نقش تغذیه و فرهنگ سازی برای پیشگیری از چاقی کودکان

در این مقاله عوامل تغذیه ایی موثر در بروز چاقی مورد بحث قرار خواهد گرفت مهمترین و اساسی ترین علت افزایش وزن و چاقی چگونگی شیوه زندگی است

به مسئله چاقی کودکان به عنوان یک مشکل وِیژه بنگریم زیرا چاقی در زمان کودکی ریشه و منشا بسیاری از بیماریهای دوران بزرگسالی است . چاقی دوران کودک می‌تواند منشا دیابت بزرگسالی باشد. چنانچه چاقی در دوران کودکی درمان نشود اثراتآن در دوران بزرگسالی به صورت شدیدتر و بارزتری بروز خواهد کرد و عوارض ناگوار آن تا آخر عمر گریبانگیر شخص خواهد بود. رژیم‌های لاغری غلط برای کودکان مضرات و خطرات بیشتر و مهمتری نسبت به بزرگسالان دارد بنابراین باید تحت نظر رژِیم شناس باشد.

● اتیولوژی چاقی

۵ علت مهم برای چاقی تعیین شده است :

۱) علت تغذیه‌ایی

۲) علل هورمونی

۳) ارث

۴) کمبود تحرک

۵) عوامل روانی

در این مقاله عوامل تغذیه‌ایی موثر در بروز چاقی مورد بحث قرار خواهد گرفت. مهمترین و اساسی‌ترین علت افزایش وزن و چاقی (( چگونگی شیوه زندگی )) است . در زندگی صنعتی امروز شیوه زندگی نسبت به گذشته تغییرات زیادی یافته است با مروری بر الگوی غذایی در سیستم زندگی صنعتی به واقیعت‌های زیر بر می‌خوریم:

پیشرفت صنعت تهیه غذاهای فرآوری شده

استفاده گسترده ازغذاهای آماده ( Fast Food ) و جایگزینی غذاهای سنتی با غذاهای آماده

تغییر الگوی میان وعده‌ها و استفاده بی رویه از میان وعده‌های آماده و فرآوری شده

جایگزینی آشامیدنی‌های سالم مثل آب دوغ، شیر، و آب میوه‌های تازه، با نوشابه‌های گاز دار، آب میوه‌های آماده و پودر شربت‌های آماده

● تغییر رفتارهای تغذیه‌ای

تغییر رفتارهای تغذیه‌ای عامل مهمی در بروز چاقی محسوب می‌شود این تغییرات عبارتند از: با عجله غذا خوردن، خوب نجویدن غذا، صرف غذا در مکان‌های شلوغ و پر هیاهو، مصرف نوشابه‌های گازدار همراه غذا، اشتغال فکری و هیجانات روحی به هنگام صرف غذا.تغییر مهم دیگری که ارمغان تمدن است و امروزه در جوامع پیشرفته صنعتی اکثر افراد با آن مواجه اند کمبود تحرک جسمی است در شهرهای بزرگ صنعتی مردم به علت گرفتاری و مشغله فراوان روزمره و نیز به دلیل عادات غلط از ورزش پیاده روی و هر نوع تحرک جسمی امتناع می ورزند که این امر زیانهای فراوانی در بر دارد از جمله چاقی افزایش چربی‌های نامطلوب خون افزایش فشار خون عوارض قلبی – عروقی سکته و ...وضعیت عصبی و روانی افراد نیز با پیشرفت صنعت دچار دگرگونی زیادی شده است . استرس که از پیامد‌های بارز و اجتناب‌ناپذیر صنعت است در جوامع پیشرفته گسترش چشمگیری دارد که پدیده پرخوری عصبی و نیز کاهش سوخت مواد انرژی زا در بدن از عوارض آن است . ضمنا استرس با ایجاد اضطراب و افسردگی رغبت و تمایل به ورزش و هر نوع تحرک جسمی را در افراد کاهش می‌دهد و فرد را وادار به زندگی ساکن و کم تحرک می‌نماید. هنگامی که سه عامل فوق الذکر یعنی (( تغییر الگوی غذایی، کمبود تحرک و استرس)) همگام شوند اختلالات فراوان از جمله چاقی و عوارض آن در شخص بروز می‌نماید و سلامت انسان پیشرفته و متمدن امروزی را در معرض خطر جدی قرار می دهد. اما مسئله بسیار مهم و قابل توجه آن است که در گذشته دگرگونی‌های فوق صرفا در جوامع پیشرفته صنعتی دیده می‌شد ولی امروزه دامنه آن به کشورهای در حال پیشرفت نیز کشیده شده بدین معنا که جوامع در حال توسعه امروزه یا پدیده‌ای به نام گذر تغذیه‌ای ( Nutrition Transition) ) مواجه هستند.با پیشرفت و گسترش رسانه‌های گروهی عادات و سیستم تغذیه‌ای کشورهای غربی به کشورهای در حال پیشرفت نفوذ کرده و دگرگونی‌های قابل توجهی در الگوی غذایی این کشورها ایجاد نموده است از قبیل :

