قرائت و احكام آن

بر مردان واجب است حمد و سوره را در نمازهای صبح و مغرب و عشاء بلند بخوانند اگر سهوا یا جهلا آهسته بخوانند نماز صحیح است ولی اگر از روی عمد باشد نماز باطل است

● نمازی كه قرائت آن بلند خوانده نشده باشد، چه حكمی دارد؟

▪ بر مردان واجب است حمد و سوره را در نمازهای صبح و مغرب و عشاء بلند بخوانند. اگر سهوا یا جهلا آهسته بخوانند نماز صحیح است ولی اگر از روی عمد باشد نماز باطل است.

● آیا اگر قصد خواندن قضای نماز صبح را داشته باشیم باید آن را بلند بخوانیم یا آهسته؟

▪ واجب است قرائت حمد و سوره در نمازهای صبح و مغرب و عشاء چه اداء باشد و چه قضاء در هر حالی بلند باشد حتی اگر قضای آنها در روز خوانده شود و اگر عمدا بلند نخواند باطل است.

● می‏دانیم كه یك ركعت از نماز متشكل از نیت، تكبیرهٔالاحرام، حمد، سوره، ركوع و سجده است، و از طرف دیگر در نماز ظهر و عصر و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت سوم و چهارم نماز عشاء آهسته خواندن واجب است. ولی در نماز جماعتی كه از رادیو و تلویزیون مستقیما پخش می‏كنند مشاهده می‏شود كه امام جماعت ذكر ركوع و سجده ركعت سوم را بلند می‏خواند، با توجه به اینكه آن ركوع وسجده دو جزء ركعتی هستند كه آهسته خواندن در آن واجب است. این مسأله چه حكمی دارد؟

▪ وجوب بلند خواندن در نمازهای مغرب و عشاء و صبح و وجوب آهسته خواندن در نماز ظهر و عصر، مختص به قرائت حمد و سوره است. همانگونه كه وجوب آهسته خواندن در غیر از دو ركعت اول نماز مغرب و عشا، فقط مخصوص قرائت حمد یا تسبیحات در ركعت سوم و چهارم است. ولی در ذكر ركوع و سجده و تشهد و سلام و دیگر ذكرهای واجب در نمازهای پنجگانه، مكلّف بین آهسته یا بلند خواندن مخیّر است.

● اگر شخص بخواهد علاوه بر هفده ركعت نماز واجب روزانه، هفده ركعت نماز قضاء احتیاطی هم بخواند، آیا قرائت دو ركعت اول و دوم نمازهای صبح و مغرب و عشاء را باید بلند بخواند یا آهسته؟

▪ در وجوب جهر و اخفات در نمازهای واجب فرقی بین نماز اداء و قضا وجود ندارد هر چند نماز قضا احتیاطی باشد.

● می‏دانیم كه كلمه «صلاهٔ» به حرف «تاء» ختم می‏شود ولی در اذان «حی علی الصلاه» با «هاء» گفته می‏شود، آیا این صحیح است؟

▪ ختم لفظ صلوهٔ به هاء، هنگام وقف اشكال ندارد بلكه متعیّن است.

● با توجه به نظر حضرت امام «قدس سره» در تفسیر سوره مباركه حمد مبنی بر راجح بودن لفظ «م َـلِك» بر «مال ِك»، آیا هنگام قرائت این سوره مباركه، احتیاط در قرائت به هر دو صورت در نمازهای واجب و غیر واجب، صحیح است؟

▪ احتیاط در این مورد اشكال ندارد.

● آیا صحیح است نمازگزار هنگام خواندن «غیر المغضوب علیهم» آن را بدون عطف فوری، با وقف بخواند و سپس «ولا الضالین» را قرائت نماید؟ آیا در تشهد وقف بر «محمد» «صلی الله علیه و آله» در جمله «اللهّم صلّ علی محمد» و سپس قرائت عبارت «آل محمد» صحیح است؟

▪ وقف و فاصله تا مقداری كه به وحدت جمله ضرر نزند اشكال ندارد.

● استفتاء زیر از حضرت امام «قدس سره» شده است:

با توجه به تعدد اقوال در تلفظ «الضاد» در علم تجوید، شما به كدام قول عمل می‏كنید؟

امام «قدس سره» در پاسخ نوشته‏اند: شناخت مخارج حروف بر اساس نظرات علمای تجوید، واجب نیست بلكه باید تلفظ هر حرفی به صورتی باشد كه نزد عُرف عرب صدق كند كه آن حرف را ادا كرده است.

