کارکرد مرجعیت شیعه عراق

مرجعیت شیعه در عراق توانسته است با درایت, محوریت خود را در حفظ ساختار یکپارچه شیعیان این کشور از یک سو و محبوبیت موثر نزد پیروان دیگر مذاهب و اقوام عراقی از سوی دیگر اعمال کند

مرجعیت شیعه در عراق توانسته است با درایت، محوریت خود را در حفظ ساختار یکپارچه شیعیان این کشور از یک‌سو و محبوبیت موثر نزد پیروان دیگر مذاهب و اقوام عراقی از سوی دیگر اعمال کند. جنگ عراق و از همپاشی ساختار سیاسی نهادینه شده در این کشور وسوسه‌ای بود تا رهبران مذاهب و اقوامی که از آغاز تاریخ شکل‌گیری عراق تحت انقیاد نظام‌های تبعیض‌گر قرار داشتند، مطالبات تاریخی خود را دنبال کنند. این تهدید قوی‌ترین احتمالی بود که بسیاری ناظران از پیش از اشغال نظامی عراق و سرنگونی رژیم بعث بر آن تاکید داشتند.

اما خردمندی مرجعیت شیعه همه احتمالات بالا را بی‌رنگ کرد؛ خاصه پس از فروپاشی نظام سیاسی حزب بعث، مردم عراق و کشورهای منطقه شاهد دو اقدام ویژه از سوی این کانون موثر و رهگشا بودند: نخست؛ مرجعیتی که توانسته است با بلند‌نظری در منافع آنی شیعیان محدود نشده بلکه این منافع را در آینده عراق یکپارچه دنبال کند. دوم، محبوبیتی که حمایت همه طرف‌های رقیب را در عراق به سوی خود جلب کرده است. در این میان آنچه بیش از همه چشم افساست، نقش آیت‌اللـه‌العظمی سیستانی است که از آغاز کوشید سیاستی عملگرایانه را در چارچوب دیدگاه‌های اصولی‌اش در قبال تحولات این کشور به اجرا گذارد. این مرجع بزرگ شیعه دو اقدام مهم را توأمان دنبال کرد؛ حفظ حرمت مرجعیت مذهبی و ارائه شخصیتی ملی که در قالبی دموکراتیک و تکثرگرا ضمن اصرار بر استقرار نظام اسلامی در این کشور، حقوق همه طرف‌ها اعم از پیروان مذاهب و اقوام را به رسمیت می‌شناسد. کارکرد و تاثیرگذاری مرجعیت شیعه عراق به‌گونه‌ای بوده است که تاکنون هیچ کس قادر نبوده است آن را پایین‌تر از مرتبه‌ای قرار دهد که اکنون جایگاه آن است.

این وضع به ویژه آن هنگام برجسته می‌نماید که مرجعیت یاد شده در قامت رهبری مذهبی- سیاسی به چند ابتکار اصلی در صحنه از هم پاشیده عراق دست زد. اصلی‌ترین ابتکار، منطقی و واقعی کردن مطالبات شیعان از ساختار سیاسی آینده عراق است. آیت‌اللـه سیستانی هرگز از کینه‌های تاریخی و ظلمی که بر اکثریت شیعه عراق رفته سخن نگفت. او همواره بر ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل ملت عراق در ایجاد ساختاری دموکراتیک و فراگیر که حقوق آحاد ملت عراق در آن به رسمیت شناخته شده، تاکید کرده است. قتل‌عام شیعیان در مقاطع مختلف سال‌های گذشته هرگز مرجعیت شیعه عراق را به واکنش‌های دفعی و احساسی وا نداشت، بلکه در همه مواقع هشیاری و حفظ یکپارچگی عراق مطمع نظر آن بوده است.

مرجعیت شیعه امنیت، آرامش و رفاه را برای همه عراقی‌ها خواستار شده و رهایی این کشور از اشغال ارتش‌های بیگانه را موهبتی برای ملت عراق دانسته است.

همین رفتار سبب شده تا در بزنگاه‌های خطرناک، مرجعیت شیعه به‌عنوان مأوا و کانون میانجیگر به رفع کدورت‌ها و منازعات میان جناح‌های رقیب شناخته شود و بتواند راهگشا باشد. این خصلت عملگرایانه در حالی است که آیت‌اللـه سیستانی هرگز اشغال عراق از سوی بیگانگان را به رسمیت نشناخته ولی در عین حال کوشیده است به‌گونه‌ای با اشغالگران مماشات کند. پرهیز مرجعیت شیعه عراق از پذیرش ملاقات با نمایندگان دولت اشغالگر و در این حال تعامل و تعاطی افکار با نمایندگان دولت منتخب عراق مصداقی است بر سیاست عملگرایانه آیت‌اللـه سیستانی که هرگز از چارچوب اصول خود خارج نشده است. در واقع مرجعیت شیعه عراق با درایتی مثال‌زدنی کوشیده است ضمن نهادینه کردن جایگاه شیعیان، از یکپارچگی این کشور پاسداری کند. بنابراین امروز نه می‌توان مرجعیت شیعه عراق را به سازشکاری مقابل اشغالگران متهم کرد و نه به ایده‌آل‌گرایی‌هایی که ممکن است تنها منافع آنی شیعیان آن هم در کوتاه مدت را تامین کند. مرجعیت شیعه عراق تاکنون خوش درخشیده است و پس از این نیز چنین خواهد بود.

جلال خوش‌چهره