه مسیر اخلاقیات از خانه شروع می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که والدین نقش مؤثری در پرورش نیکی در فرزندانشان دارند، زیرا اخلاقیات اکتسابی است. وجدان صدای درونی قدرتمندی است که به کودکانمان کمک می‌کند در مسیر اخلاقی و درستکاری باقی بمانند و چنانچه منحرف شوند، به آنها احساس گناه می‌دهد. از آنجا که والدین آموزگار اخلاقی اصلی فرزندان هستند، برای پرورش نیکی در آنها، کارهای زیادی می‌توانند انجام دهند تا بر رشد اخلاقی فرزندان خود تاثیر گذارند.

شش تمرین تربیتی برای پرورش وجدان

۱) سرمشق اخلاقی خوبی برای فرزندانتان باشید.

شما اولین و مهمترین آموزگار اخلاقی کودکتان هستید. او با مشاهده‌ انتخاب‌ها و واکنشها و شنیدن حرفهای روزمره‌شما، معیارهای اخلاقی را می‌آموزد. پس رفتارهایتان در لحظات معمولی زندگی می‌توانند درسهای اخلاقی قدرتمندی باشند. با خویشاوندان، دوستان، همسایگان و بیگانگان چگونه رفتار می‌کنید؟ چه فیلمهایی تماشا و کدام کتابها و برنامه‌های تلویزیونی را انتخاب می‌کنید؟ با تضادهای اخلاقی روزانه چه برخوردی دارید؟ برای نمونه، نسبت به تقلب فرزندتان، دروغ دوستش و مزاحمت همسایه چه واکنشی نشان می‌دهید؟ کودکان به همه تصمیمها و ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری شما به دقت نگاه می‌کنند. پس به رفتارهایی توجه کنید که می‌خواهید فرزندانتان از شما سرمشق بگیرند. یکی از بهترین سئوالهایی که در پایان هر روز می‌توانید از خودتان بپرسید این است که اگر من تنها سرمشق یادگیری فرزندم برای تشخیص درست از نادرست باشم، او امروز چه چیزهایی یاد گرفته است؟

۲) رابطه صمیمانه و محترمانه با فرزندان خود برقرار کنید.

پژوهشها نشان می‌دهند کودکان بیشتر از همه تحت تاثیر اشخاصی قرار می‌گیرند که بیشترین علاقه و احترام را برایشان قائل هستند. آنها معمولاً باورهای اخلاقی آن افراد را تقلید می‌کنند. یکی از مطمئن‌ترین راهها برای تقویت اخلاقیات فرزندتان برقراری رابطه‌ای صمیمانه و پر مهر با اوست. کارشناسان می‌گویند: کلید موفقیت آن است که توجه کنید این رابطه از دو سو محترمانه باشد.، یعنی شما با محبت و احترام با فرزندتان رفتار کنید و او هم در مقابل به همین شیوه با شما رفتار کند. البته بی‌تردید برای برقراری چنین رابطه‌ای لازم است اوقاتی را به ارتباط نزدیک دو نفره اختصاص دهید و این کار قطعی‌ترین راه برای تضمین آن است که شما آموزگار اخلاقی فرزندتان باشید.

۳) باورهای اخلاقی‌تان را با فرزندتان در میان بگذارید.

با فرزندتان مرتب درباره ارزشها و اعتقاداتتان صحبت کنید. پژوهشگران دریافته‌اند والدینی که فرزندان با اخلاق پرورش می‌دهند، چنین رفتاری دارند. در پی موضوعات اخلاقی باشید و آنها را مطرح کنید. از هر منبعی که در دسترس دارید، از اخبار و برنامه‌های تلویزیونی گرفته تا وضعیتهایی که در مدرسه، خانه و در میان دوستان پیش می‌آید استفاده کنید و به فرزندانتان بگویید چه احساسی درباره‌ این موارد دارید و چرا. برای نمونه می‌توانید وضعیتی را شرح دهید و بگویید: «اگر من در این وضعیت بودم به این علت این حرف را می‌زدم» یا «اگر تو جای او بودی، چه می‌گفتی؟ به نظر تو رفتار آن شخص درست بود یا اشتباه؟ چرا؟»

جواد پوریا

منبع: کلیدهای پرورش رفتار و ارزشهای اخلاقی در کودکان و نوجوانان، دکتر میشل بُربا، ترجمه: فرناز فرود ۱۶۰-۱۶۹ (با تلخیص)