صنعت و توسعه پایدار

تأكید كنونی جهان برپایداری توسعه, به این دلیل است كه رشد اقتصادی, توسعه اجتماعی و حفظ محیط زیست, زنجیروار باهم در ارتباطند و هر سه با تقویت یكدیگر, عناصری لازم برای توسعه مستمر اجتماعی به شمار می آیند

تأكید كنونی جهان برپایداری توسعه، به این دلیل است كه رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و حفظ محیط‌زیست، زنجیروار باهم در ارتباطند و هر سه با تقویت یكدیگر، عناصری لازم برای توسعه مستمر اجتماعی به‌شمار می‌آیند.

توسعه پایدار، بعد از اجلاس ریو برپایه غلطی مصطلح در ایران، تنها با رویكرد زیست‌محیطی شناخته شد، اما مفهوم توسعه و عناصر اصلی آن از یك‌سو و توسعه پایدار از دیگر سو، به هماهنگی و تعامل سه بخش محیط‌زیست، اقتصاد و اجتماع دلالت دارد. دستیابی به توسعه پایدار بدون مشاركت فعال و مؤثر جامعه، میسر نیست. این مشاركت نیز از طریق ایجاد، تقویت و توانمندسازی نهادهای مدنی، انجام می‌شود. توسعه مفاهیم اساسی و اصول توسعه پایدار، نخستین گام در ترویج فرهنگ توسعه پایدار به شمار می‌آید. گزارش لاهه، برای معرفی توسعه پایدار با عنوان " از فكر تا عمل" تأثیری بنیادی بر تغییر و دگرگونی طرز تلقی و رویكرد جهان در زمینه توسعه پایدار داشته است. گردهمایی لاهه در نوامبر ۱۹۹۱ به كوشش دبیر كل كنفرانس محیط‌زیست و توسعه ملل متحد، وزارت همكاری توسعه‌ای كشور هلند و برنامه عمران ملل متحد برگزار شد. در این همایش، حدود ۴۰ نفر از اندیشمندان برجسته جهان با حرفه‌ها و سوابق تجربی مختلف، گردهم آمدند تا به بحث درباره مفهوم توسعه پایدار و فرصتی استثنایی بپردازند كه اجلاس زمین (در ریو ۱۹۹۲) برای آنها به وجود خواهد آورد و برنامه اجرایی برای پایداری زندگی انسان‌ها در سیاره‌ای كه در حال كوچك شدن است، تدوین كنند.

گردهمایی لاهه، نتیجه اندیشه افرادی استثنایی بود كه براساس شایستگی گردهم آمدند و پرچمدار نهضتی شدند كه در صدد سالم‌سازی محیط‌زیست سیاره زمین است. مطالب ذیل چكیده‌ای از نتایج اصلی گردهمایی لاهه به‌شمار می‌رود كه باید مورد توجه جدی سیاستگذاران، كارگزاران دولت‌ها و دست‌اندركاران صنعتی قرار گیرد.

امروزه دیدگاهی در جهان پدیدار شده است كه براساس آن، توسعه باید در برگیرنده نیازهای نسل حاضر بدون استفاده از توان نسل‌های آینده باشد، زیرا این نسل‌ها موظف به تأمین نیازهای خود هستند. در این زمینه عده‌ای پیشنهاد می‌كنند كه رشد اقتصادی، حداقل در كشورهای صنعتی باید متوقف شده یا محدود شود تا منابع طبیعی برای آیندگان حفظ شود. عده‌ای دیگر مخالف هر نوع محدودیت استفاده از منابع طبیعی هستند و برخی معتقدند با به‌كارگیری فناوری می‌توان بر كمبود منابع انرژی فائق آمد.

واضح است كه هیچ انتخابی بین توسعه پایدار، رشد اقتصادی و حمایت از محیط‌زیست وجود ندارد. البته این واقعیت وجود دارد كه بیشتر آلودگی‌های زیست‌محیطی از مصرف بیش از حد حامل‌های انرژی به وجود آمده است و یكی از مهم‌ترین دلایل این مسئله عدم وجود سیاست‌های مناسب اقتصادی قیمت‌گذاری انرژی است. مسئله این نیست كه به چه نرخ از رشد اقتصادی باید دست یافت بلكه مهم نوع رشدی است كه باید انتخاب كرد. توسعه نیافتگی می‌تواند در تخریب محیط‌زیست و شرایط اجتماعی تعیین‌كننده باشد، همان‌طور كه رشد سریع اقتصادی نیز می‌تواند اثرات تعیین‌كننده‌ای بر محیط‌زیست و وضعیت اجتماعی به جای گذارد. دورنمای وسیعی از توسعه در پیش‌روی جهان امروز قرار دارد كه به دنبال شناخت و یافتن راهكارهای غلبه بر شرایط بحرانی برای حفظ محیط‌زیست و ایستایی جهان است.

