سرزدن به خانه بزرگان

خانه های مشاهیر ایران از جاذبه های مهم گردشگری ایرانند

بازدید از خانه مشاهیر همواره جذابیت ویژه‌ای برای گردشگران داشته است. دیدن فضایی که نویسنده، شاعر، نقاش، دانشمند و حتی سیاستمداران پیشین در آن می‌زیسته‌اند، به کار و حرفه تخصصی‌شان می‌پرداخته‌اند و حتی در آن محیط پذیرای مشاهیر دیگری بوده‌، هیجان‌انگیز است و حتی در مواردی می‌تواند حس همذات‌پنداری فرد را نیز برانگیزد. آنچه از خانه و کاشانه مشاهیر در ایران برجای مانده، بیشتر متعلق به دوره معاصر و دوره‌های تاریخی نزدیک به این زمان است. در این بین تهران با پیشینه‌ پایتختی تقریبا ۲۰۰ساله خویش، مجموعه غنی از این خانه‌ها را در خود جای داده است.

● خانه نیما یوشیج (مازندران)

خانه علی اسفندیاری ملقب به نیما یوشیج شاعر تاثیرگذار عصر حاضر که به پدر شعر نو معروف است در روستای یوش قرار دارد. این خانه که سال ۱۲۰۷ هـ .ق و براساس معماری قاجاری ساخته شده، با آجرکاری‌ و گچکاری‌های ظریف و زیبا تزئین شده است و به سبب نوع معماری، وسعت و گستردگی نقشه بنا و تزئینات خاص آن یکی از جاذبه‌های مازندران محسوب می‌شود. این بنا سال ۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. نیما یوشیج در این خانه چشم به جهان گشود و ۳۴ سال پس از مرگش، پیکر وی را برطبق وصیتش در همین خانه به خاک سپردند.

● خانه‌دکتر‌حسابی (تهران)

خانه پروفسور محمود حسابی با قدمتی نزدیک به صد سال، در ابتدا به همت همسر دلسوز استاد و پس از فوت ایشان به کوشش فرزندش، به همان سبک و سیاق سنتی خود باقی مانده است؛‌یک خانه قدیمی چهار‌طبقه، عمارتی سراسر سبز که بزرگ‌ترین یادگار از پروفسور حسابی است برای آموختن بسیاری چیزها.

صدای پرندگان در فضای خانه چنان پخش شده که در کنار موسیقی آب، سمفونی زیبایی به راه انداخته است. وقتی‌ می‌فهمی تمام این فضا و گیاهان‌ به کوشش پروفسور شکل گرفته و پرورش یافته، از ذوق انسانی که مدت‌ها در کتاب‌های کوچک و بزرگ غور و مطالعه کرده متعجب می‌شوی. این خانه ناگفته‌های بسیاری دارد، ناگفته‌هایی از ظرافت و نظم بی بدیل مردی که شاید تاریخ علم ایران را در سیطره نام پرفروغش گرفته. تمام اجزای خانه حکایت از نظمی دقیق دارد. در این خانه از هر نوع گیاه که بخواهی می‌توانی ببینی. کتالپا، درختی از آفریقای جنوبی، سروی که میوه می‌دهد و از بلژیک به اینجا منتقل شده، درخت عروس هندی، گل شمعدانی درختی و درختان کوچک و بزرگی که هر کدام از جایی آورده شده‌اند. ‌دکتر حسابی به عنوان پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران، یکی از مهم‌ترین مفاخر علمی - فرهنگی کشور محسوب می‌شود. این بنا که امروزه به عنوان موزه (گنجینه) پروفسور حسابی پذیرای گردشگران است، علاوه برآن‌که مرتبه بالای علمی استاد را تداعی می‌کند، هر گردشگری را شیفته منش افتادگی و مهربانی استاد می‌نماید. این خانه در تجریش ، خیابان مقصود بیگ قرار دارد.

● خانه مشیرالدوله پیرنیا (تهران)

خانه مشیرالدوله- که در خیابان منوچهری واقع شده- از بناهای مشهور دوره قاجار است. این بنا در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد و محل سکونت صدراعظم حسن پیرنیا‌ ملقب به مشیرالدوله بود.

