خاک غربت در دیدنی های شهر

صحبت از گردشگری که به میان می آید, بلافاصله تصویری از اتوبوس و قطار و هواپیما, هتل و مهمان پذیر و هر آنچه به مسافرت مربوط می شود و البته یک حساب بانکی پر و پیمان در ذهن نقش می بندد

صحبت از گردشگری که به میان می‌آید، بلافاصله تصویری از اتوبوس و قطار و هواپیما، هتل و مهمان‌پذیر و هر آنچه به مسافرت مربوط می‌شود و البته یک حساب بانکی پر و پیمان در ذهن نقش می‌بندد.

اما این بار چمدان‌هایتان را باز کنید. قرار نیست راه دوری برویم. مقصد ما جایی در همین نزدیکی‌هاست.

پیش از هر چیز، اهل هر شهر و دیاری از این سرزمین پهناور که هستید برای لحظاتی چشمان خود را ببندید و تصویری از جاذبه‌های دیدنی شهر خود را در ذهن مجسم کنید. چقدر آنها را می‌شناسید و آیا تاکنون از آنها بازدید کرده‌اید؟ عصر دلگیر روزهای تعطیل را چگونه می‌گذرانید؟ در خانه می‌مانید و ثانیه‌های کشدار و غم‌انگیز را می‌شمارید و منتظر می‌شوید تا زودتر ساعت خواب فرا برسد و نفسی بکشید که سرانجام این روز هم تمام شد، یا بی‌هدف در کوچه و خیابان‌ها پرسه می‌زنید و برای چند دهمین بار مغازه‌های شهر و دیار را میهمان نگاه‌های خود می‌کنید؟

صنعت گردشگری سال‌هاست جای خود را در دنیا باز کرده و در بسیاری از کشورها به یکی از منابع مهم درآمد تبدیل شده است. در این میان مسافرت‌های شهری پله اول توسعه گردشگری به حساب می‌آید. گردشگری شهری، صنعت نوینی است که اگر چه طی این سال‌ها در کشورهای پیشرفته رواج یافته و برای آن برنامه‌ریزی شده است، اما در کشور ما هنوز رونق چندانی ندارد. کافی است به موزه‌ها، بناهای تاریخی و هر آنچه در شهر شما حکم مقصد گردشگری دارد سری بزنید تا ببینید جز خیابانگردی جای سایر مسافرت‌های توریستی و تفریحی چقدر خالی است. این در حالی است که هر یک از شهر‌های ما در خود امکاناتی را جای داده‌اند که می‌توانند مقصدی برای تورهای گردشگری شهری باشند و این صنعت نو پا را به جریان اندازند. مسافرت‌هایی که می‌تواند مردم را با فرهنگ شهر و دیار خود آشنا کرده و بین آنان و شهرشان تعلق خاطری ایجاد نماید که برای حفظ آن کوشا باشند.

● هم فال و هم تماشا

محسن م یک سال است که دوره پیش دانشگاهی را تمام کرده و تمایلی به ادامه تحصیل ندارد. او اکنون بیکار است و اغلب اوقات خود را یا در کوچه و خیابان به همراه دوستانش پرسه می‌زند، یا پای رایانه چت می‌کند و از این سایت به آن سایت می‌رود و البته گاهی هم فیلم می‌بیند. وقتی از او درباره موزه‌های شهر می‌پرسیم، بیش از ۲ مورد را نمی‌تواند نام ببرد. به نظر او بناهای باستانی را فقط در شیراز و اصفهان و چند شهر دیگر می‌توان دید و تاکنون فکر نکرده بود در تهران هم آثار با ارزشی وجود دارند که می‌توانند تاریخ و هویت شهر را به او بشناسانند. محسن از پارک‌های علمی و فناوری و از تورهای پرنده نگری نیز چیزی نشنیده است. خوشبختانه اسم انجمن نجوم آماتوری ایران برایش آشناست، اما تاکنون به این موضوع نیندیشیده است که می‌تواند ساعاتی از اوقات فراغت خود را با تماشای آسمان بی‌انتها سپری کند.

