نقشه ایرانی سرطان

نگاهی جامع به اپیدمیولوژی سرطان ها در ایران

ایران به عنوان کشوری در حال توسعه، دوره گذر اپیدمیولوژیکی بیماری‌های خود را تجربه کرده و در این زمینه بار بیماری‌های‌ زیادی را تحمل می‌کند. این گذر اپیدمیولوژیکی و دموگرافیکی که در ایران در حال رخ دادن است، تاثیر قابل‌توجهی بر الگوی موربیدتی و مورتالیتی بیماری‌ها در آینده نزدیک و دور خواهد داشت، خصوصا آنکه ظهور بیماری‌های مزمن غیرواگیردار، مشکلات سلامتی ناشی از پیر شدن جمعیت و صدمات ترافیک جاده‌ای آن را تحت تاثیر قرار خواهند داد. در این میان، سرطان نیز یکی از مشکلات عمده سلامتی در ایران محسوب می‌شود.

بر اساس آخرین بررسی‌های آماری و اپیدمیولوژیک در ایران، سرطان بعد از بیماری‌های قلبی عروقی و حوادث غیرعمدی، سومین عامل مرگ و میر محسوب می‌شود، به طوری که سالانه بیش از ۳۰ هزار نفر از جمعیت ایران در اثر این بیماری جان می‌بازند و تخمین‌زده‌ می‌شود سالانه بیش از ۷۰ هزار مورد جدید سرطان در کشور رخ می‌دهد. از سویی، انتظار می‌رود با افزایش امید به زندگی و افزایش درصد سالمندی درجمعیت کشور، بروز سرطان نیز در یک دهه آینده به شدت افزایش یابد.

● برنامه‌های غربالگری در ایران

متاسفانه برنامه‌های ملی اندکی که بر اساس دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت بوده و برای غربالگری و پیشگیری از سرطان انجام شوند، در ایران در حال اجرا هستند. به طور کلی لازمه اجرای درست و موثر چنین برنامه‌هایی، در دست داشتن اطلاعات کامل و دقیق از روند بروز و شیوع سرطان در کشور و تحت پوشش قرار دادن تمامی بیماران مبتلا به انواع سرطان است. از این‌رو، برای رسیدن به چنین هدفی بود که «نظام ثبت سرطان» در ایران پایه‌گذاری شد که مبتنی بر نتایج پاتولوژی بیماران است. هم‌چنین کلیه موسسات درمانی، آزمایشگاه‌های آسیب‌شناسی و تشخیص طبی و اعم از دولتی و غیردولتی مکلف هستند هر بافت و نمونه‌ای را که تحت هر عنوانی از بدن انسان زنده نمونه‌برداری می‌شود، مورد آزمایش قرار داده و در موارد سرطانی یا مشکوک به سرطان، نتیجه آزمایش و اطلاعات مورد لزوم را به طور محرمانه به مرجع ذی‌ربط اعلام نمایند.

● نظام ثبت سرطان

قانون ثبت و گزارش‌دهی اجباری سرطان در تاریخ ۵ مهر ماه ۱۳۶۳در مجلس شورای اسلامی تصویب و اولین گزارش اطلاعات ثبت سرطان ایران نیز در سال ۱۳۶۵ منتشر شد. البته در گزارش‌های ابتدایی کمتر از ۲۰ درصد از کل موارد جدید سرطان ثبت می‌شدند، اما به تدریج این میزان افزایش یافته، به طوری که در سال ۱۳۸۴ به ثبت ۸۱ درصد موارد مورد انتظار رسیده است. هر چند بررسی‌ها نشان می‌دهند در بهترین شرایط حداکثر می‌توان ۸۰ درصد موارد سرطانی را ثبت کرد. علت این محدودیت، شناسایی نشدن سرطان‌های کشنده به دلیل انجام نشدن بیوپسی برای آنهاست. همچنین بسیاری از سرطان‌های کبد، پانکراس و تومورهای مغزی نمونه‌برداری نمی‌شوند و ممکن است صرفا بر اساس علایم بالینی، برای آنها درمان نگه‌دارنده انجام شود. امروزه سعی بر آن است تا با اجرای ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت در ۱۰ استان کشور، از نواقص مربوط به این سیستم بر اساس گزارش پاتولوژی کاسته شود که در این صورت و همچنین با ارتقای نظام ثبت فعلی، می‌توان تصویر کاملی از اپیدمیولوژی سرطان در کشور ارایه کرد.

با مطالعه جداول و اطلاعات موجود در این مجموعه، مشخص می‌شود که فراوانی سنی سرطان‌ها تقریبا مطابق با گزارش‌های جهانی است، اما نکته قابل توجه اوج فراوانی سن سرطان پستان در زنان ایرانی است که در دهه ۴ و ۵ رخ می‌دهد، یعنی یک دهه پایین‌تر از آمارهای جهانی که قابل بررسی می‌باشند.

● نتایج کلی

بر پایه گزارش کشوری ثبت موارد سرطانی در سال ۱۳۸۴ که در برگیرنده اطلاعات جمع‌آوری شده از مراکز پاتولوژی ۴۱ دانشگاه علوم پزشکی سراسر کشور ایران است، تعداد کل ۵۵ هزار و ۸۵۳ مورد سرطان جدید ثبت شده که ۳۱ هزار و ۳۵۵ (۱۳/۵۶ درصد) مورد مربوط به مردان و ۲۴ هزار و ۴۹۸ (۸۷/۴۳ درصد) مورد در زنان اتفاق افتاده، بنابراین نسبت جنسی بروز سرطان در سال ۱۳۸۴، برابر ۱۲۸ است، یعنی در مقابل هر ۱۰۰ بیمار زن، ۱۲۸ بیمار مرد وجود داشته است. از سویی، شایع‌ترین سرطان‌ها بر اساس جمع کل مرد و زن، به ترتیب شامل سرطان‌های: ۱) پوست (۱/۱۵ درصد)، ۲) پستان (۷/۱۰ درصد)، ۳) معده (۴/۱۰ درصد)، ۴) کولورکتال (۳/۷ درصد)، ۵) مثانه (۷ درصد)، ۶) مری (۵/۵ درصد) بوده و دیگر سرطان‌ها به ترتیب عبارت‌اند از بدخیمی‌های دستگاه خون‌ساز، پروستات، غدد لنفاوی و ریه.

اگر بخواهیم به تفکیک جنسیت بیماران، شایع‌ترین سرطان‌ها را رتبه‌بندی نماییم، در مردان به ترتیب پوست، معده، مثانه، پروستات، کولورکتال، دستگاه خون‌ساز، مری، ریه، غدد لنفاوی و مغز و در زنان به ترتیب پستان، پوست، کولورکتال، معده، مری، دستگاه خون‌ساز، تیرویید، تخمدان، غدد لنفاوی و مثانه قرار دارند.

● آمار مرگ و میر ناشی از سرطان در کشور

بر اساس گزارش «سیمای مرگ و میر در ۲۹ استان کشور، سال ۱۳۸۳» که آخرین گزارش چاپ شده برنامه کشوری ثبت موارد مرگ است، سرطان‌ها در رتبه سوم علل مرگ ومیر ایستاده‌اند و باعث مرگ ۴۹ هزار و ۴۴۷ نفر در کل جمعیت کشور ایران شده‌اند. در میان سرطان‌ها نیز به ترتیب سرطان معده (۸ هزار و ۱۰۶ مورد مرگ)، سرطان ریه و برونش (۴ هزار و ۴۷۵ مورد)، لوسمی‌ها (۳ هزار و ۵۱۵ درصد)، سرطان کبد و سیستم صفراوی (۳ هزار و ۱۷۸ مورد) و سرطان مری (۲ هزار و ۳۰ مورد)، ۵ سرطان اول کشنده کشور را تشکیل داده‌اند. با توجه به نتایج ارایه شده و بر اساس شاخص میزان استانداردسازی شده سنی (ASR)، شایع‌ترین سرطان‌ها به تفکیک استان‌های کشور در دو جنس زن و مرد به ترتیب، به شرح جداول یک و دو می‌باشند.

منبع: گزارش کشوری ثبت موارد سرطانی در سال ۱۳۸۴.

نویسنده: دکتر شادی کلاهدوزان