آثار غفلت

غفلت در منطق اهل عرفان به چه معنا آمده است و چه آثار و تبعاتی بر آن مترتب می شود؟
الف) مفهوم غفلت
غفلت از بی خبری ما خبر می دهد. این حالت در انسان از نظر مبانی اخلاق بسیار خطرناک شمرده …

غفلت در منطق اهل عرفان به چه معنا آمده است و چه آثار و تبعاتی بر آن مترتب می شود؟

الف) مفهوم غفلت

غفلت از بی خبری ما خبر می دهد. این حالت در انسان از نظر مبانی اخلاق بسیار خطرناک شمرده می شود و می تواند اساس بسیاری از صفات و اعمال ناپسند انسان باشد. در کتاب های لغت در تعریف و توضیح غفلت آمده است:

«اگر فراموشی عارض بر انسان از جهت کمبود حفاظت و یا کمی بیداری باشد «غفلت» نامیده می شود.» در عرفان و اخلاق، غفلت به عنوان اولین گام سقوط و دوری از سلوک، بسیار مورد توجه است و آن را چنین تعریف می کنند؛

«غفلت در اصطلاح اهل الله غافل بودن دل است از حقیقت. در شرح کلمات باباطاهر است که اصل غفلت حرمان آینده است از ذکر حق. در دستور العلماست که غفلت پیروی کردن نفس است بر آنچه می خواهد و ابطال وقت است به بطالت.(فرهنگ معارف اسلامی، ج۲، ص۱۰۸)

در قرآن لفظ غفلت به صورت های غافلین، غافلون، اغفلنا، غفله و غافلا مجموعا ۲۲ بار تکرار شده است. آیات اخلاقی این بحث را می توان تحت دو عنوان به شرح زیر تنظیم و تبیین کرد.

ب) انواع غفلت

آیاتی که غفلت و عواقب آن را در حیات معنوی انسان بیان می کند، با توجه به موضوع آنها، می توان به چهار نوع تقسیم کرد:

۱) غفلت از خدا

قرآن کریم می فرماید: «از کسی که دلش را از یاد خویش غافل داشته ایم و در پی هوا و هوس خویش بوده و کارش تباه است پیروی مکن»(کهف-۲۸)

همچنین در جای دیگر می فرماید: «و آنان را از روز حسرت بترسان که امر (الهی) تحقق یابد و آنان غافل باشند و ایمان نیاورند».(مریم-۳۹)

این آیه در مقام بیان این نکته است که نبود ایمان یا مجذوب شدن به زرق و برق دنیا، انسان را از یک آینده حتمی و مهم و سرنوشت ساز غافل می کند که همانا روز قیامت است.

۲) غفلت از پیام خدا

قرآن کریم در این زمینه می فرماید: «و بسیاری از مردم از آیات ما غافلند»(یونس-۹۲)

۳) غفلت از پیمان با خدا

قرآن کریم در این باره می فرماید: «و چون پروردگارت فرزندان بنی آدم را از پشت های ایشان برگرفت و آنان را بر خودشان گواه گرفت (و پرسید) آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: چرا شهادت می دهیم. تا روز قیامت نگویید ما از این (حقیقت) بی خبر بودیم»(اعراف-۱۷۲)

فخر رازی در تفسیر عبارت (و اشهدهم علی انفسهم الست بربکم قالوا بلی) می گوید: معنای آیه این است که خدای متعال ادله ای بر ربوبیت خود برای آنان قرار داد و عقل های آنان به این ادله شهادت دادند. پس این شهادت عقول، جاری مجرا و جایگزین گواهی آنها علیه خود می باشد و اعتراف ما به وحدانیت خدا محسوب می گردد. (تفسیر کبیر، ج۳، ص۳۷۲)

۴) غفلت در جنگ

قرآن کریم می فرماید: «کافران خوش دارند که شما از سلاح ها و ساز و برگتان غافل باشید تا به ناگاه به یک حمله بر شما بتازند».(نساء-۱۰۲)

ج) آثار غفلت

۱) هلاکت دنیوی

قرآن کریم می فرماید؛ «این بخاطر آن است که پروردگارت نابودکننده شهرها- به سبب ظلم و ستم در حالی که مردمانش بی خبر باشند- نیست»(انعام-۱۳۱)

۲) پست تر از حیوانات

قرآن کریم در این رابطه می فرماید: «اینان هم چون چارپایانند، بلکه گمراه ترند، اینان اند که غافلند».(اعراف-۱۷۹)

در این آیه سه نکته وجود دارد:

۱) کفار مانند چارپایان هستند.

۲) از حیوانات پست ترند

۳) غافلند. فخر رازی در تفسیر این آیه می نویسد:

«امتیاز انسان در قوه عقلیه و تفکر می باشد؛ قدرتی که می تواند به وسیله آن به ذات حق معرفت پیدا کند. وقتی از آن استفاده نکرد، مانند چارپایان است که آن را ندارند؛ اما اینکه فرمود: بدتر از حیوانات هستند، از این جهت است که حیوانات قدرت کسب فضایل و کمالات ندارند و انسان گمراه در حالی که آن را داشته ولی استفاده نکرده است. اما عنوان غفلت را که درباره آنان به کار برد، از این جهت است که اینان نسبت به نعمت هایی که خدا برای اولیایش آماده کرده و عقابی که برای دشمنانش مهیا نموده بی خبرند»(تهذیب تفسیر کبیر، ج۳، ص ۳۷۹)