راه قدس از کربلا می گذرد

ضرورت احیای دوباره آرمان ها

دفاع مقدس صرف نظر از نگاه‌های مختلفی که به آن می‌شود واقعه‌ای تاریخی ومکتبی فکری است که در یک مقطع زمانی خاص شکل گرفته و مدت هشت سال استمرار آن تحولات و اتفاقات را در تاریخ سیاسی، نظامی ،اقتصادی و فرهنگی نظام جمهوری اسلامی رقم زده است. از آنجا که هر موضوع و واقعه سیاسی و تاریخی برای پژوهشگران عرصه‌های مختلف زمینه‌ای برای تحقیق محسوب می‌شود بنابراین دوران دفاع مقدس نیز از این حیث که چه در حین جنگ و چه بعد از آن آثار و تبعات فراوانی داشته و دارد و ازجایگاه معتبری برای تحقیق وتفکر برخوردار است.

در همین راستا یکی از الزاات کار پژوهشی بخصوص از نوع تاریخی و سیاسی مراجعه به شعارها ،‌اسناد و مکتوبات آن ظرف زمانی خاص است که می‌تواند راهگشا و روشن کننده بسیاری از مسائل ومفاهیم باشد. با در نظر گرفتن همه این مسا ئل آنچه در این مجال قابل اهمیت و اعتنا است این مطلب می‌باشد که هر سال با نزدیک شدن به هفته دفاع مقدس یک سری برنامه‌ها و اقداماتی در جهت تبیین و یادآوری خاطرات این ایام در اذهان و افکار عمومی آغاز می‌شود که هدف اصلی آن بازخوانی و تامل دوباره در ارکان و اجزا این حادثه عظیم است . اما آنچه که نباید از نظر دور داشت این است که در معرفی این واقعه مهم به نسل جدید و بازخوانی خاطرات آن دوران نیازمند و محتاج یک سری قواعد و لحاظ کردن برخی موضوعات هستیم که از نظر دورنگاه داشتن آنها ممکن است میراث ارزشمند این جریان ۸ ساله را از مسیر وجهت اصلی خود خارج کرده و آن را به بیراهه بکشاند. آنچه در ادامه می‌آید نگاهی گذرا به مهمترین محورها و موضوعات در این حیطه است:

۱) هنگامی که به کتاب‌های جامعه شناسی مراجعه می‌کنیم و به دنبال علت وقوع جنگ‌ها هستیم به حجم قابل توجهی از نظرات فیلسوفان و جامعه شناسان مشهور برمی‌خوریم . برخی از این نظریات خود موجب توجیه جنگ از طرف بسیاری قدرتمندان و زورمداران شده است. برای نمونه نیچه فیلسوف آلمانی در این رابطه می‌گوید : “ جنگ خوب هر انگیزه‌ای را مشروع می‌کند .” برای او قدرت مهم است و ترحم به ضعفا در این راه یک خیانت بزرگ تلقی می کنند. این متفکر آلمانی درباره ویژگی های جنگ خوب می گوید: جنگ باید بی رحمانه و عاری از ترحم باشد تا نتیجه قطعی حاصل شود.” تهور و سنگدلی دلاوری خدعه ،نیرنگ ،‌هوشیاری و در یک کلام قدرت تنها فضلیت‌های هستند که در جنگ پسندیده‌اند و یا ماکیا ولی که خود طرفدار جنگ پیشگیرانه است و آن را تنها نوع حقیقتی خردمندانه جنگ می‌داند گفته است “ هر جنگی به محض آنکه ضرورتی تشخیص داده شود عادلانه می‌شود .” کلاوز ویتس ژنرال و نظریه پرداز امور نظامی گفته است “ جنگ در دامان سیاست یک دولت رشد می‌کند و اصول آن مانند خصوصیات فردی که در جنین وجود دارد در سیاست دولت نهفته است .