پایداری، ایجاد موازنه دقیق بین نیازهای امروز و فرداست. اندیشمندان در راستای این اهداف به دنبال یافتن مدل‌های جدید توسعه اجتماعی- اقتصادی هستند، این مدل‌های جدید توسعه، باید براساس فناوری پاكیزه زغال و یا تأكید برجایگزینی سوخت‌های فسیلی باشند و مواد خروجی زائد را تا ۹۹ درصد كاهش دهند. همچنین، باعث كاهش قابل ملاحظه انرژی مصرفی در ازای هر واحد تولیدی شد، و صدمات وارده بر محیط‌زیست و انتشار آلودگی به ازای هر واحد انرژی مصرفی را كاهش دهند.

لازم است با انگیزه‌های بسیار قوی، ارزش واقعی محیط‌زیست را در تمام فرایندهای تصمیم‌گیری منعكس كنیم. تنها راه مؤثر كه مشخص‌كننده ارزش محیط زیست می‌باشد قیمت‌گذاری بر روی منابع طبیعی است، به خصوص نحوه استفاده از انرژی در سطح ملی باید تجدیدنظر شود تا استفاده از انرژی با كارایی به مراتب بیشتری باشد. با این روش، اقتصادی كردن مصرف، به‌طور قابل ملاحظه‌ای امكان‌پذیر است.

اگر روسیه و دیگر كشورهای عضو اتحاد شوروی سابق كه ۲۳۰ میلیارد دلار (۶۶ درصد) یارانه انرژی جهان را می‌پردازند، اجازه دهند كه قیمت سوخت‌های فسیلی در سطح بازار جهانی افزایش یابد، پخش دی‌اكسید كربن در سطح جهانی ۶ درصد كاهش خواهد یافت. اگر تمام كشورهای در حال توسعه از جمله چین كه حدود ۲۰ درصد گاز كربنیك جهان را به علت سوخت زغال منتشر می‌كند یارانه انرژی خود را حذف كنند، میزان دی‌اكسید كربن در سطح جهانی ۱۰ درصد كاهش خواهد یافت. اگر همه كشورهای صنعتی مدل استفاده از انرژی ژاپن را به‌كار برند مصرف انرژی جهان ۳۶ درصد كاهش می‌یابد.

قیمت‌گذاری درست، از جیره‌بندی بهتر است، اما تعرفه‌های ضروری در برخی نواحی مورد نیاز است. مثلا، اگر سیاست‌های توسعه آن‌چنان نباشند كه بر فقر چیره شوند، مردم فقیر به عادت خود برای زنده ماندن، به قطع درختان و از بین بردن بیش از حد منابع طبیعی ادامه خواهند داد. منابع موجود در جهان هر ساله مستهلك می‌شوند و منابع طبیعی از بین می‌روند. اگر نسل حاضر در هر كشوری، از بین رفتن و مستهلك شدن انرژی را با پس‌انداز و سرمایه‌گذاری كافی جبران نكند منابع انرژی و ذخایر فرسوده به كلی از بین خواهد رفت.

علاوه‌بر بسترسازی‌ها و زیرساخت‌های لازم كه در كل بخش مورد نظر است، گروه‌های صنعتی مختلف ویژگی‌های خود را دارا خواهند بود. صنایع مصرفی پردوام، مانند: صنایع خودرو، حمل و نقل و الكترونیك نیازمند توجه و دستیابی به سیاست جهانی، برای مصرف انرژی در جهان امروز می‌باشند. این سیاست باید به‌گونه‌ای باشد كه از سویی، نحوه استفاده از سوخت‌های فسیلی را اقتصادی كرده و از دیگر سو، استفاده از منابع تجدید شونده را گسترش دهد. در گفت‌وگوهای شرق و غرب و شمال و جنوب نیز انرژی باید مورد بحث قرارگیرد و این آمادگی وجود داشته باشد كه قیمت انرژی‌های فسیلی در سطح مالی و بین‌المللی افزایش یابد. توسعه پایدار به مدل‌هایی توجه می‌كند كه مربوط به منابع تجدید شونده بوده و به تنوع فرهنگی احترام می‌گذارد. چنین مدل‌هایی، محدودیت محیط‌زیست را شناسایی می‌كنند. این مدل‌ها محیط‌زیست را به عنوان كالایی رایگان در نظر نمی‌گیرند كه بی‌پروا مورد چپاول هر ملت یا فردی قرار می‌گیرد. برای این ذخایر گرانبها، قیمتی خاص تعیین می‌شود تا بیانگر كمیابی نسبی كنونی و فردای آن باشد.

رفتار این مدل‌های توسعه مانند دیگر دارایی‌ها از حساسیت لازم برخوردار است. حفاظت از محیط‌زیست جنبه حیاتی دارد، اما خود به تنهایی هدف نیست. مانند رشد اقتصادی كه در واقع یك وسیله است. هدف اصلی، حفظ و ارتقای كیفیت زندگی انسان‌ها و حفظ منابع و حامل‌های انرژی برای استفاده نسل‌های آینده است.