حسن پیرنیا سیاستمدار، مورخ و حقوقدان اهل تبریز بود که ده سال آخر عمرش اغلب به کارهای فرهنگی و علمی اشتغال داشت و آثار باارزشی چون تاریخ ایران‌باستان، داستان‌های ایران قدیم و حقوق بین‌الملل را نوشته است. خانه مشیرالدوله به دلیل گچبری‌ها و کاشیکاری‌های زیبا و ظریف، از جمله بناهای شاخص دوره قاجار محسوب شده و در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است.

● خانه شهید رئیسعلی دلواری (بوشهر)

رئیسعلی دلواری ، مشروطه‌طلب و رهبر قیام جنوب در تنگستان و بوشهر در جریان جنگ جهانی اول و حمله انگلیسی‌ها بود که از خود رشادت‌های فراوان نشان داد و سرانجام به شهادت رسید. خانه وی در جنوب‌شرقی شهر دلوار (۴۵ کیلومتری شهر بوشهر) واقع شده است. معماری این بنا متعلق به اواخر قاجار بوده و سال‌‌۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. خانه رئیسعلی دلواری به موزه تبدیل شده و می‌توان از طریق آنچه از وی به یادگار مانده با این سردار رشید ایرانی بیشتر آشنا شد.

● ‌خانه ملاصدرا (قم)

خانه ملاصدرا در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی قم در روستای کهک قرار دارد. محمد‌بن‌ابراهیم یحیی شیرازی، ملقب به ملاصدرا از فیلسوفان بزرگ قرن یازدهم هـ .ق است. ملاصدرا حدود ۱۵ سال در این خانه به گوشه‌نشینی و انزوا پرداخت و توانست به مراتب ارزشمندی دست یابد. معماری این خانه یادگاری از دوران صفویه است. به دلیل معماری زیبا، آب و هوای مناسب روستا و ارزش تاریخی، این بنا از سال‌۷۶ پذیرای گردشگران است.

● خانه میرزا‌کوچک‌خان‌‌ جنگلی‌(گیلان)

یونس استاد سرایی، مشهور به میرزا کوچک خان جنگلی ، مبارز مشروطه‌خواه و سردار جنبش جنگل در خانه‌ای با سبک معماری بومی و سقف شیروانی که معماری ویژه خانه‌های شمال ایران است در محله استادسرای شهر رشت چشم به جهان گشود. این بنا در‌طول سال‌های‌گذشته وقایع بسیاری به خود دیده است. خانواده میرزا پس از شهادت وی در دوره پهلوی اول به‌علت نبود امنیت خانه را ترک کردند. پس از سال‌های طولانی و اتفاقات بسیار سال‌‌۸۰ ، شهرداری رشت توانست مانع تخریب کامل خانه شده و اقدام به بازسازی و تبدیل آن به یکی از مکان‌های گردشگری استان گیلان کند. گردشگران در زمان بازدید علاوه بر آشنایی با این سردار بزرگ ملی‌گاهی می‌توانند از نمایشگاه‌هایی که در آن برپا می‌شود نیز بهره ببرند.

● خانه مستوفی‌الممالک (تهران)

در جنوب غربی چهارراه گلوبندک ، خانه مستوفی‌الممالک با قدمتی ۱۱۴ ساله قرار دارد. این بنا که اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ساخته شد، متعلق به میرزا حسن‌خان مستوفی الممالک از رجال تاثیرگذار دوره قاجار و پهلوی است. بازدید از این بنا که به سبک نوین معماری و با اقتباس از عناصر معماری اروپایی ساخته شده، تجربه متفاوتی برای گردشگران خواهد بود. خانه مستوفی‌الممالک، سال ۱۳۵۶ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

● خانه مسعودیه (تهران)

