همراهی تجربه و تخصص در مسیر زندگی

بررسی نقش مشاوره در زندگی فردی و اجتماعی

اگر زن بخواهد بدون هماهنگی و مشورت به دیدن اقوام خود برود یا مرد بخواهد بدون همفکری با همسرش به مسافرت برود، فرزند بدون طرح مسئله با والدین به اردو رود یا زن و شوهر بدون نظرخواهی از یکدیگر تصمیم بگیرند خانه را بفروشند و یا از والدینشان بخواهند برای همیشه با آنها زندگی کنند...، این گونه تکروی ها نه تنها زمینه ساز، گله و شکایت را از یکدیگر فراهم می آورد بلکه می تواند سر آغاز بروز مشاجرات و بحران های فردی و اجتماعی باشد.

تصمیم گیری های یک طرفه پایه ناهنجاری هایی است که کانون خانواده را دچار آسیب می کند. بنابراین در مسایل خانوادگی نیز تصمیم گیری های یک طرفه و بدون مشورت با سایر افراد خانه مسأله ساز است و خودرأیی، استبداد، همچنین تکروی و خودمحوری علاوه بر ایجاد مشکل در محیط خانواده مشکلات بسیاری را در محیط اجتماع فراهم می آورد.

مشورت و رایزنی با دیگران، برای درستی یک تصمیم و عمل، بستر مناسب تری فراهم می آورد پس افرادی که در محیط خانه مورد مشورت قرار می گیرند علاوه بر اینکه احساس شخصیت می کنند آموخته اند که در اجتماع هم به تصمیمات جمعی اهمیت دهند و در امور خود با دیگران مشورت کنند.

از همین رو مشورت پایه ای برای علم مشاوره و روانشناسی و سرآغازی برای شکل گیری مراکز مشاوره شد که توسط نهادها و سازمان های اجتماعی در جهان مشغول به فعالیت هستند. پیش از پرداختن به چگونگی فعالیت این مراکز و کاستی و نقاط قوت آنها، شایسته است به جایگاه مشاوره و دید متفاوت افراد اجتماع به مشاوره و راهنمایی پرداخته شود.

● راهنمایان سنتی یا مشاوران مدرن

گفته می شود در مشورت، سن و سال چندان ملاک نیست. آنچه رایزنی ها را اعتبار می بخشد و مشورت را ارزشمند و قابل اعتماد می سازد، عقل، تجربه، ایمان و صداقت است.

همچنین تاکید می شود مشاوره با خردمندان مجرب و مؤمنان صادق، مانع آسیب در تصمیم و عمل می شود و چون علی القاعده، پیران کارآزموده و سالمندان جهان دیده، باتجربه ترند و تجربه بالاتر از علم است، توصیه شده که با سالمندان مجرب مشورت کنند.

در خانه، دیدگاه بزرگ خانواده و خاندان می تواند طرف مشورت خوبی به شمار آید. اما تقابل تجربه و علم همواره مورد نزاع میان جوانان و پیران در اجتماع بوده است.

فاطمه باریانی یکی از فارغ التحصیلان رشته روانشناسی و مشاوره است که روند کیفی مشاوره را در ایران مثبت ارزیابی می کند و در گفت وگو با گزارشگر کیهان معتقد است: «مشاوره های سنتی و مراجعه به پیران و بزرگترهای فامیل مدتی است جای خود را به مشاوره های مدرن تر داده و امروز راهنمایی مشاوران متخصص جایگزین روش هایی شده است که پیش از این بزرگترها و پیران خانواده ارایه می دادند.»

این جوان ۲۵ ساله تخصصی شدن علم مشاوره را بزرگترین خدمت به جوامع بشری در رفع مشکلات خانوادگی و جمعی می داند.

وی اضافه می کند: «امروزه اغلب افراد- البته بیشتر در مورد کسانی صادق است که خود تحصیل کرده باشند- برای رفع مشکل به مشاور مراجعه می کنند و ترجیح می دهند مسایلشان را با متخصصان در میان بگذارند تا کسانی که تنها به تجربه مسلط هستند چرا که علم و دانش بیشتر از تجربه می تواند راهگشا باشد. با توجه به پیچیدگی مشکلات در محیط اجتماع، مسایل فردی و جمعی افراد هم دچار پیچیدگی و تغییر می شود به همین علت راهنمایی های بزرگترها و پیران که فقط به تجربیات خود بسنده می کنند منبع کاملی برای مشاوره گرفتن نیست.»

