رویکردهای اسلامی جهانگردی

مقوله سیر و سفر و یافتن مجالی برای تفریح, بازدید از نقاط دیدنی طبیعی و تاریخی و یا زیارت اماکن مذهبی و از همه مهمتر تماشای خلقت الهی در اقصی نقاط گیتی, همواره مورد توجه جوامع بشری در طول تاریخ بوده و هست

مقوله سیر و سفر و یافتن مجالی برای تفریح، بازدید از نقاط دیدنی طبیعی و تاریخی و یا زیارت اماکن مذهبی و از همه مهمتر تماشای خلقت الهی در اقصی نقاط گیتی، همواره مورد توجه جوامع بشری در طول تاریخ بوده و هست. آثار مکتوب به‌جا مانده از خاطرات سفرهای سیاحانی همچون ناصر خسرو، ابن بطوطه و... نشان می‌دهد که انسان همواره برای ارضای حس کنجکاوی‌اش و شناخت ناشناخته‌ها، همه مخاطرات و مصائب سفر به دوردست‌ها را به جان خریده است و همین امر مقدمه‌ای شد برای اشاعه تمدن و گسترش فرهنگ اقوام مختلف و آشنایی ملل با یکدیگر. از دیگر سو چون جنس جهانگردی، جنس ارتباط انسان با انسان و انسان با طبیعت است لذا از آن به عنوان یکی از مؤثرترین راه‌های توسعه صلح و دوستی پایدار در دنیا نام برده شده است. اساساً گردشگری با روح سرشار از امید سر و کار دارد و انسان ناامید هرگز به گردش نمی‌رود. یکی دیگر از آثار ارزشمند جهانگردی و سیر و سفر به اقصی نقاط گیتی کسب دانش و معارف و پی بردن به عجایب خلقت هستی است و از همین روست که به اهمیت گردشگری از منظر تعالیم اسلامی پی می‌بریم.

در آیه ۱۱ سوره انعام قرآن کریم، خداوند متعال خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: قل سیروا فی الارض ثم انظروا کیف کان عاقبئ المکذبین. یعنی: «ای پیامبر به مردم بگو در روی زمین گردش کنید و عاقبت آنانی را که آیات الهی را تکذیب کردند بنگرید.» و یا در آیه ۲۰ سوره عنکبوت آمده است: قل سیروا فی الارض فانظروا کیف بداء الخلق. یعنی: «ای پیامبر به امتت بگو در زمین سیر کنید و بنگرید که خداوند چگونه آفرینش و هستی را به‌وجود آورده است.» براساس این دو آیه شریفه و بسیاری آیات دیگر، قرآن کریم تعمق و اندیشیدن در احوال گذشتگان، پی بردن به سرنوشت خوب و بد انسان‌ها و دستیابی به رموز خلقت و شکوفایی عقل و آگاهی و ایمان قلبی به ذات باریتعالی را از مهمترین رهاورد جهانگردی گوشزد و به انسان‌ها امر می‌کند که از محیط محدود زندگی خود خارج شوند و با سیر و سیاحت در جهان پهناور در اعمال و رفتار و آداب و سنن دیگران بیندیشند و از این رهگذر، اندوخته پر ارزش آگاهی و عبرت را برای گذران عمر کوتاه، اما ذی‌قیمت خویش به ارمغان بیاورند، اما در فرهنگ ما ایرانیان سیروسفر که امروزه از آن به نام جهانگردی یا گردشگری و صنعت توریسم یاد می‌شود، از قدیم الایام جایگاه ویژه و درخور توجهی داشته است. احداث ۲۵۰۰ کیلومتر راه ارتباطی و ایجاد کاروانسراها و چاپارخانه‌های متعدد در طول مسیرها در دوره هخامنشیان، یا احداث جاده ابریشم از چین تا مدیترانه و گذر آن از فلات ایران در دوره اشکانیان و نیز تلاش حکومت‌ها در تأمین امنیت، آسایش و رفاه مسافران و گردشگران در مدت زمان سفر و اقامت که با فرهنگ غنی میهمان نوازی و خونگرمی ایرانیان توأمان بوده است، همه و همه گواهی بر اهمیت جایگاه و منزلت جهانگرد و جهانگردی در این سرزمین کهن از گذشته‌های بسیار دور است. در دوران انقلاب شکوهمند اسلامی نیز که ایران عزیز با پشتوانه قوی ولایت فقیه و مردم همیشه در صحنه به مدینه فاضله مسلمانان جهان مبدل شده است، شاهد درخواست‌های روز افزون خیل مشتاقان سفر به این سرزمین مقدس هستیم. آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد سالانه دو میلیون گردشگر خارجی از جاذبه‌های تاریخی، زیارتی و طبیعی کشورمان دیدن می‌کنند هرچند این تعداد گردشگر به نسبت کشورهای فعال در بخش صنعت توریسم کم و ناچیز است اما بیانگر غنای پتانسیل گردشگری در میهن اسلامی است که برخورد فعال و کارآمد با آن می‌تواند راهگشای سهم بیشتری از ظرفیت پرحجم صنعت جهانی گردشگری باشد. دستیابی به این هدف مستلزم به کارگیری راهکارهایی است که مختصراً به آنها اشاره می‌شود:

