سه شنبه, ۱۲ تیر, ۱۴۰۳ / 2 July, 2024
عدالت تولیدی مبنای فعالیت اقتصادی
عدالت جایگاه مهم و ادبیات وسیعی در فرهنگ ما دارد. امام علی(ع) می فرمایند:"العدل یضع الامور مواضعها۱" "عدالت هر چیزی را در جای خود می نشاند" حاکمیت عدالت اجتماعی در کل کشور به معنی از بین رفتن محرومیت از کل جامعه است. پیامبران برای اینکه مردم با عدالت زندگی کنند وهیچ ظلمی نباشد مبعوث شدند( لیقوم الناس بالقسط)۲ و یکی از مهمترین اهداف انقلاب اسلامی هم ایجاد عدالت مخصوصا عدالت اجتماعی بود. در نظام حقوقی عدالت را به مفهوم برابری می داند که در برخی موارد مفهوم تساوی را نیز می توان بهکار برد لیکن همیشه بدین مفهوم نیست.۳
مفاهیم مرتبط با عدالت در سه حیطه عدالت الهی، عدالت فردی، عدالت اجتماعی دسته بندی می شوند. در اقتصاد نیز مفهوم عدالت در تمام روابط و اجزای اقتصادی (تولید، توزیع، مصرف و نظارت) نیز باید تجلی یابد. البته منظور از "عدالت توزیعی" یا "عدالت اجتماعی" اجرای اصول عدالت در توزیع کالاها و منافع اجتماعی است.
تحقق عدالت تولیدی در جامعه دو ساز وکار مهم راهبردی مبتنی بر اقتصاد ایران به شرح ذیل دارد:
الف- عدالت در امکانات:
اختلاف در ثروت و درآمدها تا آنجا که از میزان استعداد، تلاش و فعالیتها ناشی می شود، امری طبیعی و مطلوب است. اما به شرطی که مواهب الهی و امکانات جامعه در اختیار همه طبقات جامعه قرار گیرد. امکانات زیستی و درآمدی بین همه یکسان توزیع شود و فرصتهای برابر برای رشد افراد با توجه به استعدادها و سلایق آنها در جامعه وجود داشته باشد۴. لذا دین یا گروه خاصی اجازه ندارد به بهانه موقعیتهای سیاسی، اقتصادی، مذهبی و... امکانات عمومی جامعه مسلمین را به نفع خود بهکاربرد.
در این آیه خداوند تمام نعمتهای خود را متعلق به عموم مسلمین می داند و خود را ناظر بر آنها معرفی می نماید.
ب-سالم سازی درآمدها:
خداوند در قرآن درآمدهای مشکوک و حرام که از روابط ناسالم اقتصادی بر می آید را مذموم شمرده است۵ که مسبب آثار مخرب بسیاری در جامعه است.۶ ثروتهای باد آورده ناشی از رانتهای اقتصادی و روابط ناسالم اقتصاد زیر زمینی و... باعث می شود افراد از امکاناتی شایستگی احقاق آنها را نداشته باشند استفاده کنند و بدین وسیله اموال بیت المال تضییع شود. لذا اگر درآمدهای افراد بر اساس حق و شایستگی، استعداد و تلاش آنها باشد، فاصله طبقاتی شدیدی در جامعه اسلامی ایجاد نمی شود و حق مظلومی نیز پایمال نخواهد شد.
متاسفانه در جامعه کنونی ما شرایط و روابط ناسالم اقتصادی باعث بروز پروندههای بزرگ فساد مالی شده است. که این امر به فقر و اختلاف بین دهک های جامعه دامن می زند. بر اساس تجربیات اقتصاد ایران، رفع این معضل دو راهکار دارد؛
الف-تیز هوشی و همت مضاعف و کار جهادی دولت و دستگاه قضائی می تواند نقطه عطفی در از بین رفتن آن باشد.
ب- تقویت روحیه معنوی مردم و تفهیم آثار دنیوی و اخروی مخرب درآمد های حرام یا به عبارتی کار فرهنگی و اخلاقی درجامعه است. بر این اساس، برای ریشه کن کردن فقر و شکوفا ساختن اقتصاد جامعه، چاره ای جز رشد فرهنگی جامعه و اصلاح اخلاق مردمان وجود ندارد؛ زیرا اگر اخلاق در جامعه حکمفرما نباشد و انسان ها به رشد فرهنگی نرسند، روحیه ای زراندوز پیدا خواهند کرد. امام رضا(ع) زراندوزان را کسانی می داند که اصول اخلاقی را زیر پا نهاده اند. همچنین، بخیل و دارای آرزوهای دور و دراز و حریص هستند. بی گمان، آنکه به رشد فرهنگی رسید و جان خویش را از خلق و خوهای نکوهیده پیراست، هرگز انحصار طلب نیست، بلکه اهل انفاق و گشاده دستی خواهد بود. درنتیجه، به سهم خود در ریشه کن ساختن فقر در اجتماع و شکوفایی اقتصادی جامعه، نقش مؤثر خواهد داشت.
لذا یکی از راههای تحقق جهاد اقتصادی که می تواند منجر به عدالت اقتصادی شود، سالم سازی درآمدها است.
زینب میری
پژوهشگر اقتصاد اسلامی
پی نوشتها:
۱- نهج البلاغه، حکمت ۴۳۷.
۲- لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَ أَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَ الْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ-حدید۲۵.
۳- نظام حقوق زن در اسلام، مطهری، ص۱۱۴
۴- هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فیِ الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَی إِلیَ السَّمَاءِ فَسَوَّئهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَ هُوَ بِکلُِّ شیَْءٍ عَلِیمٌ-بقره ۲۹.
۵- یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَکُونَ تجَِرَةً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ -نسا ۲۹.
۶- ر.ک: آثار و پیامدهای لقمه حرام-فصلنامه گنجینه - بهمن و اسفند ۱۳۸۵، شماره ۶۳.
مسعود پزشکیان سعید جلیلی انتخابات ریاست جمهوری انتخابات انتخابات ریاست جمهوری 1403 پزشکیان ایران جلیلی انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ مناظره مجلس شورای اسلامی
قتل آتش سوزی خودکشی هواشناسی تهران خانواده آموزش و پرورش شهرداری تهران سلامت سازمان هواشناسی پلیس محیط زیست
همراه اول دولت سیزدهم بازار سرمایه قیمت دلار قیمت طلا خودرو قیمت خودرو بازار خودرو بورس حقوق بازنشستگان قیمت سکه بازنشستگان
سینما علیرضا قربانی تخت جمشید سینمای ایران دفاع مقدس کنسرت تلویزیون رسانه ملی سید ابراهیم رئیسی
دانشگاه تهران دانش بنیان دانشگاه آزاد اسلامی ماهواره باتری
رژیم صهیونیستی آمریکا روسیه اسرائیل غزه فلسطین ترکیه جو بایدن جنگ غزه دونالد ترامپ لبنان چین
یورو 2024 فوتبال استقلال پرسپولیس فرانسه باشگاه استقلال لیگ برتر باشگاه پرسپولیس نقل و انتقالات علیرضا بیرانوند بازی لیگ برتر ایران
هوش مصنوعی نمایشگاه الکامپ سامسونگ ربات موبایل اپل گوگل ایرانسل وزیر ارتباطات
گرمازدگی آلزایمر سکته مغزی عشق