سادات جباری هم از مادرانی است که با داشتن ۵۶ سال سن مشورت گرفتن از مشاور را به نفع فرزندانش می داند و معتقد است: «اگر جوانان برای رفع مشکلات فردی و خانوادگی به مشاور مراجعه کنند می توانند راه حل مناسب تری کسب کنند تا اینکه ما بخواهیم برایشان پادرمیانی کنیم و از نصایح تکراری مان برخوردارشان کنیم. اگر قرار بود روش هایی را به فرزندانمان برای رفع مشکلات یاد بدهیم تاکنون می بایست به آنها آموخته باشیم.»

وی در بیان علت این نظر در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان اینگونه می گوید: «مشاوران افرادی هستند که علاوه بر تخصص نسبت به مراجعان با دید بازتر و بدون پیش زمینه از رفتارهای قبلی، برای مراجعان همدردی و ارایه روش می کنند. شاید این یک اشکال تلقی شود اما دیگر پیش داوری سوء نیت و قضاوت شخصی در رفتارشان وجود ندارد. به طور مثال فرض کنید پسرم که دو سال است ازدواج کرده نزد من بیاید و از یکی از رفتارهای همسرش شکایت کند، این باعث می شود من نسبت به عروسم برداشت خطا داشته باشم و احساس مادری ام هرچقدر مانع از پیش داوری من بشود بازهم تاثیر خود را بر راه حلی که به فرزندم ارایه می دهم خواهد داشت. بنابراین بهتر است فردی راهنما باشد که غریبه بوده و از دور به ماجرا نگاه کند.»

● کدام بهتر است، علم یا تجربه؟

این اظهارات درحالی مطرح می شود که بسیاری از مردم نسبت به آن ایمان ندارند و چندان با آن موافق نیستند. این افراد غریبه بودن فرد مشاور و عدم اطلاع کامل وی از شخصیت فرد را دلیل اصلی ناکارآمد بودن روشها و راهنمایی های مشاور عنوان می کنند.

پدر و مادر و سالخوردگان چراغ خانه و محور وحدت و رمز همیشگی و کانون الفت در افراد خانواده اند. در فرهنگ دینی و آداب تربیتی ما هم بزرگداشت و حرمت نهادن به آنها یک وظیفه است بنابراین استفاده از تجربه سال ها زندگی آنها مسئله ای ارزشمند است که نمی توان نسبت به آن بی توجه بود.

علی اکبر از ریش سفیدانی است که نقش تجربه را موثرتر از علم و دانش و تخصص می داند و اظهار می دارد: «درست است که مشاور و روانشناس نظریاتی تخصصی ارایه می دهد اما او از جزئیات زندگی جوانان آگاه نیست. ضمن آنکه هزینه های کلان جلسات مشاوره را هم باید اضافه کرد. شماها تصور می کنید مشاوران آدم های بی درد و مشکلی هستند؟ یادم نمی رود روزی که خواهرزاده ام برای ادامه زندگی با همسرش که معتاد هم بود نزد یکی از روانشناسان رفت و او به طلاق تشویقش کرد و ما چطور بدون توجه به نظر آن مشاور توانستیم زندگی آنها را با کمک بزرگترهای فامیل نجات دهیم. امروز آنها سه سال است که زندگی خوبی با هم دارند و از آن زمان به بعد شوهرش توانسته بدور از اعتیاد زندگی اش را سروسامان بدهد. درحالی که اگر به حرف آن مشاور گوش می داد سه سال پیش طلاق گرفته بود و هم زندگی خودش حرام می شد و هم آن جوان هنوز معتاد بود.»

این پدربزرگ ۷۸ ساله که چنین تجربه ای او را نسبت به مشورت با مشاوران و روانشناسان بدبین کرده است در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان راهنمایی گرفتن از بزرگترها را در صورتی لازم می داند که جوان ترها دیگر هیچ راه حلی برای رفع مشکلشان پیدا نکنند.

