سلامتی کودک در گرو سلامتی مادر

اساس برنامه غذایی مادرانی که به نوزاد خود شیر می دهند, باید از سویی بر مدار کاهش وزن اضافی ایجادشده در دوران بارداری باشد و از سوی دیگر با توجه به تامین تمام نیازهای غذایی کودک از راه شیر مادر, باید متضمن برآورده ساختن موادی باشد که از طریق شیر از بدن مادر خارج می شوند

۱) اساس برنامه غذایی مادرانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند، باید از سویی بر مدار کاهش وزن اضافی ایجادشده در دوران بارداری باشد و از سوی دیگر با توجه به تامین تمام نیازهای غذایی کودک از راه شیر مادر، باید متضمن برآورده ساختن موادی باشد که از طریق شیر از بدن مادر خارج می‌شوند. بر همین اساس، در تمامی کتاب‌های معتبر تغذیه، میزان مورد نیاز مواد مغذی گوناگون در دوران شیردهی، بیش از مواقع دیگر ذکر شده است. این ارقام در مورد املاح و پروتئین، نمود بیشتری دارند. مثلا برای کلسیم دریافتی، تا ۳۰درصد نسبت به قبل با افزایش نیاز روبه‏رو هستیم (از یک‌هزارمیلی‌گرم به حدود هزار و ۳۰۰ میلی‌گرم). برای تامین این عنصر حیاتی در اکثر منابع فوق‏الذکر، استفاده از لبنیات در اولویت قرار دارد چرا که هم از نظر کلسیم غنی هستند و هم ویتامین D و پروتئین خوبی دارند. اما به خاطر داشته باشید که همراه لبنیات مصرفی، چربی‏های اشباع‏شده حیوانی هم میل خواهید کرد که اگر از نوع پرچرب باشند، مقدار آن نیز بیشتر خواهد بود. به این ترتیب، علاوه بر بالا رفتن کالری دریافتی و ممانعت از دستیابی به وزن قبلی، باعث ایجاد عوارض متعددی هم برای مادران شیرده خواهد شد از جمله فراهم کردن زمینه ابتلا به بیماری‏های گوناگون از قبیل مشکلات قلب و عروق یا انواع سرطان. جالب است بدانید که چربی موجود در شیر می‌تواند از میزان جذب کلسیم موجود نیز بکاهد. بنابراین بهتر است اولا؛ مقداری از کلسیم مورد نیاز خود را از طریق سبزیجاتی همچون کلم بروکلی یا مغزهای گیاهی مانند بادام تامین کنید و ثانیا؛ لبنیات مصرفی خود را از نوع کم‏چرب و پروبیوتیک انتخاب کنید. این مساله عینا در مورد معرفی گوشت قرمز به عنوان منبع کامل املاحی همچون آهن، مس، روی یا پروتئین مورد نیاز نیز صدق می‌کند.

۲) شاید نتوان حکم کلی صادر کرد که ذهن خانم‌ها و دغدغه‌های فکری آنها نسبت به مردها بیشتر یا پیچیده‏تر است، اما شاید پر بیراه نباشد که شرایط جسمی و روحی-روانی خاصی را که آنها در طول زندگی خود تجربه می‌کنند، مختص خودشان بدانیم. از جمله موقعیت جسمی و روانی خاص دوران بارداری، زایمان و پس از آن. یکی از شایع‏ترین ادوار زمانی ابتلا به افسردگی نزد خانم‌ها هم دقیقا در روزها و ماه‌های ابتدایی پس از وضع حمل است. در صفحه ۹۷ کتاب «روانشناسی رشد از تولد تا مرگ» نوشته «فیلیپ رایس» ترجمه دکتر مهشید فروغان علل متعددی از قبیل تاثیر کاهش سریع هورمون‏های استروژن و پروژسترون و کاهش فعالیت غده تیروئید تا مسایل ذهنی و روانی همچون فروکش کردن یک‌باره احساس اضطراب حاصل از انتظار به دنیا آمدن کودک سالم یا توجه بیش از اندازه اطرافیان به سلامتی و رشد کودک و عدم توجه کافی یا کمتر اهمیت دادن به سلامتی مادر، همگی به عنوان مسایلی که می‌توانند افسردگی پس از زایمان را ایجاد یا تشدید کنند، نام برده شده است. اما نکته اساسی دیگری هم می‌تواند در این قضیه دخیل باشد که در قسمت‌های گذشته این ستون به تفصیل از آن سخن گفته‏ایم، یعنی ارتباط تغذیه و روان. پیش از این گفتیم که حفظ سلامتی و تعادل دستگاه عصبی که مهم‌ترین جز فیزیکی دخیل در مجموعه واکنش‏های رفتاری انسان و رکن اصلی خلقیات و روحیات هر فرد است، وابستگی تام و تمام به چگونگی تامین ریزمغزی‏های مورد نیاز این دستگاه پیچیده دارد. عمل ماژور سزارین و کمبود خون احتمالی، در کنار جراحت‌های به‏وجود آمده و نیاز شدید بدن به مواد و عناصر گوناگون، برای ترمیم آنها از قبیل ویتامین‏های گروهB، پروتئین و املاح مختلف که همگی از نیازهای دستگاه عصبی نیز به شمار می‏آیند، در صورت عدم تامین به موقع و در حد کفایت، می‌تواند در تشدید مشکلات ذهنی حاصل یا آنچه که به عنوان افسردگی می‏شناسیم، نقش اساسی داشته باشد. بنابراین استفاده از مکمل‏های توصیه‏شده در چند روز اول پس از زایمان و سپس استفاده روزانه از میوه و سبزی (حداقل پنج وعده) در جهت برآورده کردن نیاز به ویتامین و املاح گوناگون، می‌تواند در کارکرد بهتر دستگاه گوارش و جلوگیری از ایجاد یبوست و مسایل جانبی آن در به تاخیر انداختن التیام زخم مذکور بسیار موثر باشد.

۳) بنابراین می‌توانیم با تشویق به رعایت چند نکته مهم، علاوه بر تامین سلامتی و رسیدن به وزن مطلوب، مادرانی را که به کودک خود شیر می‌دهند در مسیری قرار دهیم که پروسه آینده‏نگر و زندگی‏ساز شیردهی به کودک خود را ادامه دهند. از جمله عدم مصرف قندهای ساده (چه آشکار مانند قند و شکر همراه چای و چه به صورت پنهان مانند نوشابه، آبمیوه‌های بسته‏بندی ‏شده، سس‏ها یا انواع شیرینی و شکلات) و سود جستن از کربوهیدرات‏های پیچیده (موجود در سبزیجات، غلات و حبوبات) در تامین بخش اعظم کالری مورد نیاز در این دوران، احتراز از مصرف لبنیات یا گوشت‏های چرب، شروع فعالیت فیزیکی و مستمر، اهمیت دادن به تعداد وعده‌های میوه و سبزی روزانه و رساندن آن به حداقل پنج وعده، عجله نداشتن در کاهش وزن مخصوصا در دو ماه اول شیردهی و عدم استفاده از مواد، گیاهان یا معجون‏های ناشناخته و تایید نشده در این دوران برای کاهش وزن یا افزایش توان از دست رفته.

حمید خواجه‏پور

کارشناس تغذیه