پیامدهای قیام امام حسین ع

پیامدهای عملی قیام عاشورای امام حسین علیه السلام در زندگی اجتماعی, عملی, اقتصادی, سیاسی و چیست

پیامدهای عملی قیام عاشورای امام حسین علیه‌السلام در زندگی اجتماعی، عملی، اقتصادی، سیاسی و... چیست؟

امام حسین علیه السلام بر اساس سخن پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله چراغ هدایت و کشتی نجات است؛ «ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه»۱ و محبت و عشق به او، گرمابخش زندگی و حیات معنوی است که هرگز فروغ آن، به خاموشی نمی‌گراید و سرد نمی‌شود. این عشق و محبت، برای دل‌های پاک مومنین پیوسته و جاودانه است؛ «ان للحسین حرارة فی قلوب المؤمنین لن تبرد ابدا».۲ سراسر زندگی امام حسین علیه السلام، بهترین سرمایه جهت پیروی از پیامبر صلی الله علیه و آله و تحقق اهداف ایشان است؛ «قل لا اسئلکم علیه اجراً الا المودة فی القربی».۳

عاشورای حسینی نقطة عطفی در حیات بشریت است که برخی آثار آن، عبارتند از:

۱) تعالی بخشیدن به زندگی انسانی

در حکومت‏های طاغوتی، تلاش برای گسترش همه جانبة فساد است؛ «قالت ان لملوک اذا دخلوا قریه افسدوها۴». در این صورت، هویت انسانی، فراموش و هویت جدیدی برای آنها تعریف می‌شود و آن موجود، در ظاهر انسان و در باطن، پر از صفات حیوانی و شهوات و غرایز است و این، بدترین اهانت به انسان‌هاست، استضعاف بندگان خدا توسط حکومت‏های طاغوتی، قبل از آن که در بعد اقتصادی تحقق یابد، در بعد فرهنگی و معنوی، صورت می‌پذیرد و منشأ اصلی بعد فرهنگی و معنوی است؛ «ان فرعون علا فی الارض و جعل اهلها شیعاً یستضعف طائفة منهم».۵ «یقول الذین استضعفوا للذین استکبروا لو لا انتم لکنا مؤمنین».۶ اصولاً در فرهنگ قرآنی، مستضعف در برابر مستکبر قرار می‌گیرد؛ نه در مقابل ثروت‌مندان و مرفهین.

نتیجة مسخ هویت انسانی در چنین حکومت‏هایی، این است که انسان حاضر می‌شود تن به هر ذلتی بدهد و تنها به بهای این که چند لقمه نان بخورد، تا چند روز بیشتر نفس بکشد و در ظاهر زنده بماند. از این رو، با هر رفتاری می‌سازد و اصلا ذائقه وی تغییر می‌کند و به جای مائده بهشتی در سفرة انبیا، خیار و عدس و پیاز زمینی می‌طلبد.۷

امام حسین علیه‌السلام این حقیقت قرآنی را زنده کرد که «یا ایها الذین آمنو استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم»۸ و با دعوت مردم به ایمان و تقوا و حکومت مبتنی بر ارزش‌های اسلامی، در مقابل حاکمیت یزیدی، «نه» گفت و با اعلام این که «مثلی لا یبایع مثل یزید»۹، به ما آموخت که نه تنها حسین علیه‌السلام، بلکه همة حسینیان و همة کسانی که مثل حسین می‌اندیشند نه تنها با یزید، بلکه با همة یزیدیان و همة کسانی که مثل یزید می‌اندیشند و رفتار می‌کنند همراهی نخواهد کرد؛ زیرا با حکومت یزیدی، فاتحه اسلام و ارزش‏های اسلامی و انسانی را باید خواند؛ «و علی الاسلام السلام اذ بلیت الامة براع مثل یزید».۱۰

اساساً کسی که در رأس حکومت قرار می‌گیرد، سیمای مردم تحت حاکمیت را بیان می‌کند و وای به سیمای کریه ملتی که به حاکمیت یزیدیان، تن می‌دهند. کریه بودن این سیما در رفتارهای یزید، یعنی سگ بازی، میمون بازی، باده نوشی و زنای با محارم و شهوت رانی و ظلم بر بندگان خدا و بی‌عدالتی، به نمایش در می‌آید.