وی اضافه می کند: «برخی جوانان به محض مواجه شدن با یک مشکل ناچیز به سراغ والدینشان می روند و از همسر یا شخص مقابل گله و شکایت می کنند. پسرم وقتی می خواست ازدواج کند مرتب با من مشورت می کرد تا اینکه بعداز مراسم عروسی هم برای هر کاری فورا پیش من می آمد و راهنمایی می خواست البته چندین بار از همسرش شکایت کرد که مطابق خواسته های او رفتار نمی کند. همان زمان به او گفتم برو با مشکلاتت بساز و خودت سعی کن آن ها را رفع کنی هر وقت نتوانستی آن زمان پیش من بیا. جوانان باید بتوانند خودشان زندگی را بسازند و مسایلشان را حل کنند. چون همیشه بزرگترها نیستند که باید آنها را کمک کنند. باید به این فکر کنند که خودشان هم باید بزرگتر فرزندانشان باشند و برای آن روز خودشان را آماده کنند.»

● تاثیر سن و سال در مشاوره

هرچند تصمیم نهایی در خانواده، با بزرگ خانه است، ولی چرا باید خود را از اندیشه و فکر بقیه افراد، محروم ساخت؟ اگر در خانه، فردی باشد که دانش و تجربه خوبی داشته باشد می توان با خیال راحت او را مشاوری امین دانست. مشاور جوانی تیزهوش و با استعداد و آگاه که اهل مطالعه و آشنا با راه حل های مفید و موثر باشد.

همانطور که حتی در احادیث و روایات براین موضوع تاکید شده تا جایی که حضرت امیر(ع) در سخنی حکیمانه فرموده اند: «هرگاه درکاری نیازمند مشورت بودی، آن را ابتدا با جوانان در میان بگذار، چرا که ذهن و فکر آنان تیزتر است و سرعت انتقالشان بیشتر. سپس آن را با رأی سالمندان با تجربه هم در میان بگذار و بر آنان عرضه کن، تا نیک و بد و قوت و ضعف آن را پی جویی کنند و بهترین را «انتخاب» کنند، چون تجربه آنان بیشتر است».

توحید مجدی هم از افرادی است که در مرکز مشاوره پیش از ازدواج او را می یابیم. وی در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان معتقد است: «مراجعه به مشاور شاید امر خوبی باشد اما نوع مشاوری که انتخاب می شود هم موثر است. هنگامی که با همسرم آشنا شدم مدتی گذشت تا تصمیم بگیریم خانواده هایمان را در جریان بگذاریم. برای جستجوی علت برخی رفتارهای همسرم با یکی از مشاورانی که تراکت تبلیغاتی اش به دستم رسیده بود مراجعه کردم جالب این بود که هر چه آن روانشناس می گفت از اطلاعات خودم کمتر بود و تمامی روش هایی که او ارایه می کرد را قبلا خودم امتحان کرده بودم.»

وی با تاکید بر اینکه البته همه کلینیک های مشاوره اینطور نیستند و مشاوران زبده زیادی در کشور هستند که به رغم روانشناسی و راهیابی به روش های برتر رفتاری خبره هستند انتخاب فرد راهنما یا مشاور را در زمینه های مختلف بهترین راه دستیابی به راه حل عنوان می کند.

بنابراین اولین اقدامی که باید انجام شود تغییر دید و نظر افراد نسبت به مشاوره است. همانند وقتی که مراکز مشاوره شکل گرفت و افراد با شنیدن نام آن به دیده تردید به آن نگاه می کردند.

مجدی اظهار می کند: «یک بار هنگام دانشجویی که ۲۳ سال داشتم به مشاوری که در دانشگاه مان حضور داشت و ۳۵ ساله به نظر می رسید، مراجعه کردم و بعد از مدتی با او دوست شدم البته نظرات خوبی ارایه می کرد و به درد من می خورد. با اینکه جوان بود نظریاتش از مشاور قبلی که فردی میانسال بود بیشتر به دردم خورد.»

