ماهیت سیاسی اجتماعی زبان

زبان ارتباطی, عادت رفتاری است که افراد یک جامعه به طور مشترک آن را دارند در این رابطه, واژه تخصصی «گفتمان و یا کلام discourse » به عنوان ارتباط نمادین انسانی در بسیاری از اشکالش, خواه مستقیماً از طریق زبان گفتاری یا نوشتاری یا ازطریق اشارات, تصاویر, نمودارها, فیلمها یا موسیقی استفاده می شود

زبان ارتباطی، عادت رفتاری است که افراد یک جامعه به‌طور مشترک آن را دارند. در این رابطه، واژه تخصصی «گفتمان و یا کلام (discourse)» به عنوان ارتباط نمادین انسانی در بسیاری از اشکالش، خواه مستقیماً از طریق زبان گفتاری یا نوشتاری یا ازطریق اشارات، تصاویر، نمودارها، فیلمها یا موسیقی استفاده می‌شود. در این رابطه می‌توان به نقش مهم و همه جانبه زبان به عنوان اصلی‌ترین ابزار ارتباطی اشاره کرد که در تمام حوزه‌های مرتبط با فعالیتهای انسان چه به صورت مجازی و چه غیر مجازی، نقش محوری دارد. پیتر ترادگیل در کتاب خود تحت عنوان «درآمدی بر زبان و جامعه» به نقش مهم زبان در ارتباطات اجتماعی پرداخته و معتقد است که دو جنبه از رفتار زبانی یعنی کارکرد زبان در برقراری روابط اجتماعی و همچنین نقش زبان در ارائه قرائنی در مورد متکلم، از نظر اجتماعی واجد اهمیت شایانی است.

هر دو جنبه رفتار زبانی بازتاب‌هایی از این واقعیتند که بین زبان و جامعه همبستگی نزدیکی وجود دارد. زبان وسیله‌ای مهم برای برقراری و حفظ رابطه با مردم است، لذا در جوامع کنونی نفوذ زبان بر فعالیتهای اجتماعی و سیاسی افزایش یافته و برای متقاعد کردن و تحت نفوذ خود درآوردن افراد و گروه‌های اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بر این اساس لازم است که کاربران زبان با دقت نظر بیشتری به این موضوع بپردازند و شیوه‌ای را برای تحلیل گفتمان فراهم نمایند تا فهمی عمیق‌تر در این زمینه به دست آورند.

مسئولانی که حوزه‌های خاصی از آسیب‌های اجتماعی را بررسی می‌کنند، معتقدند بسیاری ازمشکلات اجتماعی از استفاده غیرعاقلانه زبان یا اشکال دیگر برقراری ارتباط بوجود می‌آید و شرایط عکس آن هم قابل تصور است. مواردی را می‌توان یافت که به واسطه تأثیر زبان بر افکار مخاطبین، سود فراوان عاید فرد می‌شود. سؤال قابل بحث این است که چگونه نتایج بسیار مفید و یا بسیار زیانبار می‌تواند تنها از دخالت گفتمان‌ها حاصل شود؟ مورخان، حقوقدانان و سیاستمداران به موضوع تأثیر زبان بر افراد جامعه علاقه‌مندند و از تحلیل گفتمان برای رسیدگی به مسائل اجتماعی مربوط به حرفه‌شان استفاده می‌کنند. گاهی ممکن است برایمان اتفاق افتاده باشد که کالایی را در اثر گفته‌های فروشنده‌ای ماهرخریده باشیم که نیازی به آن نداشته‌ایم، فروشنده با بیانی چرب و نرم ما را قانع کرده که کالایش مرغوب است.

شاید با نگاهی به چهره ما، شک را در ذهنمان تشخیص داده و با ارائه دلایل بسیار ما را ترغیب به خرید کالا کرده باشد. حال به کمد اتاق خود و یا کابینت‌های آشپزخانه نگاهی بیندازید، چند درصد از اجناسی را که می‌بینید کاربرد مستمر برایتان دارد؟ و یا حتی ممکن است به پزشکی اعتماد کرده باشیم که قاطعانه صحبت کرده و تن به تیغ جراحی داده باشیم و در اثر عوارض بعدی، پزشک دیگری ما را از تشخیص اشتباه همکارش آگاه کرده باشد. در تقابل با این وضعیت‌ها، گاهی نیز پیش آمده که از پرداخت جریمه‌ای معاف شده باشیم فقط به دلیل آن‌که گفته‌هایمان قانع کننده بوده است.