حق و باطل در حکومت‏های غیر الهی، جای خود را عوض می‌کنند و زشتی‏ها و کژی‏ها، هنر و مایة مباهات و حق گویی و حق جویی و فضیلت خواهی، نشانة عقب ماندگی از قافلة پیشرفت و ترقی، محسوب می‌شود. همة اینها ذلت است و «هیهات منا الذله»؛ بلکه آن بزرگوار و عزیز فاطمه سلام الله علیها در اولین روز ورود به کربلا، در میان یاران و فرزندان و افراد خانوادة خویش، فرمود: «اما بعد، پیشامد ما همین است که می‌بینید؛ اوضاع زمان، دگرگون گردیده، زشتی‏ها آشکار و نیکی‏ها و فضیلت‏ها از محیط ما رخت بر بسته است. از فضایل انسانی، باقی نمانده، مگر اندکی مانند قطرات ته ماندة ظرف آب. مردم در زندگی ننگین و ذلت باری به سر می‌برند که نه به حق عمل می‌کنند و نه از باطل، روگردان می‌شوند. شایسته است در چنین محیط ننگینی، شخص باایمان و بافضیلت، فداکاری و جانبازی کند و به سوی فیض دیدار پروردگارش بشتابد. من در چنین محیط ذلت‌باری، مرگ را جز سعادت و خوشبختی و زندگی با این ستم‌گران را چیزی جز رنج و نکبت، نمی‌دانم».۱۱

۲) تربیت انسان‌های فضیلت‌مدار

روح پاک حسین علیه‌السلام به او اجازه نمی‌دهد حیات طیبة انسانی را با هیچ چیز عوض کند، اگر کسی عزت، غیرت، دین‌داری و شرف انسانی و الهی او را نشانه گیرد، حتی اگر او را در دوراهی بین مرگ سرخ با شمشیر آویخته یا ذلت سازش با ظلم، تهدید کنند، با صدای رسا فریاد می‌زند و به دیگران نیز با تعبیر «الا» هشدار می دهد که شما نیز بیدار باشید که سخن و فریاد من این است: «الا ان الدعی بن الدعی قد رکزنا بین اثنتین الذلة و السلة و هیهات منا الذلة».۱۲ آری، وی در جواب خیرخواهی برادرش محمد بن حنفیه، مبنی بر حفظ جان خود با گریختن به یمن یا جای امن دیگر می‌فرماید: «برادرم! به خدا سوگند! اگر در دنیا هیچ پناهی نداشته باشم، باز هرگز با یزید بن معاویه، بیعت نخواهم کرد».۱۳

این یک راهکار عملی در زندگی اجتماعی است که چنین حاکمیتی را به هیچ وجه، نباید تحمیل کنند؛ بلکه با یک قیام انقلابی و اسلامی، بساط حاکمیت طاغوت و چنین حاکمانی باید برچیده شود. غیرت دینی، عزت مسلمین و جامعة اسلامی، هیچ گونه سکوت یا سازشی را بر نمی‌تابد و اگر بعد از عاشورا، مردم کوفه و جهان اسلام به آن وضع ذلت بار و ننگین مواجه شدند، ریشه‏های آن را باید در همین سکوت و سازش ناشی از بی‌غیرتی و خواری روح آنان دانست.

۳) نشان دادن مبنای استواری و لغزندگی جامعه

مبنای هر حکومتی در همة ابعاد، باید عدالت باشد در غیر این صورت به سان خانه‌ای است که بر پایه‏های لغزان، بنا شده باشد و هرگز، استوار نخواهد ماند. در روایات آمده است: «حکومت و فرمانروایی، با کفر قابل بقاست؛ اما با ظلم و ستم، قابلیت دوام ندارد»،

امام حسین علیه السلام بهتر از هر جامعه‌شناس و سیاست‌مداری، مبنای اصلی استواری جامعه و ریشة کژی‏ها و انحرافات را نشان داد و خود به همراهی خاندان و جمعی از یارانش، به اصلاح‌گری دست زد و همة روشنفکران و عالمان دین را به این راه دعوت نمود. آن فرزند رسول صلی الله علیه و آله در خطبه‌ای در منی فرمود: «شما ای گروه نیرومند! دسته‌ای هستید که به دانش و نیکی و خیرخواهی، معروفید و با این خطبه، مردم را دعوت به همکاری کرد و اهداف خود را با شاهد گرفتن خدای متعال، چنین بیان کرد:

«خدایا! تو می دانی که آن‌چه از ما سر زد [دعوت به نهضت و انقلاب]، برای رقابت در فرمانروایی و نیز دسترسی به مال بی‌ارزش دنیا نبود؛ بلکه از آن روست که نشانه‏های آیین تو را بنمایانیم و سر و سامان‌بخشی و اصلاحات را در سرزمین‏هایت، آشکار سازیم؛ تا بندگان ستمدیدة تو آسوده گردند و به فرایض و سنن و احکام تو، عمل کنند».۱۰

در این کلام و دعوت، امام‌علیه‌السلام هم راه را نشان داد و هم نشانه‏های اصلاحات راستین را که ایجاد امنیت برای مظلومین و ستم‌دیدگان است، بیان کرد. امام علیه‌السلام بیان کرد که کسانی صلاحیت دارند داعیه‌دار اصلاحات در جامعه باشند که شیفته خدمت باشند و اهتمام به تبلور و تجلی عینی شعائر و ارزش‏های دینی در جامعه داشته باشند؛ نه کسانی که نه تشنه قدرت و مال و مقام دنیا باشند.

عدالت اجتماعی، سنگ بنای جامعة ارزشی و اسلامی است و راه تحقق آن، اصلاح‌گری از سوی مصلحان واقعی، با هدف حاکمیت دین است؛ چون بدون حاکمیت دین، عدالت گستری، اگر فرضا ممکن هم باشد، همه جانبه نخواهد بود و همة این راهکارهای عملی، در راه و کلام اباعبدالله علیه‌السلام و در نهضت بزرگ عاشورا، بیان شد.

در جوامع کنونی شاید شکل‏ها و قالب‏های اعمال حاکمیت، متفاوت از آن زمان باشد؛ ولی این اصل ثابت را نباید از نظر دور داشت که در تنظیم روابط اجتماعی در قالب سیاست‏های کلان و خرد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و...، باید عدل محور باشیم.

اباعبدالله علیه‌السلام نهضت اصلاح‌طلبی خود را در مواجهه با برادرش محمد بن حنفیه، قبل از عزیمت از مدینه به مکه، چنین معرفی نمود:

«من از روی هوا و هوس و سرکشی و تبهکاری و ستم‌گری، قیام نکردم و تنها به انگیزة سامان‌بخشی در امت جدم، برخاستم؛ می‌خواهم به نیکی‏ها فرمان دهم و از بدی‏ها بازدارم و روش جد خود و پدرم علی علیه‌السلام را دنبال کنم».

راهی که انبیا و ائمة بزرگوارعلیهم‌السلام برای اصلاح جامعه در پیش گرفتند، فرهنگ‌سازی، امر به معروف و نهی از منکر و همگانی نمودن قیام برضد حاکمیت طاغوت با اقدامات سنجیده و پسندیده بود.۱۱

پی نوشت:

۱. مدینه المفاخر، بحرانی، سید هاشم، ج ۴، ص ۵۲.

۲. مستدرک وسایل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۱۸.

۳. شوری، آیة ۲۳.

۴. نمل، آیة ۴۴.

۵. قصص، آیة ۴.

۶. سبا، آیة ۳۱.

۷. بقره، آیة ۶۱.

۸. انفال، آیة ۲۴.

۹. بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۲۶

۱۰. بحار الانوار، جلد ۴، ص ۲۸۵.

۱۱. محمد صادق نجمی، سخنان حسین ابن علی علیه االسلام از مدینه تا کربلا، انتشارات اسلامی ص ۱۳۴و۱۳۵.

۱۲. میثر الحزان، ابن نما حلی، ص ۴۰

۱۳. فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه‌السلام، گروه حدیث پژوهشکده باقر العلوم علیه‌السلام ۱۳۷۷ص، ص۳۲۸.

۱۴. فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه‌السلام ص۳۰۷ و ۳۱۳.

۱۵. همان، ص ۳۳۰.