کم نیستند افرادی که با مراجعه به مشاور انتظار معجزه از وی دارند و تصور می کنند مشکلاتشان باید با یک جلسه حل و فصل شود. توحید مجدی می گوید: «دانشجویانی بودند که وقتی به سراغ این مشاور می رفتند موقع بازگشت چندان راضی به نظر نمی رسیدند. به طور مثال از مشاور خانواده مشاوره تحصیلی می خواستند و یا دانشجویانی هم بودند که توقع داشتند مشاور بتواند برایشان معجزه کند و با یک بار شرکت در جلسه آنها مشکلاتشان رفع شود.

بنابراین اولین اقدامی که باید انجام شود تغییر دید و نظر افراد نسبت به مشاوره است. همانند وقتی که مراکز مشاوره شکل گرفت و افراد با شنیدن نام آن به دیده تردید به آن نگاه می کردند.

● نابلدهایی که به بیراهه می برند

«هرگاه بخواهی راجع به مساله ای نظر دیگران را بخواهی کافی است مشکلت را مطرح کنی. آن وقت هزاران راه حل علمی و غیرعلمی و منطقی و غیره نصیبت می شود. اغلب افراد خودشان را مشاور می دانند و اظهارنظر می کنند. این افراد توقع دارند به همه توصیه هایی که می کنند توجه شود.»

زهره رفعتی از زنانی است که در مطب یکی از روانشناسان در خیابان جمهوری ملاقاتش می کنیم. وی که فرزندی سه ساله و به ادعای پزشکان بیش فعال دارد به گزارشگر کیهان می گوید: «قبل از اینکه اینجا بیایم هر فردی که رفتارهای شیطنت آمیز پسرم را می دید یک نوع روش رفتاری ارایه می کرد و تاکید داشت با این روش می توانی فرزندت را کنترل کنی. یکی می گفت باید او را یک ساعت در دستشویی حبس کنی. یکی دیگر می گفت باید رژیم غذایی اش را تغییر بدهی مثلا اینکه نباید زیاد کاکائو و شکلات بخورد و انرژی برای شیطنت نداشته باشد و به این ترتیب هر کس نظر خاص خودش را داشت که وقتی توجه نمی کردم ناراحت می شدند.»

وی اضافه می کند: «این توصیه ها فقط از جانب خانواده و آشنایان و دوستان نبود. حتی الان که می آمدم در طول راه مسافرانی که پسرم را می دیدند که چطور بهانه گیری می کند و سر و صدا راه انداخته است شروع کرده بودند به راه حل ارایه کردن. در حالی که از وقتی اینجا می آیم توصیه های پزشک خیلی بهتر توانسته جواب بدهد.

البته باید این نکته را هم جدی گرفت مشاورانی که در زمینه های خاص تجربه یا دانش کافی ندارند وقتی طرف مشورت قرار می گیرند، باید صادقانه به ناتوانی یا کم اطلاعی خویش اعتراف کنند، تا دیگران دچار خطا نشوند. مشاور باید صداقت داشته باشد و در محدوده دانایی و آگاهی خود نظر بدهد همان طور که مطابق روایات امام سجاد(ع) فرموده اند: «حق مشورت کننده با تو، این است که اگر در مورد مشورت، رای و فکری داری، در خیرخواهی نهایت تلاش را بکنی و آنچه را می دانی به او برسانی، به نحوی که اگر تو به جای او بودی همان کاری را می کردی که به او می گویی. این را هم همراه با نرمش و ملاطفت انجام بده. و اگر در آن مورد، رایی نداشتی ولی کسی را می شناسی که مورد اطمینان توست و به رای او راضی هستی و مطمئن و او را به عنوان مشاور خودت می پسندی، پس او را نزد او راهنمایی کن، تا نه خیری را از او مضایقه کرده باشی و نه خیرخواهی را از او باز داشته باشی.»

● مشکلاتتان را به نزدیکان نگویید!

مراجعه به افراد غریبه و درد و دل کردن با آنها آزادی عمل بیشتری نسبت به بیان مشکلات در اختیار فرد قرار می گذارد.

به ادعای برخی، منت گذاشتن، تحقیر کردن، به رخ کشیدن مشکلات و دغدغه ها و ناتوان دانستن افراد در حل مشکلات بعضا نتیجه مشاوره هایی است که با نزدیکان انجام می شود.