سؤال ما این است كه اولا: عبارت «نزد عرف عرب صدق كند كه آن حرف را ادا كرده است» به چه معنی است؟

ثانیا: آیا قواعد علم تجوید هم همانند قواعد علم صرف و نحو از عرف و كلام عرب استخراج نشده است؟ در این صورت چگونه می‏توان قائل به جدا یی آن دو از ریشه خود شد؟

ثالثا: اگر برای كسی از طریق معتبر یقین حاصل شود كه حروف را هنگام قرائت از مخارج صحیح خود ادا نمی‏كند و یا به طور كلی حروف و كلمات را صحیح تلفظ نمی‏نماید و زمینه مناسبی برای یادگیری از جمیع جهات دارد مثل این كه استعداد خوبی و یا فرصت مناسبی برای فراگیری این علم دارد، آیا واجب است در حد استعداد، سعی در آموختن قرائت صحیح نماید؟

▪ ملاك در صحت قرائت موافقت آن با نحوه قرائت اهل لغتی است كه قواعد تجوید از آنها گرفته شده است. بنابراین اگر اختلاف نظرات علمای تجوید در كیفیت تلفظ یكی از حروف ناشی از اختلاف آنان در فهم نحوه تلفظ اهل لغت باشد، مرجع حل اختلاف، خود عرف اهل لغت است. ولی اگر اختلاف نظرات آنان ناشی از اختلاف خود آنان در كیفیت تلفظ باشد، مكلّف در انتخاب هر یك از آن اقوال مخیّر است. و كسی كه قرائت خود را صحیح نمی‏داند باید در صورت تمكن برای یادگیری قرائت صحیح اقدام نماید.

● كسی كه از ابتدا و یا بر حسب عادت قصد خواندن سوره فاتحه و اخلاص را داشت و بسم الله الرحمن الرحیم را گفت ولی سهوا سوره را تعیین نكرد، آیا باید از اول، سوره معینی را قصد نماید و بعد بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت كند؟

▪ اعاده بسم الله الرحمن الرحیم واجب نیست، بلكه می‏تواند برای خواندن هر سوره‏ای به آن اكتفا كند.

● آیا اداء كامل الفاظ عربی در نماز واجب است؟ آیا اگر كلمات بصورت عربی صحیح و كامل تلفظ نشود، نماز محكوم به صحت است؟

▪ واجب است همه ذكرهای واجب نماز از قبیل قرائت حمد و سوره و غیر آنها به طور صحیح قرائت شود و اگر نمازگزار كیفیت صحیح تلفظ كلمات عربی را نمی‏داند واجب است یاد بگیرد و اگر قادر به یادگیری نیست، معذور است.

● آیا بر قرائت قلبی در نماز یعنی گذراندن كلمات در قلب بدون تلفظ آنها، قرائت صدق می‏كند یا خیر؟

▪ عنوان قرائت بر آن صدق نمی‏كند و در نماز واجب است كلمات تلفظ شوند به طوری كه قرائت بر آن صدق كند.

● بنا بر نظر بعضی از مفسرین، تعدادی از سوره‏های قرآن كریم مثل سوره فیل، قریش، انشراح، وضحی یك سوره كامل محسوب نمی‏شوند. آنان می‏گویند: كسی كه یكی از آن دو سوره مثل سوره فیل را در نماز قرائت كند حتما باید بعد از آن، سوره قریش را هم بخواند و همچنین دو سوره انشراح وضحی باید با هم قرائت شوند. بنابراین اگر كسی بر اثر جهل به مسأله، سوره فیل یا انشراح را به تنهایی در نماز بخواند وظیفه او چیست؟

▪ اگر جاهل به مسأله بوده، نمازهای گذشته او كه در آنها فقط یكی از سوره‏های فیل و ایلاف یاضحی والم نشرح را خوانده، محكوم به صحت است.

● اگر شخصی هنگام نماز بر اثر غفلت در ركعت سوم یا چهارم نماز ظهر، حمد و سوره بخواند و بعد از نماز متوجه شود، آیا اعاده نماز بر او واجب است؟ و اگر متوجه نشود، آیا نماز وی صحیح است؟

▪ در فرض سؤال، نمازش صحیح است.