” برخی از جامعه شناسان هم در هر جامعه‌ای دوری را تعریف می‌کنند که آن را می‌توان دور جنگ و صلح نامید بدین ترتیب که وقتی در درون یک جامعه با رشد جمعیتی مواجه هستیم در نتیجه نیروی جوان جامعه افزایش پیدا می‌کند و این قشر عظیم جوان توان بالقوه بالایی برای پرخاشگری دارد این توان بالقوه در کنار ثروت انبوه موجب سرمست شدن جامعه از توان و قدرت ستیزه جویی خود می‌شود و جنگ و ستیزه نه به‌عنوان وسیله بلکه هدفی می‌شود برای تهور ونمایش قدرت و در صحن وسیله‌ای برای غلبه بر جوامع ضعیف‌تر و چپاول ‌آنها می‌شود. در نتیجه بعد از مدتی که این توان بالقوه فروکش کرد و تا دورانی دیگر که دوباره این توان خود را باز یابد جامعه خواستار ثبات می‌شود. می‌توان گفت در این مورد این توان بالقوه جوانی به همراه ثروت در دست حکومت و رهبری منفی نباشد مسلما موجب فساد و عصیان بر روی زمین می‌شود . همان طور که مشاهده شد در دید بسیاری جنگ جدایی از انگیزه احقاق حق و نابودی باطل شکل می‌گیرد و در بسیاری از جوامع این منافع اعم از اقتصادی، سیاسی ،‌جغرافیایی و ... و خصومت‌های قومی و قبیله‌ای و قدرت نمایی عامل به وجود آمدن جنگ‌ها شده‌اند . با وجود این نمی‌توان همیشه برای جنگ فقط یک علت پیدا کرد. جنگ آزمون نهایی قدرت در عرصه بین‌الملل است . ارل فون کلاسویتس متفکر آلمانی قرن نوزدهم گفته است : ... جنگ صرفا یک عمل سیاسی نیست بلکه یک ابزار سیاسی واقعی نیز هست ؛ ادامه بده و بستان سیاسی،‌اجرای همان هدف با وسایل دیگر.”

با همه این تفاسیر ۸ سال نبرد ایران وعراق یکی از طولانی‌ترین و گسترده‌ترین جنگ‌های تاریخ بشریت از وجوه و علل مختلفی برخوردار است که چهره متمایز نسبت به نبردهاو درگیری‌های بین‌المللی دیگر به آن می‌بخشد. این نزاع را نمی‌توان محدود به یک حوزه دانست و مسائل و اتفاقاتی که در آن رخ داد را باید از جنس متفاوتی دانست. نباید فراموش کنیم که هنوز بعداز گذشت قریب به دو دهه از پایان این نبرد نیازمند آن هستیم که چه در عرصه رسانه‌های داخلی و چه خارجی و یا در پژوهش‌های مکتوب به خوبی به کالبد شکافی این جریان بپردازیم و ذهن مخاطبان را از واقعیت روشن کنیم . واقعیت‌هایی مثل متجاوز بودن عراق ،کمک‌ها وحمایت‌های خارجی بی‌حد و حصر به رژیم صدام ،‌ حمایت بی‌شائبه برخی از کشورهای عربی ،تلاش برای فروپاشی نظام اسلامی ایران و ... همچنان برای بسیاری از افکارعمومی دنیا مکتوم و پوشیده است و این رسالت بر دوش بسیاری از سیاستگذاران و دست اندرکاران فرهنگی است که در این شرایط بین‌المللی تلاش و تکاپوی بیشتری داشته باشند.

۲) بی‌تردید دوران دفاع مقدس مقعطی بسیار حساس در انقلاب اسلامی است و بسیاری از حوادث و تحولات آن با توجه به اینکه قطره‌هایی از رشادت،‌پایمردی، دلیری، صبوری ،‌توکل و...مردم ایران را زنده می‌کند. طبعا بسیاری از مولفین جنگ با توجه به اینکه از نزدیک واقعیت‌های مربوط به دوران مقدس را لمس کردند نگاهی کاملا ارزشی و اعتقادی به جنگ تحمیلی دارند . گرچه نگارش کتاب ویا رساله‌ای پیرامون دفاع مقدس با داشتن چنین روحیاتی امری طبیعی است . اما متاسفانه شاهد مقدس انگاری در عرصه برخی پژوهش‌های اینگونه هستیم و استمرار آن می‌تواند باعث ضربه زدن به فرهنگ و گفتمان مربوط به دفاع مقدس باشد . طبعا در شرایط کنونی با توجه به گذشت سال‌ها از واقعه و شکل گرفتن نسل جدیدی که تصورات مبهمی از دوران دفاع مقدس دارند بیان وقایع و حوادث که صرفا بر جنبه‌های معنوی تاکید دارند برای نسل جدید امری دشوار به نظر می‌سد چون اساسا نسل تازه با توجه به گسترش عرصه فناوری اطلاع‌رسانی به صورت روزانه در معرض داده‌های مختلف از طریق اینترنت و سایر رسانه‌های دیداری وشنیداری قرار می‌گیرد و با توجه به حساس بودن مسئله دفاع مقدس بسیاری از تحلیل‌ها و تفسیرهای موافقین و مخالفین در مسیر باز تعریف مجدد از دوران جنگ تحمیلی هستند . بنابراین مخاطبان که صرفا به خواندن آثار با تاکید بر جنبه‌های معنوی واعتقادات عادت داشتند در مواجه به سوالات و ابهاماتی که بعد از این بروز خواهد کرد دچار تناقضات فراوانی خواهد شد.