عاطفه طاهرزاده مهمترین عامل مراجعه به مشاور را فارغ از نگاه تخصصی و علمی آنها، پنهان کردن مشکلات شخصی و خانوادگی از نزدیکان خود می داند.

وی در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان مدعی است: «هر زمان که با نزدیکانم راجع به مشکلات زندگی مشترکم صحبت و درد و دل کردم بعد از مدتی حتی پس از رفع آن مشکل احساس می کنم نزدیکانم همان مشکل را به رخم می کشند و تحقیرم می کنند. بنابراین باتجربه این چنینی که کسب کرده ام هر وقت مشکلی برایم پیش می آید آن را با مشاور در میان می گذارم چون هم شخص غریبه ای است که بیان حقایق و واقعیات برایم سخت نیست و هم در زندگی ام حضور ندارد تا به وسیله آن تحقیرم کند.»

علاوه بر صداقت، امانت و رازداری، دقت و تیزبینی، داشتن صبر و حوصله شنیدن مشکلات دیگران و تلاش درجهت رفع آن از جمله خصوصیات و ویژگی های بارزی که راهنمایان و مشاوران می بایست به آن توجه کنند، به روز بودن در دانش روانشناسی و تطبیق تخصص خود با مشکلات روز از دیگر ضرورت هایی است که توجه بیشتر متخصصان علوم مشاوره و روانشناسی را دو چندان می کند.

- شما با صدای مشاور تماس گرفته اید. لطفا منتظر شوید تا ارتباط شما با مشاور فراهم شود.

سکوت و بعد از چند ثانیه پخش موسیقی ۴ دقیقه انتظار و همچنان پشت خط ماندن.

- ارتباط شما با مشاور برقرار نشد!

عدم امکان برقراری ارتباط با مشاوران سازمان بهزیستی که در قالب «صدای مشاور» و توسط شماره سه رقمی ۱۴۸ مسئول پاسخگویی به سؤالات تماس گیرندگان هستند، بسیاری از افرادی که به امید یافتن راه حل مشکلاتشان با این شماره تماس می گیرند را دلخور و ناامید می کند.

طبق آخرین آمار و شواهد، سازمان بهزیستی نخستین مرکزی است که امکان مشاوره تلفنی را طی سال ۱۳۷۱ در کشور فراهم کرد اما با توجه به سابقه ۱۶ ساله کار خود هنوز آنطور که می باید نتوانسته شرایط ارایه مشاوره به تمامی تماس گیرندگان را فراهم کند به همین منظور بخش های خصوصی نیز وارد گود شده و گسترده تر از مراکز دولتی اما با هزینه های سرسام آور مشتریان زیادی به دور خود جمع کرده است.

سپردن مشاوره به بخش خصوصی اگرچه از سوی سهیلا طاهریان معاون دفتر مشاوره و خدمات مشاوره و روانشناسی سازمان بهزیستی کشور اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و جلوگیری از بزرگتر شدن بخش های دولتی عنوان می شود اما زمینه های این باور را فراهم کرد که قطار مشاوره های رایگان در حال نزدیک شدن به ایستگاه پایانی است.

● ضرورت مراجعه به مشاور و اختلاف نسل ها

بسیاری از روانشناسان و متخصصان علم مشاوره معتقدند با توجه به تفاوت نظام ارزشی جوانان و نسل های گذشته و همچنین تغییر نیازها و خواسته های آنان با پدر و مادرهایشان، مشاوره و مشورت جوانان با خانواده هایشان در زمینه حل مشکلات به ویژه در اوایل زندگی زناشویی ممنوع است حتی اگر روانشناس باشند. زیرا بزرگان خانواده و بستگان، فرزندشان را دوست دارند و از روی عاطفه تصمیم می گیرند و می خواهند زندگی او را حفظ کنند.

این دسته از افراد معتقدند که مشورت کردن با فرد سوم که تخصص این کار را دارد بسیار راهگشاست. فردی که از دور به ما نگاه می کند حتی اگر متخصص هم نباشد، منصفانه تر فکر می کند و احساسات او آنقدر غلیظ نیست که بی دلیل و تحت هر شرایطی ما را به هم وصل کند.