▪ استفاده گسترده از غذاهای فرآوری شده

▪ افزایش مصرف مواد پرکالری

▪ اختصاص برنامه غذایی به مواد بدون باقیمانده

▪ کمبود مصرف میوه، سبزی، حبوبات و لبنیات- افزایش مصرف مواد گوشتی مانند گوشت قرمز، سوسیس، کالباس

▪ افزایش مصرف نوشابه‌های گازدار و آب میوه‌های فرآوری شده

یکی از اختلالات مهمی که به علت پدیده (( گذر تغذیه‌ای )) در کشورهای در حال پیشرفت بروز نموده ، چاقی است امروزه چاقی حتی در بین کودکان نیز در حد وسیعی دیده می شود و اختلالات و عوارض بی‌شماری را در آنان پایه گذاری می نماید.

● چگونه با چاقی کودکان مقابله کنیم

▪ چاقی را به عنوان یک عیب و نقطه ضعف به رخ کودک نکشیم

▪ هرگز کودکان را به خاطر چاقی سرزنش نکنیم

کودک را متوجه کنیم که چاقی یک اشکال است که به سلامت او لطمه می‌زند و باید برطرف شود. به کودک تفهیم کنیم که چاقی به آسانی قابل اصلاح است فقط باید برای این منظور راههای صحیح را انتخاب نمود. محاسن و امتیازات وزن طبیعی را برای کودک توضیح دهیم و او را تشویق به پیروی از رژیم غذایی صحیح بنماییم.رزیم لاغری برای کودکان از اهمیت وِیژه ای برخوردار است و چنانچه به خوبی و به طور مناسب و صحیح تنظیم نشود می تواند به لطمات بسیار مهم و گاه غیر قابل جبرانی به سلامت او وارد سازد در این خلاصه پاره‌ای از این مشکلات توضیح داده می شود.

● مشکلات رژیم لاغری ناکافی و نامناسب در کودکان

اثرات نامطلوب رژیم ناکافی در دراز مدت بروز می‌کند بنابراین تا مدت‌ها ممکن است والدین متوجه این اثرات نشوند .

▪ تاثیر بر رشد و ایجاد اختلال در رشد

▪ تاثیر بر قدرت ایمنی بدن که ممکن است اثرات آن تا آخر عمر گریبان‌گیر شخص باشد

▪ تاثیر بر قلب و ایجاد اختلال در قلب

▪ عدم تمکین کودک از رژیم

▪ حریص شدن بیشتر کودک در مورد مصرف مواد مضر و چاق‌کننده

به طور کلی در رژیم لاغری برای کودکان مشکلات مادر در آماده کردن غذای خاص برای کودک از مشکلات قابل توجه است.

● راههای صحیح لاغر شدن ( رسیدن به وزن طبیعی)

▪ کاهش انرژی دریافتی

▪ رساندن تمام مواد انرژی‌زا در بدن ( فقط از طریق ورزش و تحرک جسمی)

▪ استفاده از غذاهای پخته به جای غذاهای سرخ شده

▪ کاهش مصرف مواد شیرین

▪ عدم استفاده از میان وعده‌های آماده ( چیپس، پفک، نوشابه‌های گازدار، آب میوه‌های آماده، شیریتی، بیسکویت، شکلات و ...) و غذا‌های آماده ( Fast Food)

▪ استفاده از میان وعده‌های ماننده : میوه‌های تازه، ساندویچ‌های خانگی، نان و پنیر و خیار و گوجه فرنگی، ساندویچ تخم‌مرغ و امثال آن

