از هر دست بدی از همون دست می گیری

خیلی از مصائب و مشکلاتی که برایمان اتفاق می افتد حاصل اعمال ناپسند خودمان است, در این مواقع اگر به اعمالمان در گذشته فکر کنیم متوجه می شویم که چه بی توجهی هایی به حقوق دیگران داشته ایم و چه ظلم هایی که در حق دیگران روا داشته ایم که حالا همان ها گریبانمان را گرفته است

خیلی از مصائب و مشکلاتی که برایمان اتفاق می‌افتد حاصل اعمال ناپسند خودمان است، در این مواقع اگر به اعمالمان در گذشته فکر کنیم متوجه می‌شویم که چه بی‌توجهی‌هایی به حقوق دیگران داشته ایم و چه ظلم‌هایی که در حق دیگران روا داشته ایم که حالا همان‌ها گریبانمان را گرفته است.

● مفهوم ظلم و ستم

بعضی از کتاب‌های لغت، ظلم را به معنی ستم، بیداد و ناقص کردن حقّ دانسته‌اند و در تعریف آن گفته اند: ظلم عبارت است از گذاشتن یک شیء در غیر محل و جای مناسب آن. بر این اساس، ظلم و ستم در مقابل عدل و داد قرار می‌گیرد؛ چون در تعریف عدل هم گفته شده است: عدل عبارت است از قرار دادن هر چیز در جای خودش. در اصطلاح، ظلم عبارت است از اینکه اشیاء، اعمال، صفات و عقاید از محل و جایگاه واقعی آنها تغییر داده شوند.در علوم اجتماعی نیز ظلم عبارت است از غصب و نادیده گرفتن حقوق اجتماعی و اقتصادی افراد و اجبار آنان به اموری ناپسند که برایشان مطبوع و مطلوب نیست. امّا در اصطلاح قرآن، ظلم اختصاص به تجاوز فرد یا گروهی به حقوق فرد یا گروه دیگر ندارد، بلکه شامل ظلم فرد به نفس خود او نیز می‌شود و هر فسق و فجور و خارج شدن از مسیر درست انسانیّت را هم ظلم می‌گویند.در قرآن یکی از فلسفه‌های بعثت انبیا برقراری قسط بیان شده است: همانا ما پیغمبران خود را با ادله و معجزات فرستادیم و برایشان کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند و آهن را که در آن هم سختی و کارزار و هم منافع بسیار بر مردم است نیز برای حفظ عدالت آفریدیم تا معلوم شود که خداوند رسلش را با ایمان قلبی یاری خواهد کرد که خدا بسیار قوی و مقتدر است .(۱)

● انواع ستم

امام علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه ستم را بر سه گونه شمرده اند: وَإنَّ الظُّلْمَ ثَلاَثَةٌ: فَظُلْمٌ لاَ یُغْفَرُ، وَظُلْمٌ لاَ یُتْرَکُ، وظُلْمٌ مَغْفُورٌ لاَیُطْلَبُ: فَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لاَ یُغْفَرُ فَالشِّرْکُ بِاللهِ، قَالَ اللهُ تَعَالَی:‌. وَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی یُغْفَرُ فَظُلْمُ الْعَبْدِ نَفْسَهُ عِنْدَ بَعْضِ الْهَنَاتِ وَأَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی لاَ یُتْرَکُ فَظُلْمُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً. الْقِصَاصُ هُنَاکَ شَدِیدٌ، لَیْسَ هُوَ جَرْحاً بِالْمُدَیوَلاَ ضَرْباً بِالسِّیَاطِ وَلکِنَّهُ مَا یُسْتَصْغَرُ ذلِکَ مَعَهُ (۲) بدانید ظلم و ستم بر سه گونه است:ستمی که هرگز بخشوده نمی‏شود و ستمی که‏بدون مجازات نخواهد بود و ظلمی است که از آن صرفنظر می‏شود و باز خواست ندارد.اماظلمی که بخشوده نخواهد شد«شرک به‌ خدا است‏» «خداوند هیچگاه از شرک به خود در نمی‏گذرد»