همانطور که دکتر مجد روانپزشک و استاد دانشگاه به جوانان توصیه می کند که تا حد امکان مشکلات خود را به خانواده هایشان نگویند، زیرا تجربه نشان داده وضع بدتر خواهد شد، بلکه بهتر است مسائل خود را با متخصصان و مشاوران مطرح کنند. وی می گوید: «نسل جدید، تفکر جدید و اطلاعات جدید و تاثیرپذیری از مدل های جدید داشته و در پاره ای از موارد هوش و دریافت بیش تری دارند در حالی که نسل قدیم در چارچوبی کلیشه ای مانده است در نتیجه این اختلافات افق تفکر و عاطفه و تناقضات ساختاری میان نسل های جدید و قدیم انکارناپذیر است.

باید بپذیریم که در بسیاری از موارد فرزندان بهتر از ما فکر می کنند و مسیر زندگی شان از ما جداست. پس وقتی که اطلاعات جهانی می گیریم و مقایسه می کنیم درمی یابیم که در بسیاری از موارد رفتارهای پدر و مادر غلط است. این شکاف ها در برخی از خانواده ها شدیدتر و در برخی کم تر به چشم می خورد و گاهی این فاصله در ارتباط با اختلال شخصیتی بچه هاست.»

● نرخ هایی برای روانی شدن

با این باور که مشاوره دیگر از دست قدیمی ترها خارج شده نرخ های گران قیمت و هزینه های کلان مشاوران و رفتارشناسان تا ساعتی ۶۰ هزار تومان به همراه سی دی و کتاب هایی که قیمت آن از ۵۰ هزار تومان هم فراتر می رود از نمونه های فراوانی است که تناقض آشکاری در اذهان عمومی مبنی بر مراجعه به متخصصان در رفع مشکلاتشان ایجاد می کند.

چرا که توانایی پرداخت این مبالغ در توان همه مردم نیست و علاوه بر آن مشاوره و اخذ راهنمایی فقط به یک جلسه ختم نمی شود و در هر جلسه مراجعان می بایست همین رقم را بپردازند تا بتوانند روانشناس مربوطه را ملاقات کنند.

احمدی، فردی که وی را در مطب یکی از روانشناسان و مشاوران خانواده می بینیم تنها کسی نیست که از هزینه های کلان مشاوره گلایه دارد.

وی که به ادعای خود سومین بار است مجبور شده هزینه ساعتی ۴۵ هزار تومان مشاوره را بپردازد تا مشکلش حل شود، در گفت وگو با گزارشگر کیهان توصیه می کند: «باید هزینه درمان اشکالات رفتاری و روانی مانند بیماری های جسمی تحت پوشش بیمه خدمات درمانی و تامین اجتماعی قرار گیرد تا همه بتوانند از جلسات مشاوره استفاده کنند. البته یادم هست که چند سال پیش این مسئله در سطح رسانه ها طرح شد ولی کسی به آن توجه نکرد.»

این جوان ۳۳ ساله که با خارج شدن از اتاق مشاوره، با او به گفت وگو پرداخته ایم مدعی است تاکنون چهار ساعت جلساتش طول کشیده که البته نتیجه مطلوبی هم داشته است اما در صورت طولانی تر شدن جلسات قادر به تامین هزینه آن نیست و نمی تواند بار دیگر مراجعه و مشورت داشته باشد.

● «یاری برگ» همه را یاری نمی کند

سازمان بهزیستی برای رفع مشکلات ناشی از هزینه های کلان مشاوره توسط «یاری برگ» امکان اخذ مشاوره را برای مددجویان ثابت سازمان فراهم کرد تا با این روش از مزایای تخفیف ویژه مراجعه به مشاور بهره مند شود.

البته این اقدام در حالی صورت گرفت که تعداد زیادی از مراجعان به روانشناسان و مشاوران خانواده، چون تحت پوشش مالی بهزیستی نیستند و امکان استفاده از یاری برگ و تخفیف ویژه ندارند با مشاهده هزینه های کلان به سراغ نزدیکان و اطرافیان خود می روند تا شاید راه چاره ای برای حل مشکلاتشان بیابند.

