تسریع در امور آری ؛ شتابزدگی نه

یکی از مباحث قابل توجه در موضوع اخلاق مدیریت، بحث شتابزدگی یا عجله است. این صفت مذموم اخلاقی، اگر چه برای همه اقشار در بخشهای مختلف زندگی فردی و اجتماعی، آثار سوء فراوان دارد، …

یکی از مباحث قابل توجه در موضوع اخلاق مدیریت، بحث شتابزدگی یا عجله است. این صفت مذموم اخلاقی، اگر چه برای همه اقشار در بخشهای مختلف زندگی فردی و اجتماعی، آثار سوء فراوان دارد، لکن در مدیریتها و رهبریها، منشأ خطرات و زشتیهای بیشتری خواهد بود. بخش قابل توجهی از مشکلات و نابسامانیهایی که در حوزه مدیریتها رخ می‌نماید، ناشی از همین خلق است. امام علی (ع) در فرمان خویش به مالک اشتر می‌فرمایند: "ایاک و العجله بالامور قبل اوانها؛ ای مالک بپرهیز از شتابزدگی در کارها پیش از آنکه زمانش فرا رسد"(نهج‌البلاغه، نامه ۵۳).

در معنای لغوی "عجله" چنین بیان شده است: "خواستن چیزی و در جستجوی امری برآمدن، پیش از آنکه وقت آن فرا برسد"، یعنی قبل از آنکه شرایط، لوازم و مقدمات کافی برای انجام امری فراهم گردد، کسی وارد آن کار بشود و اقدام نماید. شتابزدگی اقسام متعددی دارد. یکی از اقسام شتابزدگی، قضاوتهای شتابزده یا تلقی و برداشتهای عجولانه است. بدین معنی که قضاوت نمودن در مورد یک حادثه، یا رسیدن به یک برداشت و تلقی در مورد یک جریان، متوقف بر دستیابی به پاره‌ای قراین، شواهد، مدارک و اسناد است و اینها همه به منزله مقدمات پیدایش آن قضاوت و برداشت هستند. اگر کسی بدون ملاحظه آن مقدمات و یا غفلت از پاره‌ای از آنها به قضاوت یا برداشت قاطعی برسد، می‌گوییم، گرفتار قضاوت عجولانه و برداشت شتابزده شده است. قسم دوم از اقسام شتابزدگی، تصمیم شتابزده است. وقتی تصمیمی را شتابزده می‌خوانیم که مقدمات کافی برای تصمیم‌گیری فراهم نیامده باشد. قسم سوم، اقدامات شتابزده است که همانند دو قسم قبلی قابل توضیح است. به نظر می‌آید که یک ترتیب منطقی میان اقسام سه گانه شتابزدگی وجود داشته باشد یعنی تلقی‌ها و برداشتهای شتابزده زمینه تصمیم‌گیریهای شتابزده را فراهم می‌آورد و تصمیمات عجولانه زمینه‌ساز اقدامات شتابزده می‌باشند.

شتابزدگی در قرآن کریم و روایات معصومین (ع) به شدت مورد تقبیح و نکوهش قرار گرفته است. در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است: "تأنی و آرامش از خداست و شتابزدگی از شیطان است"(بحارالانوار، ج۷۷، ص۱۴۷). در برخی از روایات، شتابزدگی موجب ندامت و پشیمانی معرفی شده است. حضرت علی (ع) می‌فرماید: "از شتابزدگی بپرهیزید که پشیمانی به بار می‌آورد"(همان، ج۷۱، ص۳۳۸) از امام صادق (ع) نیز روایت شده است: "سلامت و آسایش با تأنی و آرامش است و با عجله ندامت و پشیمانی است"(غررالحکم، ص۴۰۶). پاره‌ای از روایات نیز، فرد عجول و شتابزده را در نیل به مطلوب خویش ناکام معرفی می‌نماید. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: "شتابزدگی را واگذارید زیرا شتابکار خواسته‌اش به دست نیاید و پایان کارش پسندیده نباشد"(همان، ص۴۰۶) نیز فرمودند: "شتابزدگی انسان را از رسیدن باز می‌دارد"(همان، ص۳۲).

البته باید توجه داشت که عجله و شتابزدگی غیر از تسریع در امور است. در برخی از احادیث انسان به تعجیل در کار خیر فرا خوانده شده است. بدیهی است وقتی که مقدمات لازم در انجام کار فراهم آمده و بررسی‌ها در جوانب گوناگون آن صورت پذیرفته باشد، دیگر تاخیر جایز نیست و باید در انجام آن تسریع نمود. پس، پیام احادیث تسریع در فعل خیر این است که هر گاه مقدمات لازم برای انجام امری فراهم آمده است دیگر تاخیر و کاهلی نارواست. بنابراین همه مدیران و مسئولان، در عین پرهیز از شتابزدگی لازم است در صورتی که مقدمات حل مشکلات مردم فراهم است، نسبت به رفع مشکل آنها تسریع نمایند و از تاخیر و امروز و فردا کردن بپرهیزند، چه اینکه تاخیر و سستی در کارها، با وجود شرایط و مقدمات آن، به فرموده حضرت علی (ع) موجب تضییع حقوق است: "هر که در کارها سستی نماید، حقوق را ضایع می‌کند"(نهج‌البلاغه، حکمت ۲۳۱).

مصطفی یاسینی