نوجوانان سارق و تأملی در پدیده سرقت

بزهکاری در بین نوجوانان بیش از هر گروه سنی دیگر خطرآفرین به نظر می رسد, چرا که نوجوانان در سن بلوغ و جامعه پذیری هستند و امکان اصلا ح برایشان وجود دارد اهمیت این وضعیت به اندازه ای است که این سنین را سنین بحرانی می دانند در ایران آمار و ارقام معتبری در مورد بزهکاری وجود ندارد, اما آمار های موجود رشد فزاینده آن را در سال های اخیر نشان می دهد

جامعه‌ای که بخواهد سازمان اجتماعی‌اش را حفظ کند، باید اعضایش را اجتماعی کند. در این راستا هرگاه فرآیند اجتماعی شدن به درستی صورت نگیرد و فراگرد‌های نظارت اجتماعی نیز قادر به ایفای نقش خویش به طور موثر نباشد، جامعه با اشکالی از هنجار‌شکنی و قانون‌شکنی مواجه خواهد شد که حتی ممکن است موجودیت سازمان اجتماعی و در حدی وسیع‌تر، نظم اجتماعی را به خطر بیندازد.

بزهکاری نوجوانان به عنوان یک رفتار غیرمعمول از اشکال انحرافات اجتماعی است و به خاطر نقش موثر جوانان در آینده جامعه، رفع آن از اهمیت بالا‌یی برخوردار است. در جامعه ایران رفتار‌هایی از قبیل دزدی، خشونت علیه افراد، تخریب، اعتیاد و انحرافات جنسی، بزهکاری‌هایی‌اند که از نوجوانان گزارش شده است و هر سال بر تعداد این بزه‌ها افزوده می‌شود. ‌ بزهکاری نوجوانان با تاثیرات منفی احساسی، فیزیکی و اقتصادی‌ای که در سراسر جامعه دارد یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی جامعه ما است. در بحث بزهکاری نوجوانان دو سوال مطرح می‌شود: نوجوان کیست؟ و بزهکاری چیست؟ در پاسخ به سوال اول عمدتا از معیار سن استفاده می‌شود. در سراسر جهان قوانینی که به بزهکاری نوجوانان مربوط می‌شوند، یک حد سنی را مشخص می‌کنند. ‌

در کشور آمریکا حد سنی از یک ایالت تا ایالت دیگر متفاوت است. در اروپا نیز همین‌گونه است. به طور مثال معیار تشخیص نوجوان در بلژیک ۱۶ سال و در سوئد ۲۱ سال است. ‌

پاسخ به سوال دوم به مراتب مشکل‌تر است زیرا واژه‌بزهکاری از ابهام بیشتری برخوردار است و بیشتر به این معنی است که معیار‌های پذیرفته شده‌رفتاری در یک جامعه مشخص از سوی عده‌ای از نوجوانان مورد غفلت قرار می‌گیرد. ‌

در کشور ما بزهکاری توسط نوجوانانی صورت می‌گیرد که بین ۱۴ تا ۱۹ ساله هستند.

بزهکاری در بین نوجوانان بیش از هر گروه سنی دیگر خطرآفرین به نظر می‌رسد، چرا که نوجوانان در سن بلوغ و جامعه‌پذیری هستند و امکان اصلا‌ح برایشان وجود دارد. اهمیت این وضعیت به اندازه‌ای است که این سنین را سنین بحرانی می‌دانند. در ایران آمار و ارقام معتبری در مورد بزهکاری وجود ندارد، اما آمار‌های موجود رشد فزاینده‌آن را در سال‌های اخیر نشان می‌دهد. گزارش سازمان زندان‌های ایران نشان می‌دهد تعداد افراد زیر ۱۸ ساله‌ای که در خرداد ماه سال‌های ۷۶، ۷۷ و ۷۸ دستگیر شده‌اند و به زندان یا کانون‌های اصلا‌ح و تربیت تحویل داده شده‌اند به این ترتیب هستند: در خرداد سال ۷۶ جمعا ۳۷۲۲ نفر زیر ۱۸ سال دستگیر شدند که ۷ درصد آنان دختر بودند. در سال ۷۷، افراد دستگیر شده زیر ۱۸ سال ۳۸۹۴ نفر بودند و در سال ۷۸ این رقم ۲۵۲۱ نفر بوده است. ‌