۱) تبلیغات و اطلاع‌رسانی: تبلیغات شیوه نوین آگاهی بخشی است برای اقناع جامعه مخاطب که با تکیه بر ابزارهای گوناگونی از جمله وسایل ارتباطی مکتوب، دیداری و شنیداری صورت می‌گیرد تا بدین وسیله در ارزش‌ها، اعتقادات، نگرش‌ها و رفتار مردم تغییر ایجاد شود، اما آنچه در اینجا باید به آن توجه داشت این است که جامعه مخاطب ما یعنی گردشگران، به‌دنبال انتخاب و گزینش بهترین‌ها، باکیفیت‌ترین‌ها و باصرفه‌ترین‌ها از بین تعداد بی‌شمار داوطلبان میزبانی هستند. لذا این هنر ماست که با وجود داشتن زمینه‌های درخور توجه گردشگری زیارتی، علمی، فرهنگی، تجاری، تفریحی، تاریخی، طبیعی، خدماتی، اقتصادی و حتی ورزشی در اقصی نقاط میهن اسلامی، مبلغ خوبی برای جلوه‌گیری این جذابیت‌ها در کشورهای صادرکننده گردشگر باشیم.

۲) فراهم کردن تسهیلات مناسب اقامتی: به نظر می‌رسد هر گردشگر که شهر و دیار خود را برای گذران چند روز فراغت ترک می‌کند در وهله اول خواهان مکانی مناسب، راحت، مطابق با استاندارد‌های بین‌المللی و به صرفه است. از این رو داشتن امکانات مناسب اقامتی یکی از بسترهای جذب گردشگرمحسوب می‌شود که توجه به آن ما را یک پله به هدف مورد نظر نزدیک می‌کند .

۳) حفظ حرمت و تکریم گردشگر: احترام گذاشتن و تکریم گردشگر یکی از مؤثرترین شیوه‌های رفتاری است که انگیزه تکرار خاطرات شیرین سفر را برای بار دوم و سوم و... در وجود هر مسافری زنده نگه می‌دارد. بویژه آنکه خصلت نیک مهمان‌نوازی در تعالیم دینی ما مسلمانان بسیار سفارش شده است. دین مبین اسلام به مسئله گردشگری و جهانگردی با بینش خاص توأم با مهمان نوازی و محبت اسلامی نگریسته است. در همین زمینه حدیث معروف نبوی خطاب به ما مسلمانان، ضرورت احترام و تکریم مهمان را گوشزد می‌کند و می‌فرماید: (اکرم الضیف ولو کان کافرا). یعنی مهمان را گرامی بدارید هر چند آن مهمان کافر باشد. بدون شک تعامل شایسته در برخورد با گردشگر، رعایت اصول و آداب احترام‌آمیز در طرز رفتار، گفتار و منش با در نظر گرفتن همه انتظارات و ملاحظات دینی و مذهبی گردشگران، ماندگاری خاطرات خوش سفر را در وجود آنها صد چندان خواهد کرد.

۴) پائین آوردن هزینه سفر: هرچند سیر وسیاحت جزو لاینفک زندگی پرکار ماشینی واسترس‌زای امروزی جوامع بشری به شمار می‌رود ولی آنچه مقصد، مدت و نوع مسافرت را تعیین می‌کند هماهنگی هزینه سفر با اقتصاد خانواده‌هاست. ازاین رو اغلب کشورهای گردشگرپذیر تلاش می‌کنند با دادن تخفیف‌هایی در هزینه ترابری، اقامتی، پذیرایی و بازدید از اماکن دیدنی، مسیر گردشگران بیشتری را به سمت خود تغییر دهند. گرچه این تخفیف‌ها در بعضی موارد موجب کاهش مقطعی درآمد می‌شود اما در دراز مدت با افزایش تعداد گردشگر و طولانی شدن مدت اقامت آنها رونق صنعت توریسم کشور را در پی خواهد داشت.