خانه مسعودیه در محدوده میدان بهارستان، محل سکونت مسعود میرزا ملقب به ظل‌السلطان، فرزند ارشد ناصرالدین شاه بوده است. این بنا که سال ۱۲۹۵ ه.ق و به دستور مسعود میرزا ساخته شد، بعدها سرگذشت عجیب و متفاوتی را تجربه کرد. ابتدا مدت کوتاهی به عنوان دانشکده افسری از آن استفاده شد. بعد وزارت آموزش و پرورش از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۷۶ در این مجموعه قرار داشت. سپس حق استفاده از مجموعه ساختمان‌های عمارت مسعودیه به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار شد و یک سال بعد در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.‌‌ این عمارت با سابقه‌ای حدود صد سال یادآور خاطرات زیادی است، ضمن‌آن‌که قرار گرفتن آن در بافت قدیمی تهران جلوه‌ای دیگر به این عمارت بخشیده است که دیدنش خالی از لطف نیست.

● خانه استاد ابوالحسن‌صبا (تهران)

اگر اهل موسیقی هستید و علاقه‌مند به نواهای دلنشین سازهای ایرانی، حتما سری به خانه استاد صبا بزنید. ‌خانه ابوالحسن صبا، استاد موسیقی ایران دارای ارزش تاریخی است و نمونه یک خانه سنتی ایرانی محسوب می‌شود که دارای مهمانخانه، حوض، حیاط و زیرزمین است.‌خانه استاد ابوالحسن صبا در خیابان ظهیرالاسلام تهران که از زمان پدر او ابوالقاسم کمال‌السلطنه مکان رفت و آمد هنرمندان بوده، نزدیک به ۴۰سال است که به موزه تبدیل شده و آثار هنری، ابزار کار و وسایل شخصی ابوالحسن صبا را در معرض دید عموم قرار داده است.‌ بنای موزه که بیش از صد سال قدمت دارد از خشت‌های مربع شکل با ملات کاهگل ساخته شده است. از ۲۳۰ مترمربع زمین آن، ۶۰ مترمربع حیاط است. این موزه بعد از یک دوره تعطیلی، سال ‌۸۵ مرمت و بازگشایی شد.‌این موزه مجموعه کاملی از انواع سازهایی که مورد استفاده استاد بوده‌اند، همراه سایر لوازم شخصی ایشان را در خود جای داده است. علاوه بر اینها گنجینه زیبایی از عروسک‌های محلی و کتاب‌های همسر خوش ذوق استاد، بانو منتخب اسفندیاری نیز در این خانه در معرض نمایش قرار دارد.

● خانه عین‌الدوله (تهران)

این خانه که بهتر است آن را باغ ـ عمارت بنامیم؛ بین سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۳۰ هـ .ق ساخته شده و محل اقامت ییلاقی ‌عین‌الدوله،‌ وزیر دوره قاجار بوده است.

این خانه که شامل یک عمارت تشریفاتی، یک استخر بزرگ همراه باغی گسترده است، در سال‌‌۷۶ در وضعی متروکه و ویران شده شناسایی و تیر‌ سال بعد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

● خانه امیرکبیر (مرکزی)

خانه‌ای که میرزاتقی‌خان امیرکبیر در آن چشم به جهان گشود و تا چهارسالگی نیز در آن زندگی کرد، در روستای هزاوه شهرستان اراک قرار دارد. این بنای دو طبقه با معماری سبک قاجاری ‌طی سال‌های پیش بسیار مورد بی‌مهری قرار گرفته و آن‌طور که شایسته‌اش بوده حفظ و نگهداری نشده است. به دلیل اهمیت تاریخی و سبک معماری، خانه امیرکبیر به شماره ۲۹۷۰۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

● خانه وثوق (تهران)

این خانه که در‌خیابان ۱۵خرداد قرار دارد، برای یکی از صاحب‌منصبان قاجاری به نام «میرزا محمد قوام‌الدوله آشتیانی» ساخته شد. علت شهرت این خانه به سرای وثوق‌الدوله، پسران قوام‌الدوله هستند؛ حسن وثوق و احمد قوام که بعدها تاثیرات مهمی در فضای سیاسی ایران ایجاد کردند. این خانه با بهره‌گیری از معماری زیبا و تزئینات شاخصی چون مقرنس کاری، آیینه‌کاری، نقاشی گل و مرغ روی گچ و گچبری‌های ظریف، گردشگران را مجذوب خود می‌کند.

آیسا اسدی