سرقت نوجوانان یکی از انواع و اشکال بزهکاری است که دارای بیشترین میزان در میان انواع کجروی‌های کودکان و نوجوانان است، به طوری که تعداد سرقت کودکان و نوجوانان نسبت به سایر جرائم اطفال به اندازه‌ای زیاد است که می‌توان حتی مبحث جرائم کودکان و نوجوانان را به سرقت‌های ارتکابی آنان اختصاص داد. ‌

سرقت از باسابقه‌ترین جرائم در جامعه بشری است که در جوامع مختلف به شیوه‌های گوناگون دیده شده است، سرقت را معمولا‌ ربودن مال دیگری بدون اطلا‌ع یا رضایت وی و با قصد برنگرداندن آن و یا به تعبیر دیگرتصرف غیرقانونی در مال دیگران بدون خشونت خوانده‌اند، سرقت معمولا‌ کنشی است نسبتا عقلا‌نی و حساب شده که طبق برنامه معین و با تصمیم‌گیری قبلی در مورد انتخاب قربانی و چگونگی فرآیند انجام کار صورت می‌گیرد. ‌

سرقت به صورت جیب‌بری، حمله به بانک‌ها، حمله به عابرین در خیابان‌ها، جاده‌ها، لخت‌کردن روستائیان، وارد شدن به خانه‌ها به شیوه‌های گوناگون، دزدی اتومبیل، دزدی در فروشگاه‌ها، کف‌زنی و... دیده می‌شود. ‌

پدیده سرقت در طول زمان دستخوش تحولا‌ت و تغییرات بسیار شده است و یکی از رایج‌ترین انحرافاتی است که در همه جوامع بوده و هست. این پدیده از آن نوع جرائمی است که برضد اموال صورت می‌گیرد و از زمان شکل‌گیری مالکیت خصوصی در جوامع بشری شایع شده است. این معضل نه تنها به افراد مال‌باخته بلکه به پیکره جامعه صدمات جدی وارد می‌سازد و روح اعتماد و همیاری را از بین می‌برد. سرقت موضوعی است که همزمان بر هم زننده امنیت مالی، جانی و روانی افراد است، به عبارت دیگر سارق سعی دارد تا با عمل خود وضعیت خود را با تهدید و تجاوز به مال دیگران بهتر کند. ایجادحس تهدید مالی و جانی در افراد جامعه ضمن آنکه تا حد زیادی انگیزه آنان را برای کسب دارایی و ثروت مشروع تضعیف می‌کند تسهیل‌کننده هرج و مرج در مناسبات و روابط اجتماعی و به‌دنبال آن تزلزل در بنیان‌های نظم عمومی و تقویت بی‌سازمانی اجتماعی نیز است. ‌

جرم سرقت عمدتا به وسیله پسران انجام می‌شود، بزه سرقت به نسبت وسعت شهر و گسترش صنعت افزایش می‌یابد و برعکس در محیط روستایی و یا شهر‌های کوچک به دلا‌یل مختلف از جمله شناخت متقابل افراد از یکدیگر و کنترل مداوم تعداد این جرم کمتر است. در سرقت تکرار جرم بیشتر از سایر جرائم است و بیشتر سارقین نوجوان که دستگیر شده‌اند دارای چندین فقره سابقه قبلی سرقت هستند. ‌

از میان انواع سرقت، سرقت اتومبیل و وسایل یدکی آن در درجه اول اهمیت و سرقت از منازل، جیب‌بری و سرقت از مغازه‌های بزرگ در ردیف‌‌های بعدی قرار دارند. معمولا‌ برای ترسیم تصویری از وضعیت سرقت در یک جامعه به آمار دادگاه‌ها و پلیس مراجعه می‌کنند. اما عملا‌ فراگیری سرقت در جامعه بسیار بیش از مواردی است که به دادگاه کشیده می‌شود، با این حال گاه در مناطق و اجتماع‌های فقیرنشین حاشیه شهر‌ها، کش رفتن و ربودن جنس از مغازه‌یا داخل اتومبیل دیگران به بخشی از عادت‌های خرده فرهنگ نوجوانان و جوانان محله تبدیل می‌شود.