● طبق نظر امام خمینی «قدس سره» ملاك آهسته خواندن قرائت در نماز ظهر و عصر، عدم جهر است و ما می‏دانیم كه به استثنای ده حرف، بقیه حروف با صدا هستند، بنابراین اگر نماز ظهر و عصر را آهسته و بدون صدا بخوانیم هجده حرف صدادار درست تلفظ نخواهند شد، خواهشمند است این مس أله را توضیح فرما یید.

▪ ملاك اخفات (آهسته خواندن) عدم وجود جوهر صدا نیست بلكه ملاك آشكار نكردن آن است و در مقابل، ملاك جهر (بلند خواندن) آشكار كردن جوهر صدا است.

● افراد خارجی اعم از زن و مرد كه مسلمان می‏شوند و شناختی نسبت به كلمات عربی ندارند، چگونه می‏توانند واجبات دینی خود اعم از نماز و غیره را انجام دهند؟ و اصولا نیازی به فراگیری عربی برای این كار وجود دارد؟

▪ یادگیری تكبیرهٔ الاحرام، حمد، سوره، تشهد و سلام نماز و هر چیزی كه عربی بودن در آن شرط است، واجب می‏باشد.

● آیا دلیلی بر این كه نافله‏های شب و یا نافله نمازهایی كه بلند خواندن قرائت در آنها واجب است، باید بلند خوانده شوند و نافله نمازها یی كه آهسته خواندن آن واجب است، باید آهسته خوانده شوند، وجود دارد؟ اگر جواب مثبت است آیا اگر نافله‏های نمازهای جهری آهسته خوانده شوند و همچنین برعكس، مجزی است؟

▪ قرائت در نافله‏های نمازهای جهری مستحب است بلند باشد و در نمازهای اخفاتی مستحب است آهسته باشد و اگر بر عكس هم انجام شود مجزی است.

● آیا بعد از قرائت سوره حمد در نماز واجب است یك سوره كامل خوانده شود یا تلاوت مقداری از قرآن كریم هم كافی است؟ و در صورت اول آیا بعد از قرائت سوره خواندن بعضی از آیات قرآنی جایز است؟

▪ در نمازهای واجب یومیه، قرائت آیاتی از قرآن كریم بجای سوره كامل، مجزی نیست. ولی قرائت بعضی از آیات به قصد قرآن بعد از قرائت یك سوره كامل، اشكال ندارد.

● اگر بر اثر سهل انگاری و یا لهجه‏ای كه انسان به آن تكلم می‏كند، اشتباهی در قرائت حمد و سوره و یا در اعراب و حركات كلمات نماز رخ دهد مثلا كلمه یولَد به جای فتح لام، به كسر لام خوانده شود، نماز چه حكمی دارد؟

▪ اگر عامد یا جاهل مقصر (قادر بر یادگیری) باشد، نماز باطل است والاّ نماز صحیح است.

● شخصی است كه حدود ۳۵ یا ۴۰ سال سن دارد و پدر و مادرش در دوران كودكی به او نماز یاد نداده‏اند و سواد هم ندارد اما سعی كرده است كه نماز را به صورت صحیح یاد بگیرد، ولی قادر بر ادای صحیح كلمات و ذكرهای نماز نیست و بعضی از كلمات را اصلا نمی‏تواند تلفظ كند، آیا نماز او صحیح است؟

▪ اگر آنچه را كه قادر بر تلفظ آن است انجام دهد، نمازش محكوم به صحت است.

● من كلمات نماز را همانگونه كه از پدر و مادرم آموخته‏ام و در دبیرستان آموزش داده‏اند، تلفظ می‏كردم. بعد اً متوجه شدم كه كلمات را اشتباه ادا می‏كرده‏ام. آیا طبق فتوای امام «قدس سره» اعاده نماز بر من واجب است یا آنكه همه نمازها یی را كه به آن صورت خوانده‏ام، صحیح هستند؟

▪ در فرض سؤال، تمامی نمازهای گذشته محكوم به صحت است و اعاده و قضاء ندارد.

● آیا اگر كسی كه بر اثر ابتلاء به بیماری لالی قادر بر تكلم نیست ولی حواس سالمی دارد، نمازش را با اشاره بخواند صحیح است؟

▪ نماز او در فرض مزبور صحیح و مجزی است.