▪ استفاده از سبزی یا سالاد به مقدار کافی در وعده ناهار و شام

با گسترش چاقی در کودکان و به منظور مبارزه با عوارض پدیده (( گذر تغذیه‌ای )) لزوم مبارزه با چاقی و پیشگیری از آن هر چه بیشتر آشکار می شود. برای پیشگیری و نیز درمان چاقی در کودکان مهمترین و موثرترین عامل تغییر باورها و نگرش کودک نسبت به تغذیه است و این امر مهم ممکن نیست مگر با فرهنگ سازی صحیح تغذیه ای فرهنگ سازی تغذیه ای امری مشکل ولی قابل اجرا است. فرهنگ‌سازی تغذیه‌ای باید در چهار بعد انجام شود :

۱) بعد مربوط به کودک

۲) بعد مربوط به مسئولان تربیت و تعلیم کودک ( والدین و معلمان)

۳) بعد اجتماعی

۴) بعد مربوط به سیاستگذاران تغذیه‌ای

بدون همسویی و همگامی این ابعاد فرهنگ‌سازی تغذیه‌ای تقریبا غیر ممکن است .

۱) بعد مربوط به کودک

در این ارتباط افزایش آگاهی تغذیه‌ای کودک بسیار مهم است. باید کودک را با نیازهای تغذیه‌اش آشنا کرد خواص مواد غذایی مفید و ضروری و تاثیر آنها را در حفظ سلامتش به او یادآور شد . کودک باید در مورد مضرات و زیان‌های استفاده از غذاها و میان وعده‌های فاقد ارزش تغذیه ای آگاهی صحیح داشته باشند. با افزایش آگاهی‌های تغذیه‌ای مسلما اصلاحاتی در برنامه غذایی کودک ایجاد خواهد شد.

۲) بعد مربوط به مسئولان تربیت و تعلیم کودک

توجه داشته باشیم که والدین ( به خصوص مادر ) معلم و مربیان کودک تاثیر مهمی در رفتارهای تغذیه ای او دارند زیرا کودک از این افراد الگوبرداری می نماید. مثلا چنانچه در مورد مصرف صبحانه به کودک خود اصرار نماییم ولی خودمان از مصرف صبحانه امتناع کنیم مسلما کودک رغبتی به مصرف صبحانه نشان نخواهد داد و یا چنانچه کودک را از خوردن شیرینی منع نماییم ولی در خانه شیرینی به طور مکرر مصرف گردد عادت نامناسب مصرف شیرینی در کودک تثبیت می شود بنابراین برای اصلاع عادات غذاییی کودک باید ابتدا الگوی غذایی مادر و پدر و سایر اعضاء خانواده اصلاح شود .

۳) بعد اجتماعی

کودک به طور قابل ملاحظه‌ای تحت تاثیر عوامل و شرایط محیطی قرار دارد و برای فرهنگ‌سازی صحیح تغذیه‌ای در کودک باید شرایط محیطی مناسب و همگام با این هدف باشد به عنوان مثال چنانچه کودک را از مصرف میان وعده‌ها منع نماییم ولی در بوفه مدرسه این مواد عرضه شوند هرگز نمی‌توان از او انتظار داشت این میان وعده‌ها را جزء برنامه غذایی خود قرار ندهد و یا اگر خطرات استفاده از برخی میان وعده‌ها یا غذاهای آماده ( Fast food ) را به کودک یادآور شویم ولی رسانه‌های گروهی به خصوص تلوزیون مصرف این مواد را با روش‌های آموزشی جالب و جذاب تبلیغ نماید این فرهنگ سازی نتیجه بخش نخواهد بود.

۴) بعد مربوط به سیاستگزاران تغذیه‌ای

نقش سازنده و موثر سیاستگزاران را در فرهنگ‌سازی تغذیه‌ای نمی‌توان نادیده گرفت .چنانچه برخی مواد غذایی مفید و ضروری برای سلامت انسان دارای قیمتی گران باشند و یا دسترسی به آنها مشکل باشد این مواد نمی‌تواند در الگوی غذایی خانواده گنجانده شوند و اکثریت مردم جامعه از مصرف آنها محروم خواهند مانددر اینجاست که همکاری سیاستگذاران تغذیه ای با کارشناسان تغذیه و توجه به مشکلات مطروحه و راهکارهای پیشنهادی توسط آنان اهمیت پیدا می کند در این ارتباط انجام اقدامات لازم در مورد تولید بیشتر مواد کمیاب دارای ارزش تغذیه‌ای بالا و نیز اختصاص یارانه به این قبیل مواد ضروری به نظرمی‌رسد.