خواهرش مریم هم دست کمی از او ندارد. او نیز یا پای تلفن و رایانه است یا با دوستانش پاساژهای شهر را متر می‌کند، گاهی هم سری به سینما و کافی‌شاپ می‌زند. او هم تاکنون به امکان بازدید از جاذبه‌های دیدنی شهر فکر نکرده است. به نظر او این کار به وقت و صرف هزینه زیادی نیاز دارد. محسن، مریم و بسیاری دیگر از مردم تاکنون چیزی درباره گردشگری و توریسم شهری نشنیده‌اند.

اما تعریف آقای جمشید حمزه‌زاده را از گردشگری شهری بخوانید که به نظر او در کشور ما مورد کم لطفی قرار گرفته و حتی در تهران به عنوان پایتخت و بزرگ‌ترین شهر کشور جای آن خالی است: «گردشگر شهری به مسافر و گردشگری اطلاق می‌شود که به دلایل مختلف مقیم یک شهر است و علاقه‌مند است از مقاصد و جاذبه‌های سیاحتی و دیدنی آنجا بازدید کند. در بحث توریسم شهری این امکان در قالب یک تور برای وی فراهم می‌شود که بتواند با تسهیلات ویژه از این جاذبه‌ها بازدید کند. این مقاصد می‌تواند فرهنگی، صنعتی، تجاری، زیارتی، ورزشی، طبیعی و غیره باشد.»

درست است که خود شما می‌توانید به صورت فردی از هر کدام از این جاذبه‌ها دیدن کنید، اما گردشگری در قالب تور مزایایی دارد که مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری داخلی به آنها اشاره می‌کند: با توجه به این که شهرهای بزرگی مثل تهران، مشهد، شیراز، اصفهان، تبریز و غیره مشکل اساسی به نام ترافیک دارند و هزینه‌های رفت و آمد در آنها سنگین است برای این که مسافران، گردشگران و حتی خود مردم یک شهر بتوانند براحتی از جاذبه‌ها، مقاصد گردشگری و مناطق دیدنی بازدید کنند، لازم است توریسم شهری راه‌اندازی شود. به این ترتیب با کاهش سفرهای فردی از بار ترافیک کاسته خواهد شد؛ از سوی دیگر، در گردش‌های دسته‌جمعی به سبب انبوه‌سازی سفر و اخذ تخفیفات از مقاصد، هزینه‌ها حداقل به میزان ۳۰ درصد کاهش پیدا می‌کند و کیفیت خدمات هم بالا می‌رود. از طرف دیگر بیشتر گردشگران با جاذبه‌های دیدنی شهر آشنایی ندارند. این گروه وقتی در قالب تور از این جاذبه‌ها بازدید کنند، ضمن کاهش هزینه و زمان می‌توانند از توضیحات راهنمای تور نیز بهره ببرند.

● یک طرح رویایی

در حال حاضر تعداد محدودی از آژانس‌های مسافرتی به شکل تور در زمینه گردشگری شهری در تهران و بعضی از شهرهای بزرگ و توریستی فعالیت می‌کنند. شما یک تور را به شکل یک روزه یا نیم روزه می‌خرید و این تور از اول صبح تا ساعتی معین شما را به جاهای دیدنی شهر می‌برد. در این صورت تمامی هزینه‌ها اعم از ورودی‌‌ها، پذیرایی، راهنما و غیره به عهده آژانس است. اما معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی به دنبال طرح جامع‌تر و فراگیرتری است.

اتوبوس‌هایی را مجسم کنید که همه یک شکل و یک رنگند و مجهز به کولر، یخچال، میکروفن، سیستمGPS ، با راننده‌ای که حداقل به یک زبان خارجی آشناست، به همراه راهنما. قرار است این اتوبوس‌ها با این شکل و شمایل بازدید کنندگان را حداکثر هر نیم ساعت یک بار از هتل‌ها و میادین اصلی شهر راهی مقاصد مختلف گردشگری کنند. سرپرست امور مراکز و خدمات گردشگری و استاندارد سازی درباره این طرح بیشتر توضیح می‌دهد:

«چیزی که ما به دنبال آن هستیم، این است که یک شرکت مقتدر با استفاده از خودروهای با استاندارد بالا و بین‌المللی بتواند خدمات گردشگری را ارائه دهد. رانندگان این خودروها باید حتما به یکی از زبان‌های خارجی مسلط باشند و در ارتباط با نحوه برخورد با گردشگران، آداب معاشرت و شهرشناسی آموزش ببینند و بتوانند با یک برنامه مشخص امکان بازدید گردشگران را از مناطق توریستی یک شهر فراهم کنند.»

