چهار "بال اخلاق" در قرآن

▪ (عفو - صفح - غفران - رحمت)
چهار کلمه‏ی فوق چهار مرحله‏ی رفتاری را نشان می‏دهد که بر حسب اراده و تقوا و تسلط بر نفس، انسان می‏تواند در برابر کسانی که به او بدی می‏کنند، عکس العمل نشان …

(عفو - صفح - غفران - رحمت)

چهار کلمه‏ی فوق چهار مرحله‏ی رفتاری را نشان می‏دهد که بر حسب اراده و تقوا و تسلط بر نفس، انسان می‏تواند در برابر کسانی که به او بدی می‏کنند، عکس العمل نشان دهد. اولین گام «عفو» است که معنای آن گذشت و صرف نظر کردن از انتقام و تلافی است. کسی که عفو می‏کند، ظاهراً صرف نظر کرده است، اما معلوم نیست کدورت و رنجش قلبی‏اش به صورت اخم و ترشرویی در چهره‏اش ظاهر نشود.

«صفح» گام تکامل یافته‏تری است که آثار رنجش را از صفحه‏ی صورت و دل پاک می‏کند. از این کامل‏تر مرحله‏ای است که به جای تلافی و انتقام به کسی که به ما ستم کرده، احسان و انفاق کنیم که این گام را «غفران» می‏نامند و دست یازیدن بدان بسیار سخت است.

گام دیگر به عالی‏ترین مرحله‏ی انسانیت و اخلاق مانده و آن هم «رحمت» است. رحمت یعنی دلسوزی و کمک و مساعدت به محتاج. در این مرحله، نه تنها عفو و صفح نشان داده و به کسی که به ما بدی کرده، خوبی می‏کنیم، بلکه به حال وی دلسوزی می‏کنیم که چرا مکارم اخلاق محروم شده و مرتکب اعمال ناشایست شده است.

در این زمینه به آیات زیر توجه کنید:

- در رابطه با همسر و فرزندان؛

«و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان اللّه غفور رحیم». (۱)

- دعا به درگاه خدا؛

«واعف عنّا و اغفر لنا و ارحمنا». (۲)

- وظیفه‏ی توانگران در برابر تهی‏دستان؛

«و لیعفوا و لیصفحوا ألا تحبّون أن یغفر اللّه لکم و اللّه غفور رحیم». (۳)

- وظیفه‏ی پیامبر در برابر اهل کتاب؛

«فاعف عنهم و اصفح انّ اللّه یحبّ المحسنین». (۴-۵)

پی نوشت ها:

۱- سوره تغابن، آیه ۱۴:(و اگر ببخشایید و درگذرید و بیامرزید، به راستی خدا آمرزنده مهربان است‏).

۲- سوره بقره، آیه ۲۸۶:(و از ما درگذر؛ و ما را ببخشای و بر ما رحمت آور).

۳- سوره نور، آیه۲۲:( و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟ و خدا آمرزنده مهربان است‏).

۴- مائده، آیه ۱۳:( پس‏، از آنان درگذر و چشم پوشی کن که خدا نیکوکاران را دوست می‏دارد).

۵- ر. ک: قرائتی، محسن، هزارو یک نکته در قرآن کریم