۵) تأمین امنیت و آرامش جانی، مالی و روحی گردشگران: مقوله امنیت و آرامش از اساسی‌ترین مبانی توسعه صنعت توریسم به شمار می‌رود و اصولاً صلح، دوستی و امنیت با این صنعت عجین است. احساس کوچکترین ناامنی می‌تواند در یک کشور لطمه جبران ناپذیری به این صنعت و زیر شاخه‌های آن وارد کند. تأمین و بسط و گسترش فضای امن توأم با آرامش که بر عهده دستگاه‌های نظامی، انتظامی و اطلاعاتی است از یک سو و تبلیغ و ترویج آن توسط رسانه‌های گروهی ازسوی دیگر وظیفه خطیری است که تحقق آن رونق صنعت گردشگری را تضمین خواهد کرد.

۶) توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل: وجود وسایل حمل و نقل ایمن، راحت، سریع و پیشرفته در بخش‌های زمینی، دریایی و هوایی، همچنین توسعه و تجهیز آزاد‌راه‌ها و بزرگراه‌ها و فراهم کردن زمینه مسافرت گردشگران به اقصی نقاط کشور در حقیقت از محرک‌های ایجاد انگیزه سفر در مردم و تقسیم درآمدهای ناشی از صنعت گردشگری بین استان‌های مختلف است. به‌رغم تلاش‌های انجام شده در این زمینه در سال‌های گذشته در ایران، اما ضرورت نوسازی هرچه بیشتر ناوگان هوایی، به کارگیری شناورهای مجهز برای سفرها و گردش‌های طولانی دریایی و توسعه و تجهیز و به روز‌رسانی ناوگان ریلی کشور، ظرفیت‌های قابل توجهی پیش روی مسئولان قرار داده است که یقیناً با پشتوانه مشارکت بخش خصوصی دست یافتنی خواهد بود.

۷) وجود دفاتر خدمات مسافرتی فعال: سهولت دستیابی به امکانات ترابری، اقامتی، پذیرایی و تفریحی در مسافرت‌های جمعی و تورگردی از مزایایی است که گردشگران را به مراجعه روزافزون به آژانس‌های مسافرتی ترغیب می‌کند. لذا این آژانس‌ها به لحاظ تعاملاتی که با آژانس‌های مسافرتی کشور‌های مختلف دارند، به عنوان مهمترین متولی بخش خصوصی در صنعت توریسم قادرند در جذب گردشگران خارجی نقش بی‌بدیلی ایفا کنند.

۸) مرمت، نگهداری و زیبا‌سازی ابنیه تاریخی و جاذبه‌های طبیعی: قرار دادن ایران در جمع ۱۰ کشور اول دارای بیشترین جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و مذهبی از سوی سازمان جهانی گردشگری یونسکو، مبین این مطلب است که کشورمان برخوردار از همه مواهب و ظرفیت‌های ویژه توسعه صنعت گردشگری می‌باشد. آنچه دراین رهگذر مهمتر به نظر می‌رسد، ضرورت آماده‌سازی و افزایش زیبایی‌های این جاذبه‌هاست؛ همان چیزی که در نگاه اول هر بازدیدکننده و گردشگر جلوه‌گری می‌کند. مرمت و بازسازی بموقع، نگهداری شایسته اماکن مذهبی و ابنیه تاریخی، همچنین حفظ آراستگی و پاکی جاذبه‌های طبیعی و افزایش امکانات مناسب تفریحی و سیاحتی مورد توجه و مداقه قرار می گیرد. در پایان این نکته مسرت‌بخش و امید‌دهنده است که نگرش بیش از یک میلیارد مسلمان در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی به مقوله گردشگری، به سمت روی آوردن به گردشگری حلال سوق پیدا کرده است و بیشتر به دنبال یافتن مکان‌های تفریحی و سیاحتی توأم با آمیزه‌های دینی و مذهبی هستند. امید که با همت و تلاش مضاعف مسئولان، بخش خصوصی و غیرخصوصی و فعال در صنعت گردشگری، متخصصان رسانه‌های فعال در این حوزه و نیز در دفاتر مراکز و مؤسسات ارتباطی و مطالعاتی مرتبط با این صنعت، این توصیه اکید اسلامی را در بسط و گسترش دوستی و انس و الفت انسانی و الهی بین مسلمانان و همچنین سایر فرهنگ‌های کشورهای مختلف جهان، جامه عمل بپوشانند.

علیرضا عامری

رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش