ماراتن ۳۰ ساله برای اعتلا ی ورزش

نگاهی به کارنامه ورزش, از پیروزی انقلا ب اسلا می تا کنون

با گذشت ۳ دهه از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و در آغاز دهه چهارم که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان دهه عدالت و پیشرفت نامگذاری شده است، بی‌مناسبت نیست که کارنامه و عملکرد ورزش و ورزش‌مداران در کنار یا همراه دیگر بخش‌های مدیریتی کشور مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بدیهی است مطابق رسم معمول و به مناسبت دهه فجر که امسال به مناسبت سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نگاهی خاص و ویژه به آن است، دستگاه‌ها و نهادهای متولی، گزارشی از عملکرد خود مبتنی بر عدد و رقم و آمار اطلاع‌رسانی می‌کنند که در جای خود می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد؛ اما ارزیابی دستاوردهای تربیت بدنی و ورزش کشور در ۳۰ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌تواند با نگاه متفاوت‌تری از آنچه به عنوان عملکرد و کارکرد مطرح می‌شود، مورد توجه قرار گیرد.

به عبارت دیگر، در ارزیابی‌ آنچه طی ۳۰ سال گذشته تا امروز در حوزه ورزش و تربیت بدنی گذشته است، به لحاظ کارکرد و عملکرد، نکات گفتنی بسیار است که طبعاً در برنامه‌های اطلاع‌رسانی مسوولان و مدیران ورزشی به آن توجه کافی و لازم به عمل می‌آید. در همین ارتباط یادآوری این نکته نیز ضروری است که خوب است جمعبندی کلی و مناسبی در ارتباط با عملکرد ورزش و نهادهای متولی آن در نظام جمهوری اسلامی از سوی سازمان تربیت بدنی طی ۳۰ سال گذشته، بدون خط‌کشی‌های سیاسی مرسوم که جنبه خودنمایی برای دولت‌ها در مقاطع زمانی مختلف داشته باشد، صورت پذیرد تا ره‌آورد مسیر طولانی طی شده در این ۳۰ سال به مردم بازگو و مشخص شود که در سال مبدا‡ یعنی ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، ورزش و تربیت بدنی به لحاظ زیرساخت‌ها و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری چگونه بوده و در شرایط امروز از چه وضعیتی برخوردار است.

اما نکته اصلی در ارزیابی تربیت بدنی و ورزش به دستاوردهای این عرصه بازمی‌گردد که می‌تواند ترسیم‌کننده فضای واقعی ورزش و دستیابی به اهداف کلان و تحقق آرمان‌ها و ارزش‌هایی باشد که در دهه نخست پیروزی انقلاب اسلامی از زبان بنیانگذار جمهوری اسلامی و پس از آن در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح شده است.

حضرت امام‌خمینی(ره) در سخنرانی‌های خود در دیدار با ورزشکاران چند نکته اساسی را به آنان و جامعه ورزش یادآوری و گوشزد کرده‌اند که عمده‌‌ترین آنها توجه به ورزش در همه ابعاد انسانی و محدود نکردن ورزش فقط در بعد جسمی، اقتدای ورزشکاران به امام علی (ع) به عنوان یک الگوی کامل انسانی که در عین توانمندی و قدرت بدنی، همه توان و نیروی خود را در جهت خدمت به خدا و خلق خدا مصروف کرد (قوعلی خدمتک جوارحی...)، انتظار از ورزشکاران به عنوان سفیران شایسته‌ برای انقلاب و نظام اسلامی، توصیه به قهرمانان که از حیث اخلاقی هم قهرمان باشند و بیان این نکته ظریف و دقیق که وقتی قهرمانان ورزشی ما قهرمانان اسلامی باشند، پشتوانه‌ و بازوی ملت هستند... و موارد دیگری که هرکدام از آنها می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی و پیگیری مجدانه از سوی مدیران و متولیان ورزش، به دستاوردهای معنوی، فرهنگی و اجتماعی بزرگی برای جامعه ورزشی ایران منجر شود. در همین ارتباط، تذکرات و ارشادات رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز حاوی نکات جامع و ارزشمندی است که طی سال‌های مسوولیت معظم‌له به عنوان رهبری جمهوری اسلامی، درباره ورزش فرموده‌اند. نکاتی همچون: ضرورت زنده کردن روح ورزش‌خواهی و احساس نیاز به ورزش در میان مردم، ضرورت توجه به فلسفه و هدف ورزش که اگر بخواهیم در دنیا ملتی سرافراز و مستقل باشیم، به مردمی سالم، با نشاط و دارای قدرت اراده و تصمیم‌گیری نیاز داریم، هدف ورزش قهرمانی ما در برخی رشته‌های ورزشی و ورزش‌هایی گزیده این باشد که جزو ۳ کشور اول دنیا قرار بگیرد، روح ورزش، روح ایمان و تقوا و پاکدامنی است. طی این سال‌ها علی‌رغم تذکر و تأکید جدی ایشان مبنی بر پرهیز از عملکرد سلیقه‌ای و پرداختن به امر ورزش و توسعه ورزش قهرمانی بر مبنای برنامه جامع و سیاست کلی کشور، متأسفانه کمتر شاهد توجه جدی مسوولان به منظور عملیاتی و اجرایی کردن این فرمایشات بوده‌ایم و در جامعه ورزشی نیز کمتر تحرکی در ارتباط با تحقق این خواسته‌ها و انتظارات مشاهده شده است که اگر غیر از این می‌بود، وضعیت و جایگاه کلی و عمومی ورزش در ابعاد قهرمانی و همگانی می‌توانست بسیار بهتر و والاتر از وضع موجود باشد.

در یک نگاه کلی اگر بخواهیم در باره ورزش و تربیت بدنی در سال‌های پس از انقلاب اسلامی سخن بگوییم باید اذعان کرد طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تلاش گسترده بخش‌های متولی تربیت بدنی، ورزش در ابعاد مختلف رشد و توسعه یافته است. به لحاظ سخت‌افزاری طی ۳۰ سال گذشته، تلاش وافری برای توسعه فضاها و مکان‌های ورزشی در اقصا نقاط کشور و بویژه روستاها، بخش‌ها و شهرهای محروم به عمل آمده و مسوولان و متولیان امر در این‌باره علی‌رغم تنگناها و مشکلات موجود، کوتاهی نکرده‌اند؛ هرچند هنوز با وضعیت مطلوب و برخورداری از سرانه مناسب فضای ورزشی فاصله قابل توجهی وجود دارد.

در بعد نرم‌افزاری و تربیت نیروهای کارشناس و متخصص تربیت بدنی و ورزش نیز در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد رشد چشمگیری هستیم. توسعه مراکز علمی و پژوهشی مرتبط با ورزش و رشد چند برابری دانش‌آموختگان تربیت بدنی در مقاطع کارشناسی تا دکتری، مبین آن است که جمهوری اسلامی به اصلی‌ترین سرمایه در ورزش یعنی توسعه منابع انسانی توجه وافی مبذول داشته است.

در ورزش بانوان وضعیت غیرقابل مقایسه با سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی است. علی‌رغم شرایط خاص حاکم بر ورزش بانوان که منبعث از اعتقادات دینی و رعایت مسائل اخلاقی و انسانی در ورزش است، هم در بعد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و هم در گسترش زمینه‌های لازم برای پرداختن به ورزش همگانی و قهرمانی بانوان، شاهد پیشرفت‌های جدی و قابل توجهی بوده‌ایم؛ البته در این‌باره هنوز نیازمند حرکت‌های گسترده‌تر و نفوذ آن به همه نقاط کشور و بویژه مناطق محروم هستیم تا دختران و زنان جامعه ما از موهبت ورزش بهره‌مندی بیشتری داشته باشند.

در بعد رسانه‌ای، شاهد توسعه چشمگیر رسانه‌های ورزشی از بعد کمی هستیم. تعداد رسانه‌های ورزشی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بخصوص از دهه ۷۰ به بعد رشد قابل توجهی داشته است و ورزش در مقایسه با دیگر موضوعات مطرح در جامعه، این فرصت را یافته که با توسعه فضای رسانه‌ای، بیشتر از گذشته در اذهان و افکار عمومی مطرح باشد و به طور طبیعی، حاصل چنین وضعیتی توجه هرچه بیشتر به مسائل ورزش از سوی مسوولان و مدیران کشور بوده است که رشد و افزایش قابل توجه بودجه ورزش کشور طی سالیان گذشته، یکی از ده‌ها نتایج مفید آن برای ورزش به شمار می‌آید. این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که دلخوش کردن به رشد کمی و کثرت عددی مطبوعات و رسانه‌های ورزشی به تنهایی کافی نیست و انتظار جامعه آن است که رسانه‌های ورزشی به طور اعم و صدا و سیما به طور اخص روز به روز به لحاظ کیفی در ارائه مطالب، نقدها و تحلیل‌های ورزشی، حرکتی صعودی داشته باشند و از عهده ایفای نقش و رسالت راهبری و هدایت افکار عمومی در جهت صحیح و اصولی بخوبی برآیند.

تعداد رسانه‌های ورزشی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بخصوص از دهه ۷۰ به بعد رشد قابل‌توجهی داشته استدر ارتباط با توسعه ورزش همگانی و قهرمانی هم گفتنی بسیار است که در این‌باره کارشناسان و صاحب‌نظران، از ابعاد و زوایای گوناگون حرف زده‌اند. نکته قابل تأمل در این خصوص آن است که طراحی ساختار ورزش همگانی و قهرمانی باید به گونه‌ای باشد که این‌ دو مقوله کاملاً هم راستا و در ارتباط و اتصال با یکدیگر باشند و ورزش قهرمانی، استعدادهای ورزشی مورد نیاز خود را در فرآیند تعریف شده ورزش همگانی بیابد. ورزش همگانی نیز باید چنان ساختاری داشته باشد که امکان بروز و ظهور استعدادهای بالقوه و شناسایی و شکوفایی آنان را فراهم کند. با توجه به فشرده شدن هرچه بیشتر رقابت در عرصه ورزش قهرمانی و سخت‌تر شدن کسب مقام‌ها و سکوهای قهرمانی در مسابقه‌های معتبر بین‌المللی، قاره‌ای، جهانی و المپیکی، این واقعیت مهم را نباید از نظر دور داشت که لازمه موفقیت در ورزش قهرمانی در وهله نخست پشتوانه‌سازی و برخورداری از هرم کاملی در ورزش است که قاعده و سطح این هرم، ورزش همگانی و ترسیم روشن فرآیند استعدیابی و پرورش استعدادهای ورزشی است که بالقوه آمادگی حضور در قهرمانی ورزش را دارند و در وهله دوم استفاده از علم و فناوری در ورزش است که باید اذعان کرد علی‌رغم توسعه مراکز علمی ورزش در کشور، هنوز ابتدای راه هستیم و به دلیل نداشتن برنامه مدون و اصولی در جهت پیوند مراکز علمی ورزشی با بخش‌های مدیریتی و اجرایی آن، ورزش ما در بعد قهرمانی از پشتوانه‌های علمی لازم برخوردار نیست و در این‌باره دچار ضعف و رکود جدی هستیم.

یک نکته مهم و قابل توجه در توسعه ورزش در ابعاد همگانی و قهرمانی، توجه به ورزش دانش‌آموزی است که از بلاتکلیفی بغرنجی رنج می‌برد. به واقع نمی‌توان ادعای توسعه ورزش را داشت، اما شاهد ضعف و بیماری مفرط در ورزش دانش‌آموزی بود که گویا قرار نیست اتفاق فرخنده و خجسته‌ای برای آن بیفتد.

ضعف سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و به واقع عدم ورود جدی این بخش به ورزش قهرمانی از دیگر نقاط ضعف ورزش کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. باتوجه به آنچه در دنیای ورزش قهرمانی در دیگر کشورها شاهد آن هستیم وضعیت ورزش قهرمانی ما در این ارتباط فقط و فقط به دلیل دخالت بی‌حد و حصر دولتی‌ها و تزریق‌ مالی بدون محاسبه هزینه و فایده از سوی بخش دولتی طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بویژه در ۱۰ سال گذشته، وضعیت را به گونه‌ای دیگر رقم زده و کار را به جایی رسانده است که در عمل بخش خصوصی که برای هرگونه سرمایه‌گذاری نیازمند توجیه اقتصادی است یارای ورود به آن را نداشته باشد.