سهیلا طاهریان معاون دفتر خدمات مشاوره و روانشناختی سازمان بهزیستی کشور در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان کمبود مراکز مشاوره دولتی حضوری و تلفنی (۱۴۸) سازمان بهزیستی را دلیل صدور مجوز مراکز خصوصی مشاوره می داند و می گوید:

« استان تهران چهار مرکز مشاوره حضوری دولتی و دیگر استان ها هر کدام به یک مرکز مشاوره دولتی مجهز هستند که این پاسخگوی نیازهای مردمی که امروزه راه حل مشکلاتشان را در راهنمایی های مشاوران و روانشناسان می دانند، نیست. در واقع فلسفه شکل گیری مراکز حضوری مشاوره غیردولتی و اختصاص شماره تلفن به این مراکز که هر پالس ۱۵۰ تومان و به حساب افرادی که درخواست مشاوره دارند گذاشته می شود عدم امکان پاسخگویی مراکز دولتی است.»

تبدیل شماره تماس صدای مشاور به سیستم شبکه ای هوشمند که قابلیت پاسخگویی به سؤالات افراد پشت خط را در دیگر استان ها و مراکز فراهم می آورد هم نتوانسته پاسخگوی نیازها باشد تا جایی که به ادعای مسئول مرکز آمار سازمان بهزیستی کشور در گفت وگو با گزارشگر کیهان، طی سال گذشته مراکز خصوصی ۲۵۵ هزار و ۲۹۵ مورد مشاوره نسبت به مراکز دولتی که فقط توانسته اند به ۶۰ هزار و ۴۷ مورد مراجعه پاسخ دهند، داشته باشند.

بالاترین آمار در مراکز استان ها مشکلات خانوادگی عنوان شده است. سپس مشکلات

بین فردی، فردی، موقعیتی و درخواست راهنمایی در خصوص کودکان همچنین مصرف مواد مخدر، مشکلات خلقی و اضطرابی، سپس سازگاری ، شناختی، جنسی ، خوردن ، خواب ، شخصیت و غیره از مواردی است که مراجعان مراکز مشاوره سازمان بهزیستی پاسخگوی آن هستند.

مشکلات و پدیده های اجتماعی که هریک می تواند زمینه ساز یک آسیب اجتماعی باشد و درصورت عدم رفع به یک معضل در جامعه مبدل شوند.

از همین رو دکتر حسین باهر عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و صاحب کتاب «مشاوره سبز» نقش مشاوره را در رفع بسیاری از آسیب های اجتماعی مؤثر ارزیابی می کند.

این متخصص علم رفتارشناسی با اشاره به نقش مشاوره و آموزش های پیش از ازدواج، ضمن تأکید بر لزوم ارائه آموزش های همگانی ازطریق مدارس، نظام آموزشی و رسانه ها و غیره، می گوید: «مشاوران باید علاوه بر سلامت نفس، سلامت اجتماعی، خانوادگی و عرفان دوره های مشاوره را نیز گذرانده باشند و در زندگی شخصی خود نیز صاحب تجارب موفقی باشند.»

● معیاری برای ارزیابی تخصص و مهارت

مشاوره با افرادی که از تخصص و مهارت کافی برخوردار نباشند، می تواند عواقب خطرناکی برای افراد به دنبال داشته باشد. بنابراین مهارت مشاور که جمع میان تخصص و تجربه است، می تواند نقش مشاور را در رفع مشکلات و پاسخ مناسب به نیازهای مراجعان تعیین کند.

«برای ارزیابی مشاوران مراکز حضوری و تلفنی آزمون هایی برگزار شده است تا نقاط ضعف و قوت آنها کشف شود. البته سه سال است که دوره های آموزشی در سطوح کاربردی برای مشاوران و مددکاران ارایه شده و هم اکنون ۳۰ مربی آموزشی در این دوره ها آموزش دیده اند.»

طاهریان با بیان این عبارات به گزارشگر کیهان می گوید: «پیش از سال ۱۳۸۵ فارغ التحصیلان کارشناسی مشاوره و روانشناسی هم برای اخذ مدرک مشاوره مراجعه می کردند اما مدتی است که فقط به دارندگان مدرک فوق لیسانس و دکتری مجوز مرکز مشاوره اعطا می شود و با این روش تلاش می کنیم سطح تخصص مشاوران را افزایش دهیم تا جایی که به استانداردهای جهانی نزدیک تر شویم.»