فرض کنید در یکی از روزهای تعطیل تصمیم می‌گیرید از نقاط دیدنی شهر بازدید کنید. کافی است راهی یکی از میادین اصلی شوید. در آنجا یک بلیت تهیه می‌کنید و به وسیله یکی از این خودروها راهی مقصدی که انتخاب کرده‌اید می‌شوید. در این محل شما پیاده می‌شوید و اتوبوس مسیر خود را به سمت مقصد بعد ادامه می‌دهد. وقتی بازدید شما تمام شد، می‌توانید بدون نیاز به تهیه مجدد بلیت با اتوبوس بعدی به سمت مقصد دوم حرکت کنید. این گشت و گذار به همین ترتیب با یک بلیت تا آخر شب ادامه می‌یابد. به گفته حمزه‌زاده تمام هتل‌ها، مراکز دیدنی و فرهنگی مثل مجموعه سعدآباد، گلستان، نیاوران و میادین اصلی شهر ایستگاه حرکت این خودروها خواهند بود.

با توجه به وضعیت ترافیکی شهر اجرای چنین طرحی بیشتر به یک رویا می‌ماند. کافی است وضعیت حرکت اتوبوس‌های شرکت واحد را با مدت زمان انتظاری که روی تابلوهای ایستگاه‌ها نوشته شده است مقایسه کنید، تا در عملی بودن چنین طرحی تردید کنید؛ اما حمزه‌زاده به مشکلات دیگری بر سر اجرای این طرح ملی اشاره می‌کند: «مهم‌ترین مشکل در زمینه گردشگری شهری مدیریت شهری است. در این نوع گردشگری شهرداری، نیروی انتظامی، سازمان متولی، مجریان طرح، بخش خصوصی و دیگر دستگاه‌های مرتبط تاثیر گذارند. به عبارت دیگر طبیعت گردشگری شهری چندوجهی و فرابخشی است و متولی خاصی ندارد. لذا باید هماهنگی کامل برای ایجاد یک مدیریت واحد انجام شود.»

● یک تیر و دو نشان

شما برای گردش یک روز تعطیل خود چه مقصدی را ترجیح می‌دهید؟ گروه‌های مختلف گردشگری سلیقه‌های متفاوتی در انتخاب مقصد خود دارند. هر کس با توجه به سن و سال، طبقه اجتماعی، موقعیت فرهنگی و غیره یک گروه از جاذبه‌ها را برای گذران اوقات فراغت خود انتخاب می‌کند. عده‌ای گشت و گذار در آثار باستانی را می‌پسندند، گروهی ترجیح می‌دهند عصر روز تعطیل خود را در زیارتگاه‌ها و اماکن مقدسه بگذرانند، بعضی علاقه‌مندند از معابد و زیارتگاه‌های سایر ادیان بازدید کنند، دیدار از بناهای نو ساخت و امروزی، موزه‌ها، پارک‌ها، شرکت در فعالیت‌های ورزشی مانند اسکی، کوه‌پیمایی، طبیعت‌‌گردی، کویرپیمایی، دیدار از مراکز و کارخانجات صنعتی و تجاری و بسیاری مکان‌ها و برنامه‌های متنوع دیگر از فعالیت‌هایی است که می‌تواند موضوع گردشگری شهری باشد. اینها را گفتیم تا ضرورت احیا و بازسازی بافت‌های تاریخی و نیز ایجاد و توسعه فضاهای شهری مدرن و جذاب و در نهایت توسعه شهرها را برای رونق گردشگری شهری و در نتیجه بهره‌گیری از تمام مزایایی که صنعت گردشگری به دنبال دارد، توضیح دهیم.