وضعیت باشگاه‌های ورزشی که مهم‌ترین نهادهای ورزشی کشور به حساب می‌آیند به لحاظ ساختار و تشکیلات، نیروی انسانی، وضعیت مدیریتی، برنامه‌های مالی و اقتصادی نیز در وضعیت مناسبی قرار ندارد و قابل تطابق با استانداردهای حداقلی آن نیست. باید این واقعیت مهم را در نظر داشت که اگر قرار است در ورزش قهرمانی شاهد پیشرفت روزافزون و توسعه پایدار باشیم، این مهم بدون برخورداری از باشگاه‌های قوی و کارآمد امکان‌پذیر نخواهد بود.

اینک و در آستانه ورود به دهه چهارم انقلاب اسلامی و با عنایت به تجارب ۳۰ سال اخیر در عرصه مدیریت تربیت بدنی و ورزش و در راستای افق ترسیم شده برای کشور در سند چشم انداز ۱۴۰۴، اگر قرار است ورزش نیز به قله‌های در نظر گرفته شده برای آینده کشور دست یابد به نظر می‌رسد ابتدا هدف‌گذاری کلان و دقیقی باید برای آن صورت پذیرد. شاید باور این حقیقت کمی سخت و تلخ باشد که علی‌رغم ترسیم خطوط کلی حرکت ورزش در نظام جمهوری اسلامی از سوی حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری و همچنین قانون اساسی و سیاست‌های کلان فرهنگی کشور، متاسفانه هنوز ورزش از نداشتن هدف‌های کلان که بتوان مسیر حرکت را بر مبنای آن ترسیم کرد در بلاتکلیفی به سر می برد. هنوز پس از گذشت ۳۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی قانون ورزش کشور همان قانون شاهنشاهی است که در زمان خود نیز ناکارآمد بوده است. دولت‌ها در بازنگری و پیشنهاد اصلاح قوانین، مجلس شورای اسلامی در امر قانونگذاری و مجمع تشخیص مصلحت نظام در امر تدوین سیاست‌های کلان ورزش فاقد تحرک و حساسیت لازم بوده اند و به همین دلیل علی‌رغم همه تلاش‌های به عمل آمده نمی توان قضاوت کامل و درستی از حرکت ۳۰ ساله ورزش داشت. رهبر معظم انقلاب اسلامی با نامگذاری دهه آتی به نام پیشرفت و عدالت، تکلیفی سخت و دشوار اما دست یافتنی را برای بخش‌های مختلف مدیریتی کشور و از جمله تربیت بدنی و ورزش مشخص کرده‌اند که تحقق آن حرکتی گسترده و همه جانبه را طلب می‌کند. بی‌تردید برای این منظور در گام نخست ضروری است تا بر اساس همه مستندات کلان نظام اعم از قانون اساسی، فرمایشات بنیانگذار انقلاب و مقام معظم رهبری و سیاست‌های کلان نظام نسبت به تبیین و تصویب اهداف و سیاست‌های بلندمدت تربیت بدنی کشور در ابعاد همگانی و قهرمانی اقدام و سپس در جهت آن برنامه‌ریزی‌های لازم صورت پذیرد. در غیر این صورت پس از گذشت ۱۰ سال دیگر باز هم همه تلاش‌ها و اقدامات انجام شده در عرصه ورزش به دلیل مبتنی نبودن بر یک هدف کلان قابل استناد در برابر این سوال قرار خواهد گرفت که در راستای کدام هدف مصوب در مراجع قانونی کشور ورزش چنین مسیری را پیموده است؟ پرسشی که هم اکنون و در وضعیت کنونی نیز ورزش با آن مواجه است و پاسخ قانع‌کننده‌ای هم برای آن یافت نمی‌شود.

دکتر سید عبدالحمید احمدی