مریم همتی پژوهشگر و کارشناس اجتماعی نیز در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان تصریح می کند: «دید منفی نسبت به مشاوره حاصل ترس مردم از آشکار شدن هویت شخصی نزد مشاور همچنین عدم اعتماد به میزان مهارت و تخصص مشاوران و مددکاران است درحالی که همه مردم اعم از افرادی که دارای مشکلات خرد و کلان هستند باید برای رفع آن از نظریات تخصصی استفاده کنند بنابراین تقویت و ارتقای جایگاه علمی و تخصصی مشاوران لازم و ضروری است.»

وی تشکیل جلسات تخصصی و علمی و پژوهشی و شرکت درگردهمایی های تخصصی را از نیازهای علمی مشاوران و روانشناسان عنوان و اظهار می کند: «حضور مشاوران باسابقه و مطرح و موفق در این جلسات می تواند بسیاری از کاستی های مشاوران و نقاط ضعفشان را رفع کند. مثل رشته حقوق که فرد با اتمام واحدهای درسی و اخذ مدرک باید دو سال نزد یک وکیل کارآموزی کند همین باعث می شود فرد از تجربیات زیادی برخوردار شود مشاوران هم درصورت چنین شرایطی کارآزموده تر می شوند و نباید فقط به دوره های کوتاه مدت آموزشی که توسط سازمان بهزیستی فراهم می شود بسنده کرد.»

این پژوهشگر مسایل اجتماعی عقیده دارد: «تکیه به بخش خصوصی در امر مشاوره هم نمی تواند مشکلی ایجاد کند البته به شرطی که دولت نظارت دقیق خود را داشته باشد و این باعث نشود همه هزینه ها به دوش مردم بیافتد در حالی که از خدمات مناسبی برخوردار نمی شوند. البته بخش خصوصی هم باید دقت کند که چنانچه از مشاوران زبده ای استفاده نکند در درازمدت خودش متضرر و مورد بی اعتمادی مردم واقع می شود.»

● مشاوران بی دغدغه؟!

آرامش خیال و داشتن تمرکز برای گوش دادن به سؤالات مراجعان حضوری و تلفنی علاوه بر تجربه و تخصص از شروط مهم برای مشاوران و مددکاران به شمار می رود.

طاهریان جذب مشاوران را با تحصیلات کارشناسی ارشد و دکتری در رشته روانشناسی و مشاوره و با گرایش های شخصیت، بالینی و تربیتی در مراکز مشاوره عنوان می کند که اغلب متأهل و بالای ۲۵سال سن دارند. البته ۹۰درصد آنها در مراکز تلفنی صدای مشاور قراردادی اما مشاورانی که در مراکز حضوری هستند ۹۰درصد آنها استخدام رسمی سازمان هستند.

باتوجه به گفته طاهریان، مشاورانی که در مراکز مشاوره خصوصی حضور دارند نیروهای آزاد هستند.

باوجود شرایط کار این افراد همچنین تأهل و تأمین مخارج زندگی شاید نتوان وضعیت مناسبی برای این مشاوران تصور کرد این احتمال که به یقین نزدیک است می تواند مشاوران را دچار مشکلات عدیده ای سازد که باوجود هزینه های سنگین زندگی و عدم اطمینان خاطر از وضعیت ادامه همکاری با مسئولان مراکز مشاوره خصوصی، دچار نگرانی های زیادی باشند که قادر به تمرکز در ارایه راه حل و مشاوره دادن به مراجعان یا تماس گیرندگان نباشند.

به گفته مسئول بخش آمار سازمان بهزیستی میزان مراجعه به مرکز حضوری غیردولتی را ۲۵۵هزار و ۲۹۵ مورد و مراجعه به مرکز حضوری دولتی را ۶۰ هزار و ۴۷ مورد است که باوجود مراجعه سالیانه این تعداد مراجع به مشاوران خسته و کلافه که دغدغه های زندگی شخصی خود را هم بردوش می کشند باید منتظر بروز رفتارهایی نامتعارف ناشی از راهنمایی های خطا از سوی مشاوران باشیم.

پریسا جلالی