(آیه ۴۸ سوره نساء.) اما ظلمی‏که بخشوده می‏شود ستمی است که بنده با گناهان صغیره به خویشتن کرده است و اما ستمی که بدون مجازات نمی‏ماند ستمگری بعضی از بندگان به برخی دیگر است. قصاص در آنجا بسیار سخت است(این قصاص)مجروح ساختن با کارد یا زدن با تازیانه‏نیست‏بلکه چیزی است که اینها در برابرش کوچک است.بدترین ظلم ها، ظلم به ضعیف است. فرق نمی‌کند، چه در روابط خانوادگی و چه در روابط اجتماعی، بدین معنا که در کانون خانواده نباید احترام بر مبنای ترس باشد، همیشه کوچکترها از اعمال قدرت بزرگترها در ترس و اضطراب باشند یا در روابط اجتماعی تحت هر عنوانی از موقعیت خودش سوء‌استفاده کرده و به زیردستان یا ارباب‌رجوع ظلم کند و به تدریج اهداف سازمانی را فدای منافع شخصی و ارضای قدرت و جاه طلبی نماید.

● نشانه‌های ظالم

خداوند مهربان به وسیله اولیا و انبیای خود، ملاکها و نشانه‌هایی را معرفی کرده است که به وسیله آن ها، می‌توان صراط مستقیم یا انحراف از آن را تشخیص داد. درباره آلودگی به ستم از علی (علیه‌السلام) نقل شده است که آن حضرت فرمودند: برای ظالم سه نشانه است. به ما فوق خود با نافرمانی و به زیر دستش با قدرت نمایی ستم می‌کند و از ستمگران طرفداری و پشتیبانی می‌کند.

پیامدهای ظلم و ستم

یکی از راه‌های تحقق اجتماع سالم که در پرتو آن همگان به‌طور شایسته و بایسته از حقوق فردی و اجتماعی خویش بهره مند خواهند شد تبیین پیامدهای زیانبار ظلم و ستم می‌باشد؛ پیامدهایی که نه تنها زمینه نابودی خود ستمگر را فراهم می‌نماید بلکه آثار مخرب آن دامنگیر جامعه نیز خواهد شد.حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: یَوْمُ الْمَظْلُومِ عَلَی الظَّالِم أَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الظَّالِمِ عَلَی الْمَظْلُوم (۳)روزی که ستمدیده از ستمکار انتقام کشد، سخت‏تر از روزی است که ستمکار بر او ستم روا می‏داشت.

● راه پرهیز از ستم

برای در امان ماندن از آلودگی به ظلم و ستم، در حقّ دیگران، راهکارهای زیادی ذکر شده است. از جمله این راهکارها، اندیشیدن در نتایج و دستاوردهای زیان بار اعمال و رفتارهای ظالمانه است. چون یکی از قوانین و سنت‌های حاکم بر نظام هستی این است که هر عملی، بازتابی را در پی دارد. اگر عمل نیک باشد، ثمره شیرین و اگر عمل ناشایست باشد، نتیجه‌ای تلخ به دنبال خواهد آورد. گذشته از آن، اقتضای عدالت خداوند آن است که هر کس را به سزای عملی که انجام می‌دهد، برساند. حضرت علی (علیه‌السلام) در اشاره به این حقیقت می‌فرماید: در موقع ارتکاب به ستم، دادگری خداوند را که با تو خواهد داشت و هنگام قدرتمندی، توانمندی و قدرت خدا را که بر تو دارد، یاد کن.

● کلام آخر

قطعا اگر افراد جامعه یقین داشته باشند که هیچ ظلمی بی‌پاسخ نمی‌ماند و پاسخی که به ظالم داده می‌شود به مراتب دردناک‌تر از ظلمی است که به مظلوم شده است، دیگر کسی حتی فکر ستم به دیگران را در سر نخواهد پروراند.

زهرا انصاری نسب

منابع در دفتر روزنامه موجود است