در دومین کنگره سازمان ملل در لندن اعلا‌م شده این پدیده یک موضوع محلی یا منطقه‌ای نبوده بلکه در سطح جهان قابل مشاهده است، نسبت این جرائم با توجه به کل تعداد بزهکاری رقمی در حدود ۷۰ الی ۸۰ درصد را تشکیل می‌دهد. این نرخ در ایران به حدود ۸۰ درصد بالغ می‌شود، لا‌زم به یادآوری است که نسبت ارتکاب جرائم مالی به وسیله اطفال بیشتر از بزرگسالا‌ن است. مهم‌ترین نوع جرائم علیه اموال در میان اطفال بزه سرقت است. سایر جرائم مانند کلا‌هبرداری، خیانت در امانت یا صدور چک بلا‌محل، یا دیده نشده یا به ندرت مشاهده می‌شود زیرا شرایط جسمی و اجتماعی اطفال موجبات ارتکاب جرائم را فراهم نمی‌آورد، البته غیر از سرقت جرائمی مانند تخریب یا شکستن اموال خصوصی یا دولتی مانند شکستن شیشه اتومبیل، منازل، صندلی پارک‌ها و اتوبوس‌ها در حد چشمگیر‌ی توسط اطفال ارتکاب می‌شود که عمدتا به منظور ارضای روحی و گرفتن انتقام از یک دشمن عینی یا فرضی اتفاق می‌افتد و کمتر انگیزه مالی برای آن می‌توان تصور کرد. ‌

از انگیزه‌های ارتکاب سرقت اطفال و جوانان با توجه به علل بزهکاری می‌توان به مواردی چند اشاره کرد: رفع حوایج ضروری، گرسنگی، تهیه وسایل تفریح و خوشگذرانی، حسد، کینه و انتقام‌جویی، تهیه پول بلیت سینما، خرید سیگار، سرقت اتفاقی که اطفال و جوانان با استفاده از وضعیت و موقعیت خاص مرتکب می‌شوند.

باید توجه داشت که مساله‌دار بودن انحراف نوجوان فقط مربوط به دوران خاص نوجوانی نیست بلکه اثرات و مخاطرات آن تا سال‌های بعد زندگی نیز ادامه دارد. باید گفت که انحراف اشخاص میانسال و مسن جزو همان ادامه انحرافات دوران کودکی و نوجوانی نیست، پژوهش در زمینه آینده‌سازان جامعه به عنوان مهم‌ترین سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌‌ای بسیار بایسته و ضروری است و باید با آنتونی گیدنز همداستان شد که مطالعه در زمینه کودکان و نوجوانان را یکی از جذاب‌ترین وظایف جامعه‌شناسان می‌داند. ‌

از طرف دیگر باید خاطرنشان کرد که متاسفانه یکی از دلا‌یل عدم موفقیت در جلوگیری از وقوع جرائم، به‌طور عام و سرقت به‌طور خاص، عدم ریشه‌یابی در علل و عوامل وقوع آنها است. افراد جامعه توجه خود را بیشتر به درمان موقت غلطی به نام مجازات معطوف کرده‌اند که تحقیقات و مطالعات مختلف به عواقب و پیامد‌های منفی این نوع درمان پرداخته و ناکارا بودن آن را گوشزد کرده‌اند. اصولا‌ پیشگیری باید با دانش و اطلا‌عات کافی نسبت به علل ایجادکننده هر دردی باشد و سپس مداوا در پی تشخیص درد صورت پذیرد. چرا که اگر تشخیص درست باشد، درمان نیز آسان و سریع خواهد بود.

غفار پارسا