۳) ۸ سال دفاع مقدس را همان طور که امام راحل (ره) نیز در بیاناتشان به آ‌ن اشاره کردند باید به مثاله دانشگاهی دانست که افراد بسیاری در آن تربیت شده و پرورش یافتند . تجاوز دشمن بعثی به خاک کشور ما علی‌رغم خسارات اقتصادی، سیاسی ،‌معنوی و ... که برای ما داشت از آنچنان برکات و الطافی برخوردار بود که نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد .این دوران پر فراز و نشیب با خود یک فرهنگ و گفتمان اصیلی را به همراه آ‌ورد که شاید برای به دست آوردن آن خون‌های بسیاری بر روی زمین ریخته شود . در میان توده‌های مردم انسان‌هایی با ظرفیت‌های خارق‌العاده پدیدار گشتند که هر کدام به تنهایی سرنوشت یک کشور را تحت تاثیر قرار می‌دادند. میزان تفاوت ملت حتی در بحرانی‌ترین شرایط به خوبی سنجیده شد و نشان دادند که اندازه وجودی آنها برای تحمل مصائب و مشکلات همگانی در سطح بسیار بالایی قرار دارد . این مقاومت‌ها وایستادگی همگی به خاطر آرمان‌ها و رهبری واقع شد و موجب گردید تا بسیاری از کشورها دنیا روی ایران حساب ویژه‌ای باز کنند و نگاه متفاوتی داشته باشند . به همین جهت باید به فکر افتاد که این نظام معنایی و فرهنگی که از ۸ سال دفاع مقدس به یادگار مانده به بهترین نحو تدوین و تبیین کنیم وسعی‌مان بر این باشد با نهادینه کردن و انتقال آن به پرورش و تربیت افراد در این مسیر مبادرت ورزیم.

۴) جنگ تحمیلی عراق علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی که در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز گردید فرصت مناسبی را برای طرح شعارها و آرمان‌ها در راستای صدور انقلاب و تداوم بخشیدن به آن در خارج از مرزهای ملی فراهم ساخت .شعار راه قدس از کربلا می‌گذرد . جلوه و مثال بارز این حقیقت است . در طی ۸ سال جنگ عراق علیه ایران مرزهای امنیتی ایران در شعاع بسیاری دورتر از مرزهای رسمی کشور قرار گرفت. شعارهایی چون “ آزادی کربلا و قدس ونابودی اسرائیل” به مثابه خط مشی اصلی در خارجی سیاست جمهوری اسلامی تقلی می‌شد . از سوی دیگر در طول ده سال اول جمهوری اسلامی فعل وانفعالات داخلی در ایران با اوج گیری رادیکالیسم در منطقه خاورمیانه و نیز با تشدید موج اسلام خواهی و بازگشت به اصول و تاریخ گذشته اسلام درپاره‌ای از کشورهای این منطقه همراه شد .

به گونه‌ای که جمهوری اسلامی به منبع اصی هدایت کننده جنبش‌های اسلامی تبدیل شده بود. با توجه به همه فراز ونشیب‌ها جهت گیری تجدیدنظر طلبانه مکتبی کردن سیاست خارجی و دفاع از آرمان‌های اسلامی به مثابه مهمترین اولویت راهبردی جایگاه خود را در سیاست خارجی حفظ کرد. هر چند این استراتژی و به چالش کشیدن نظم بین‌المللی موجود در سال‌های اولیه جنگ حفظ شد اما بعد از گذشت مدتی از حمله دشمن متجاوز آرمان‌طلبی‌های دولت نوپای جمهوری اسلامی تا حدود زیادی فروکش نمود و ایران تا حد زیادی از سیاست فرامرزی فعال خود درباره صدور انقلاب و حمایت از نهضت‌ها و جنبش‌های آزادیبخش دست برداشت .آنچه در اینجا قابل‌توجه می‌باشد این است که بعد از گذشت دو دهه از پایان جنگ بازگشت به آن آرمان‌ها و احیای بسیاری از شعارهای زمان جنگ خصوصا در بعد بین‌المللی و سیاست خارجی شاید بتواند بهترین بازخوانی و بازگویی در بنیادهای این میراث عظیم فرهنگی باشد همان طور که خیلی از بزرگان اندیشه و صاحبنظران کشوری به آن اشاره کرده‌اند . سید شهید اهل قلم مرتضی آوینی جمله زیبایی در این باره دارد که گویای بسیاری از مطالب است . او می‌گوید : (چه جنگ باشد و چه نباشد،راه من و تو از کربلا می‌گذرد.)

سید مرتضی مفید نژاد