توجه به رونق گردشگری شهری به سبب ضرورت ایجاد فضاهای جدید موجب بازسازی و احیای بافت‌های قدیمی و لزوم توجه به فضاهای طبیعی و مسائل زیست‌محیطی می‌شودبسیاری از کشورهای موفق در صنعت توریسم سعی می‌کنند با بهره‌گیری از امکانات موجود و ایجاد فضاهای جدید گردشگران بیشتری را به خود جلب کنند. ایجاد و توسعه انواع مراکز اقامتی مدرن، فضاهای تفریحی و سرگرمی، فضاهای خرید بزرگ شهری، موزه‌ها و مراکز فرهنگی و هنری بویژه فرهنگ و هنر بومی همه از جمله فعالیت‌هایی است که در همین خصوص صورت می‌گیرد. از طرف دیگر بناها و آثار باستانی یکی از مهم‌ترین مقاصد مورد علاقه گردشگران است. این بافت‌ها نشانه‌ای از فرهنگ، هنر و تمدن بومی است که طی قرن‌ها شکل گرفته و هویت ملی یک سرزمین را تشکیل داده‌اند. احیا و بازسازی این بناها به شکلی که بتوانند موقعیت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی زمان ساخت خود را انعکاس دهند، بازدیدکنندگان را به صورتی واقعی و ملموس با تاریخ گذشته یک سرزمین آشنا می‌سازند.

می بینید که توجه به رونق گردشگری شهری از یک سو به سبب ضرورت ایجاد فضاهای جدید، بازسازی و احیای بافت‌های قدیمی و نیز لزوم توجه به فضاهای طبیعی و مسائل زیست‌محیطی در جهت بهره‌برداری پایدار و مداوم از این فضاها توسعه و شکوفایی شهرها را به دنبال دارد و از سوی دیگر به سبب جذب گردشگران می‌تواند موجبات اشتغالزایی، رونق اقتصادی و در نهایت رضایت عموم شهروندان را فراهم آورد.

● عصر یک روز تعطیل

خیابان‌ها و مراکز خرید مملو از جمعیت پیر و جوانی است که اغلب آنها بدون هدف و تنها به منظور پر کردن اوقات بیکاری خود قدم می‌زنند و مغازه‌ها را نگاه می‌کنند. نتیجه چنین پرسه‌زدن‌هایی اغلب خرید چیزی است که واقعا به آن نیاز نداریم و به محض رسیدن به خانه از هزینه‌ای که کرده‌ایم پشیمان می‌شویم. این در حالی است که جایی در همین نزدیکی‌ها موزه‌ای است که می‌تواند ما را با تاریخ گذشته‌مان و روند پیشرفت اقوام مختلف در زمینه‌های گوناگون آشنا کند، در همین نزدیکی مراکز تفریحی و فرهنگی‌ای وجود دارد که می‌تواند اوقات فراغت ما را پربارتر سازد، بناهایی که میراث گذشتگانند و یک دنیا پیام را در آجر آجر خود به یدک می‌کشند و... به طور کلی پارک‌ها، موزه‌ها، بناهای باستانی، زیارتگاه‌ها، طبیعت اطراف شهر، کاخ موزه‌هایی که گاه گونه‌های مختلف گیاهان تزئینی و حتی دارویی را در خود جای داده‌اند، مسابقه‌ها و پیست‌های ورزشی و بسیاری جاذبه‌های دیگر انتخاب‌های مناسبی هستند که می‌توانند روز تعطیل ما را خاطره‌انگیز و در عین حال پر بار سازند. کافی است کمی همت کنیم و تصمیم بگیریم از زندگی خود بهتر و بیشتر بهره ببریم. یقینا هزینه لازم برای بازدید از این مکان‌ها (به استثنای بوفه‌های مستقر که معمولا کالاهای خود را با قیمتی بیش از معمول ارائه می‌کنند) بسیار کمتر از بودجه‌ای است که بی‌هدف صرف خرید چیزی می‌کنیم که سال‌ها گوشه انباری خانه خاک خواهد خورد.

سعیده کافی