تمام این اتفاقات، حاصل عملکرد زبان است. آیا در روابط با همکاران شغلی، اعضای خانواده و دوستانتان موفق هستید؟ کلامتان تا چه حد بر آنان تأثیرگذار است؟ دوستی را می‌شناسم که با سخنان شیرین و جادویی اش، به قول قدیمی ها مار را از لانه بیرون می‌کشد. آیا آنچه که می‌گوید با احساسات قلبی اش همسان است؟ چند بار در زندگی تان در معرض قضاوت قرار گرفته‌اید و یا در مورد دیگران قضاوت کرده‌اید؟ مسلماً از صبحگاهان که چشمانتان را بر دنیا می‌گشایید، نسبت به هوا، سلامتی خودتان، احتمالاً دیگر اعضای خانواده و یا همسایگانی که صدای پایشان را در راه پله می‌شنوید قضاوت می‌کنید و تا پایان روز، تا زمانی که به خواب عمیق فرو روید و حتی در رؤیاهایتان نیز در مورد دیگران می‌اندیشید و آنان را محکوم و یا تحسین می‌کنید. تاکنون به این موضوع اندیشیده‌اید که ملاک قضاوت شما بر چه پایه‌ای استوار است؟ بخش اعظم قضاوتهای ما، ریشه در گفتمان ارتباطی مان با دیگران دارد. به هرحال، عقیده براین است که بررسی زبان می‌تواند به پرورش آگاهی و توان مردم درجهت تغییر کمک کند زیرا زبان در برد و باختهای حرفه‌ای و حتی قانونی بسیار مؤثر است.روانشناسان زبان معتقدند که متکلمین زبان دستگاه‌های خودکار اجتماعی - زبانی نیستند که طبق برنامه تعریف شده فقط گفتمانی را تولید کنند.

آنان می‌توانند زبان را به نحوی بکار برند تا روی موقعیت بافتی تأثیر بگذارد و وضعیت را به دلخواه خود تغییر دهند و قصد شخصی خویش را از طریق ظرایف معنایی به تحقق برسانند. در حال حاضر، بررسی شیوه بکارگیری زبان در گفتمان‌هایی از این قبیل و از انواع دیگر توسط جامعه شناسان زبان انجام می‌پذیرد. آنان قواعد انجام و تعبیر گفتمان و شیوه تفاوت این قواعد در جوامع مختلف را بررسی می‌نمایند. «فهم پذیری متقابل» نیز یکی از موضوعات بسیار جالب است که متخصصان این رشته را در کشف عوامل دخیل بر تأثیر متقابل کاربران زبان بر یکدیگر یاری می‌دهد. من و شما به عنوان کاربران زبان، چگونه همدیگر را درک می‌کنیم و به چه میزان این فهم متقابل محقق می‌شود؟ اولین و مهم ترین عامل در فهم پذیری بین من و شما بوسیله زبان یا به عبارت تخصصی تر، گفتمان رخ می‌دهد و بر این اساس میزان فهم پذیری بین ما، بستگی به میزان تأثیر گفتمان هر یک از ما بر دیگری دارد. نکته قابل توجه این است که: هر چه زبان ما تأثیرگذارتر باشد برد ما در معاملات اجتماعی و در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و غیره افزایش می‌یابد. حتی اگر اسناد و مدارک محکمه پسند هم داشته باشیم ولی در مورد آنها نتوانیم ماهرانه توضیح دهیم با باختی غیر عادلانه و یا در حالت خوشبینانه با بردی نه به میزان حقمان مواجه می‌شویم.

انسان در مقایسه با دیگر موجودات زنده که قادر به بکارگیری وسیله ارتباطی هستند، مخلوقی است که می‌تواند به اراده خود و براساس خلاقیت و میزان مهارتش، از زبان ارتباطی اش برای اجرای مقاصد و نیاتش استفاده نماید. هر چه تأثیر زبان ارتباطی بین انسانها بر روی روابط و زندگی شخصی و حرفه ای شان بیشتر شود، هدف کسب مهارت در بکارگیری زبان در جهت منفعت شخصی و حرفه‌ای افراد نیز افزایش می‌یابد. موضوع مورد طرح تاکنون از دید متخصصان رشته‌های جامعه شناسی و جامعه شناسی زبان، روانشناسی و روانشناسی زبان، مردم شناسی، مدیریت و بازاریابی، روابط عمومی و دیگر رشته‌هایی که به نوعی به این موضوع مرتبط می‌باشند، دور نمانده است و براساس تئوریها و نظریات به ثبت رسیده، در جوامع معتبر علمی الگوهایی نیز طرح‌ریزی گردیده است اما تکلیف ما مخاطبان زبان به‌عنوان افرادی که در مقابل حجم بسیار زیادی از مهارتهای ارتباطی و زبانی بکار گرفته شده، قرار می‌گیریم چیست؟ بر چه اساس و بر پایه چه الگو یا الگوهایی، گفتمان دریافتی را ارزیابی کنیم؟ نکات فوق نشانگر این نکته است که ضرورت دارد متخصصان و اندیشمندان رشته‌های مرتبط با این موضوع، شیوه‌ای را برای تحلیل گفتمان فراهم نمایند تا مخاطبان، فهم عمیق تری را در این زمینه بدست آورند و یا حداقل به راحتی طعمه بازاریابان ماهر نگردند.